متوسل
توسّل، واسطه قرار دادن امور خیر و افراد صالح مقرب درگاه الاهی برای بر آورده شدن درخواست و اجابت دعاست.
چگونه به ائمه متوسل شویم؟
چگونه به ائمه متوسل شویم؟ پیش از بیان روش توسل و دعا و کلمات خاص، لازم است برای شفاف شدن پاسخ، مفهوم توسل توضیح داده شود. مفهوم توسل: توسّل که در لغت به معنای مدد جستن از وسیله برای نیل به مقصود است مسئله ی است که در فطرت هر بشری بلکه هر موجود زنده ای نهادینه و گذاشته شده حتی حیوانات (مثل داستان ضمانت امام رضا (ع) از آهوی بیابان که شهره ی خاص وعام هست) منتها بعضی ها از فطرت خود بی خبراند و پا روی فطرت خود گذاشته اند و چنین مسائلی( انکار مساله توسل) را مطرح می کنند و الا با اندک توجهی خواهند دانست که توسل یعنی حیات و زندگانی، و کسی که توسل ندارد یعنی اینکه حیات و زندگی ندارد و انکار توسل یعنی انکار یک امر و موضوع فطری وحیاتی، چون هر انسان و موجودی هدفی را دنبال می کند و در فکر رسیدن و نیل به آن هدف و مقصد است و رسیدن به هدف و مقصد بدون وسیله و ابزار امکان ندارد، روی این اصل است که در روایات این گونه بیان شده است: (أبی الله أن یجری الأمور إلا بأسبابها فجعل لکل شئ سبباً؛ خداوند متعال امتناع دارد از اینکه امور را جز از راه اسباب آن فراهم آورد) )امام صادق (علیه السلام ) مجمع البحرین) حال فرقی ندارد آن هدف ، وسیله، مادی باشد یا معنوی ، چون هدف، علل و اسباب و امور را به ابعاد مادی نباید منحصر کرد و به این لحاظ یکی از چیزهایی که می تواند وسیله قرار بگیرد و انسان را در نیل و رسیدن به هدف کمک کند وجهه و مقام وآبروی شخص آبرومند است. و چه کسانی آبرومند تر از ائمه (ع) و اولاد طاهرینشان هستند تا اینکه انسان از انها کمک بگیرد و آنها را واسطه به پیشگاه خدا قرار بدهد، پس مسئله توسل علاوه براین که یک امرفطری وعقلی است .و از توسل به اهلبیت پیامبر (ص) و اولاد طاهرینش و بزرگان دین، آثار و برکات زیادی دیده و مشاهده شده است که بهترین و بالاترین دلیل برای اثبات توسل است. در قرآن کریم نیز خداوند در آیهء 35 سورهء مبارکهء مائده، مؤمنان را به تقوا و گرفتن وسیلهء نجات و جهاد در راه خدا سفارش کرده است.) از روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنّن در دست داریم ، به خوبی استفاده می شود که توسل به آن معنا که در بالا گفتیم از پیامبران و امامان و افراد صالح هیچ گونه اشکالی ندارد، بلکه کار خوبی محسوب می شود. آداب و روش‌های توسّل توسل جستن به ائمه (ع)، نیازمند رعایت روش‌ها و ایجاد شرایطی است که بدون تحقق آن، نمی‌توان امید به بر آورده شدن خواسته ها و حاجات خود داشت. در ذیل به برخی از آداب و روش‌های توسل اشاره میشود: 1 توسل و معرفت حرکت به سوی مقصد با شوق و رغبت، بدون معرفت و شناخت نمی‌شود. به بیان دیگر: حرکت رغبت‌آمیز به سوی مقصد زمانی رهرو را به مقصد می‌رساند که، ملازم با تحقق سه امر باشد: الف) "وسیله‌ای" که شخص متوسل می‌خواهد به مدد آن و با اطمینان به سمت مقصد حرکت کند، از توانایی و کمالات والا و آرامش بخشی برخوردار باشد. ب) توسل جوینده، معرفت و شناخت لازم در مورد آن "وسیله" و قدرت و منزلتش را داشته باشد. ج) فرد متوسل، با آگاهی از توانایی و استعدادهای خویش و به کارگیری آن بتواند، شایستگی لازم برای نزد یکی و تقرب به "وسیله" و استمداد و استعانت از آن کسب کند.(1) 2 طهارت الف) طهارت باطنی: گفته شد، توسل به معنی و نزدیک شدن به خدا از راه نزدیک شدن به ائمه (ع) و در خواست شفاعت آنان است. انسان که قلبش آلوده به گناهان بسیار است، تا توبه نکند و با کسب طهارت قلبی و باطنی، شایستگی و لیاقت لازم را کسب ننماید، چگونه می‌تواند خود را به ائمه (ع) نزدیک کند و توسل جوید و آنان را شفیع خود قرار دهد؟ ب) طهارت ظاهری: شامل طهارت بدن و لباس، نیز وضو یا غسل و پوشیدن لباس مناسب و معطر است و به این ترتیب خود را برای بر قراری ارتباط با امامان (ع) و توسل به آنان آماده می‌سازید. 3 توجه به تجلیّات ویژه بر اساس آن چه در معارف اسلامی آمده است، خداوند هستی را به خاطر چهارده معصوم (ع) آفرید و آفرینش را با خلق آنان آغاز کرد، آنان را روح عالم قرار داد. تا انوار آنان بر جهان تجلی دارد، جهان پایدار است. فیض ربوی به عالم موجودات جریان می‌یابد و نعمت‌ها به دست آنان سر ازیر می‌گردد، و همه همّ و غم‌ها، سختی‌ها و مشکلات با توسل به هر یک از آنان و شفاعت‌‌شان بر طرف می‌گردد، لیکن هر یک از آنان مظهر اسم خاص از اسمای حسنای الهی و اسم اعظم می‌باشد. از این رو امام ششم، "صادق" و امام پنجم "باقر" و امام هفتم "کاظم" و امام نهم "جواد" نامیده شده‌اند؛ با این که همه آنان صادق و باقر و کاظم و جواد هستند. بنابر این بهتراست در توسل جستن به چهارده معصوم (ع) به نوع مظهریت و تجلیات ویژه توجه شود، صاحب نجم الثاقب می‌نویسد: "در امور معنوی و قلبی، مسایل آخرت، آمرزش گناهان، طلب شفاعت و سعادت و خوشبختی و عاقبت به خیری، به پیامبر اکرم (ص) فاطمة (س) امام حسن و امام حسین و امام باقر و امام صادق و امام هادی و امام حسن عسکری (ع) متوسل شوید. در مسایل علمی و کسب معارف الهی به "باب مدینه العلم" یعنی امیر‌المؤمنین (ع) باید متوسل شد. برای نجات از ستم سلاطین، شر دشمنان، دفع اذیت و آزار شیاطین جنّی و انسی به امام علی (ع) و امام سجاد (ع) باید توسل جست. برای شفای بیماران به امام موسی بن جعفر توسل جویید. برای رهایی از هرگرفتاری مخصوصاً صحت و سلامتی در سفر به امام‌‌رضا(ع) متوسل شوید. برای وسعت رزق و روزی، و طلب گشایش در امور زندگی و دنیایی به امام جواد (ع) متوسل شوید. در هر کاری که انسان احساس کرد فریاد رسی جز خدا ندارد یا در اضطرار و تنگنا قرار گرفت، به امام زمان (ع) متوسل شود و بگوید: یا مولای، یا صاحب الزمان، ادرکنی. یا مولای، یا صاحب الزمان، اغثنی. یا ابا صالح و یا بقیة اللّه، ادرکنی. 4 توسل و زمان و مکان در تعیین هر یک از روزهای هفته به نام یکی از معصومان (ع) حکمتی نهفته است. از این رو توسل جستن به امامان (ع) در آن روزهای معیّن، امید استجابت دعا را بیشتر می‌کند. روز شنبه به نام پیامبر اسلام (ص) یکشنبه، امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه (س) دوشنبه، امام حسن و امام حسین (ع) سه شنبه، امام سجاد، امام محمّد باقر و امام جعفر صادق (ع) چهار شنبه، امام موسی کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) پنج شنبه، امام حسن عسکری (ع) جمعه، امام زمان (ع) 5 صلوات پیش از توسل جستن حمد و ثنای الهی و نعمت‌های بی‌شماری که خداوند به انسان عنایت کرده ذکر شود، با ذکر گناهان به گناهان و تقصیرات خود اعتراف کرده و خود را مستحق پاداش و بهشت ندانید. سپس بر محمد و آل محمد صلوات بفرستید، امام پنجم از پدرش و از جدش پیامبر اکرم، نقل کرده که آن حضرت فرمود: هرکس می‌خواهد به من متوسل شود و من از او شفاعت کنم باید بر اهل بیت من صلوات بفرستید و آنان را (با قول و عمل شان) مسرور و خوشحال سازد" در اواخر مفاتیح‌‌الجنان برای هر یک از چهارده معصوم صلوات خاصی ذکر شده است. آن صلوات را پیش از شروع دعا بخوانید. 6 ذکر نام‌های مبارک چهارده معصوم (ع) رسول اللّه (ص) فرمود: "یا جابر! إذا أردتَ أنْ تدعوا اللّه فیَستَجیب لک فادْعه بأسمائهم (اهل بیتی) فإنّها أحبّ الاسماء إلی اللّه عزّ وجلّ؛(2) ای جابر، هرگاه خواستی در پشگاه الهی دعاکنی و خداوند نیز دعای شما را مستجاب گرداند، متوسل به اهل بیت من شو و خداوند را به اسمای آنان بخوان که محجوب‌ترین اسم‌ها نزد خدا. اهل بیت من هستند" . 7 سوگند به ائمه معصومین (ع) امام صادق (ع) فرمود: "برای استجابت دعا، آمرزش گناهان به پنج تن و سایر امامان متوسل شوید و خداوند را به حق آنان سوگند دهید و بگویید: "اللهم إنْ کانتْ ذنوبی قد اخْلقتْ وجهی عندک، فإنّی أتوجّه إلیک بوَجْه نبیّک، نبی الرحمه و علیّ و فاطمه و الحسن و الحسین و الائمه"؛(3) بعد از "والحسین" نام بقیه امامان را بگویید: و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی العسکری و الحجه بن الحسن الصاحب الزمان صلوات الله علیهم. در توسل به پیامبر اکرم (ص) آن حضرت را به امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین (ع) سوگند دهید. در توسل به امیر المؤمنین (ع) آن حضرت را به پیامبر اکرم (ص) و بقیه پنج تن سوگند دهید، و در توسل به سایر امامان، سوگند به مادرشان حضرت صدیقه طاهره(س) باعث جلب توجه و عنایات بیشتر ائمه (ع) می گردد. مطالب ذکر شده در مورد معنای توسل، روش و آداب آن و نکات و شرایطی و ... است که برای توسل باید نظر داشت. اما گاهی با همه این اوصاف، دعای انسان بر آورده نمی‌شود. این موضوع مطلب مستقل و جداگانه‌ای است که بحث مفصلی را طلب می‌کند، در عین حال انسان آگاه هیچ گاه از این مسئله نومید نمی‌شود، بلکه در توسل فواید و آثار معنوی بسیاری است که چه بسیار بیشتر و برتر از بر آورده شدن دعا است. پی نوشت ها: 1. وسایل الشیعه، ج4، ص 1219. 2. بحارالانوار، ج91، ص 21، حدیث 16. 3. همان، ص 20، حدیث 13.
چگونه به ائمه متوسل شویم؟ پیش از بیان روش توسل و دعا و کلمات خاص، لازم است برای شفاف شدن پاسخ، مفهوم توسل توضیح داده شود. مفهوم توسل: توسّل که در لغت به معنای مدد جستن از وسیله برای نیل به مقصود است مسئله ی است که در فطرت هر بشری بلکه هر موجود زنده ای نهادینه و گذاشته شده حتی حیوانات (مثل داستان ضمانت امام رضا (ع) از آهوی بیابان که شهره ی خاص وعام هست) منتها بعضی ها از فطرت خود بی خبراند و پا روی فطرت خود گذاشته اند و چنین مسائلی( انکار مساله توسل) را مطرح می کنند و الا با اندک توجهی خواهند دانست که توسل یعنی حیات و زندگانی، و کسی که توسل ندارد یعنی اینکه حیات و زندگی ندارد و انکار توسل یعنی انکار یک امر و موضوع فطری وحیاتی، چون هر انسان و موجودی هدفی را دنبال می کند و در فکر رسیدن و نیل به آن هدف و مقصد است و رسیدن به هدف و مقصد بدون وسیله و ابزار امکان ندارد، روی این اصل است که در روایات این گونه بیان شده است: (أبی الله أن یجری الأمور إلا بأسبابها فجعل لکل شئ سبباً؛ خداوند متعال امتناع دارد از اینکه امور را جز از راه اسباب آن فراهم آورد) )امام صادق (علیه السلام ) مجمع البحرین) حال فرقی ندارد آن هدف ، وسیله، مادی باشد یا معنوی ، چون هدف، علل و اسباب و امور را به ابعاد مادی نباید منحصر کرد و به این لحاظ یکی از چیزهایی که می تواند وسیله قرار بگیرد و انسان را در نیل و رسیدن به هدف کمک کند وجهه و مقام وآبروی شخص آبرومند است. و چه کسانی آبرومند تر از ائمه (ع) و اولاد طاهرینشان هستند تا اینکه انسان از انها کمک بگیرد و آنها را واسطه به پیشگاه خدا قرار بدهد، پس مسئله توسل علاوه براین که یک امرفطری وعقلی است .و از توسل به اهلبیت پیامبر (ص) و اولاد طاهرینش و بزرگان دین، آثار و برکات زیادی دیده و مشاهده شده است که بهترین و بالاترین دلیل برای اثبات توسل است. در قرآن کریم نیز خداوند در آیهء 35 سورهء مبارکهء مائده، مؤمنان را به تقوا و گرفتن وسیلهء نجات و جهاد در راه خدا سفارش کرده است.) از روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنّن در دست داریم ، به خوبی استفاده می شود که توسل به آن معنا که در بالا گفتیم از پیامبران و امامان و افراد صالح هیچ گونه اشکالی ندارد، بلکه کار خوبی محسوب می شود. آداب و روش‌های توسّل توسل جستن به ائمه (ع)، نیازمند رعایت روش‌ها و ایجاد شرایطی است که بدون تحقق آن، نمی‌توان امید به بر آورده شدن خواسته ها و حاجات خود داشت. در ذیل به برخی از آداب و روش‌های توسل اشاره میشود: 1 توسل و معرفت حرکت به سوی مقصد با شوق و رغبت، بدون معرفت و شناخت نمی‌شود. به بیان دیگر: حرکت رغبت‌آمیز به سوی مقصد زمانی رهرو را به مقصد می‌رساند که، ملازم با تحقق سه امر باشد: الف) "وسیله‌ای" که شخص متوسل می‌خواهد به مدد آن و با اطمینان به سمت مقصد حرکت کند، از توانایی و کمالات والا و آرامش بخشی برخوردار باشد. ب) توسل جوینده، معرفت و شناخت لازم در مورد آن "وسیله" و قدرت و منزلتش را داشته باشد. ج) فرد متوسل، با آگاهی از توانایی و استعدادهای خویش و به کارگیری آن بتواند، شایستگی لازم برای نزد یکی و تقرب به "وسیله" و استمداد و استعانت از آن کسب کند.(1) 2 طهارت الف) طهارت باطنی: گفته شد، توسل به معنی و نزدیک شدن به خدا از راه نزدیک شدن به ائمه (ع) و در خواست شفاعت آنان است. انسان که قلبش آلوده به گناهان بسیار است، تا توبه نکند و با کسب طهارت قلبی و باطنی، شایستگی و لیاقت لازم را کسب ننماید، چگونه می‌تواند خود را به ائمه (ع) نزدیک کند و توسل جوید و آنان را شفیع خود قرار دهد؟ ب) طهارت ظاهری: شامل طهارت بدن و لباس، نیز وضو یا غسل و پوشیدن لباس مناسب و معطر است و به این ترتیب خود را برای بر قراری ارتباط با امامان (ع) و توسل به آنان آماده می‌سازید. 3 توجه به تجلیّات ویژه بر اساس آن چه در معارف اسلامی آمده است، خداوند هستی را به خاطر چهارده معصوم (ع) آفرید و آفرینش را با خلق آنان آغاز کرد، آنان را روح عالم قرار داد. تا انوار آنان بر جهان تجلی دارد، جهان پایدار است. فیض ربوی به عالم موجودات جریان می‌یابد و نعمت‌ها به دست آنان سر ازیر می‌گردد، و همه همّ و غم‌ها، سختی‌ها و مشکلات با توسل به هر یک از آنان و شفاعت‌‌شان بر طرف می‌گردد، لیکن هر یک از آنان مظهر اسم خاص از اسمای حسنای الهی و اسم اعظم می‌باشد. از این رو امام ششم، "صادق" و امام پنجم "باقر" و امام هفتم "کاظم" و امام نهم "جواد" نامیده شده‌اند؛ با این که همه آنان صادق و باقر و کاظم و جواد هستند. بنابر این بهتراست در توسل جستن به چهارده معصوم (ع) به نوع مظهریت و تجلیات ویژه توجه شود، صاحب نجم الثاقب می‌نویسد: "در امور معنوی و قلبی، مسایل آخرت، آمرزش گناهان، طلب شفاعت و سعادت و خوشبختی و عاقبت به خیری، به پیامبر اکرم (ص) فاطمة (س) امام حسن و امام حسین و امام باقر و امام صادق و امام هادی و امام حسن عسکری (ع) متوسل شوید. در مسایل علمی و کسب معارف الهی به "باب مدینه العلم" یعنی امیر‌المؤمنین (ع) باید متوسل شد. برای نجات از ستم سلاطین، شر دشمنان، دفع اذیت و آزار شیاطین جنّی و انسی به امام علی (ع) و امام سجاد (ع) باید توسل جست. برای شفای بیماران به امام موسی بن جعفر توسل جویید. برای رهایی از هرگرفتاری مخصوصاً صحت و سلامتی در سفر به امام‌‌رضا(ع) متوسل شوید. برای وسعت رزق و روزی، و طلب گشایش در امور زندگی و دنیایی به امام جواد (ع) متوسل شوید. در هر کاری که انسان احساس کرد فریاد رسی جز خدا ندارد یا در اضطرار و تنگنا قرار گرفت، به امام زمان (ع) متوسل شود و بگوید: یا مولای، یا صاحب الزمان، ادرکنی. یا مولای، یا صاحب الزمان، اغثنی. یا ابا صالح و یا بقیة اللّه، ادرکنی. 4 توسل و زمان و مکان در تعیین هر یک از روزهای هفته به نام یکی از معصومان (ع) حکمتی نهفته است. از این رو توسل جستن به امامان (ع) در آن روزهای معیّن، امید استجابت دعا را بیشتر می‌کند. روز شنبه به نام پیامبر اسلام (ص) یکشنبه، امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه (س) دوشنبه، امام حسن و امام حسین (ع) سه شنبه، امام سجاد، امام محمّد باقر و امام جعفر صادق (ع) چهار شنبه، امام موسی کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) پنج شنبه، امام حسن عسکری (ع) جمعه، امام زمان (ع) 5 صلوات پیش از توسل جستن حمد و ثنای الهی و نعمت‌های بی‌شماری که خداوند به انسان عنایت کرده ذکر شود، با ذکر گناهان به گناهان و تقصیرات خود اعتراف کرده و خود را مستحق پاداش و بهشت ندانید. سپس بر محمد و آل محمد صلوات بفرستید، امام پنجم از پدرش و از جدش پیامبر اکرم، نقل کرده که آن حضرت فرمود: هرکس می‌خواهد به من متوسل شود و من از او شفاعت کنم باید بر اهل بیت من صلوات بفرستید و آنان را (با قول و عمل شان) مسرور و خوشحال سازد" در اواخر مفاتیح‌‌الجنان برای هر یک از چهارده معصوم صلوات خاصی ذکر شده است. آن صلوات را پیش از شروع دعا بخوانید. 6 ذکر نام‌های مبارک چهارده معصوم (ع) رسول اللّه (ص) فرمود: "یا جابر! إذا أردتَ أنْ تدعوا اللّه فیَستَجیب لک فادْعه بأسمائهم (اهل بیتی) فإنّها أحبّ الاسماء إلی اللّه عزّ وجلّ؛(2) ای جابر، هرگاه خواستی در پشگاه الهی دعاکنی و خداوند نیز دعای شما را مستجاب گرداند، متوسل به اهل بیت من شو و خداوند را به اسمای آنان بخوان که محجوب‌ترین اسم‌ها نزد خدا. اهل بیت من هستند" . 7 سوگند به ائمه معصومین (ع) امام صادق (ع) فرمود: "برای استجابت دعا، آمرزش گناهان به پنج تن و سایر امامان متوسل شوید و خداوند را به حق آنان سوگند دهید و بگویید: "اللهم إنْ کانتْ ذنوبی قد اخْلقتْ وجهی عندک، فإنّی أتوجّه إلیک بوَجْه نبیّک، نبی الرحمه و علیّ و فاطمه و الحسن و الحسین و الائمه"؛(3) بعد از "والحسین" نام بقیه امامان را بگویید: و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی العسکری و الحجه بن الحسن الصاحب الزمان صلوات الله علیهم. در توسل به پیامبر اکرم (ص) آن حضرت را به امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین (ع) سوگند دهید. در توسل به امیر المؤمنین (ع) آن حضرت را به پیامبر اکرم (ص) و بقیه پنج تن سوگند دهید، و در توسل به سایر امامان، سوگند به مادرشان حضرت صدیقه طاهره(س) باعث جلب توجه و عنایات بیشتر ائمه (ع) می گردد. مطالب ذکر شده در مورد معنای توسل، روش و آداب آن و نکات و شرایطی و ... است که برای توسل باید نظر داشت. اما گاهی با همه این اوصاف، دعای انسان بر آورده نمی‌شود. این موضوع مطلب مستقل و جداگانه‌ای است که بحث مفصلی را طلب می‌کند، در عین حال انسان آگاه هیچ گاه از این مسئله نومید نمی‌شود، بلکه در توسل فواید و آثار معنوی بسیاری است که چه بسیار بیشتر و برتر از بر آورده شدن دعا است. پی نوشت ها: 1. وسایل الشیعه، ج4، ص 1219. 2. بحارالانوار، ج91، ص 21، حدیث 16. 3. همان، ص 20، حدیث 13.
پاسخ:
چگونه به ائمه متوسل شویم؟
پیش از بیان روش توسل و دعا و کلمات خاص، لازم است برای شفاف شدن پاسخ، مفهوم توسل توضیح داده شود.
مفهوم توسل:
توسّل که در لغت به معنای مدد جستن از وسیله برای نیل به مقصود است مسئله ی است که در فطرت هر بشری بلکه هر موجود زنده ای نهادینه و گذاشته شده حتی حیوانات (مثل داستان ضمانت امام رضا (ع) از آهوی بیابان که شهره ی خاص وعام هست) منتها بعضی ها از فطرت خود بی خبراند و پا روی فطرت خود گذاشته اند و چنین مسائلی( انکار مساله توسل) را مطرح می کنند و الا با اندک توجهی خواهند دانست که توسل یعنی حیات و زندگانی، و کسی که توسل ندارد یعنی اینکه حیات و زندگی ندارد و انکار توسل یعنی انکار یک امر و موضوع فطری وحیاتی، چون هر انسان و موجودی هدفی را دنبال می کند و در فکر رسیدن و نیل به آن هدف و مقصد است و رسیدن به هدف و مقصد بدون وسیله و ابزار امکان ندارد، روی این اصل است که در روایات این گونه بیان شده است: (أبی الله أن یجری الأمور إلا بأسبابها فجعل لکل شئ سبباً؛ خداوند متعال امتناع دارد از اینکه امور را جز از راه اسباب آن فراهم آورد) )امام صادق (علیه السلام ) مجمع البحرین) حال فرقی ندارد آن هدف ، وسیله، مادی باشد یا معنوی ، چون هدف، علل و اسباب و امور را به ابعاد مادی نباید منحصر کرد و به این لحاظ یکی از چیزهایی که می تواند وسیله قرار بگیرد و انسان را در نیل و رسیدن به هدف کمک کند وجهه و مقام وآبروی شخص آبرومند است. و چه کسانی آبرومند تر از ائمه (ع) و اولاد طاهرینشان هستند تا اینکه انسان از انها کمک بگیرد و آنها را واسطه به پیشگاه خدا قرار بدهد، پس مسئله توسل علاوه براین که یک امرفطری وعقلی است .و از توسل به اهلبیت پیامبر (ص) و اولاد طاهرینش و بزرگان دین، آثار و برکات زیادی دیده و مشاهده شده است که بهترین و بالاترین دلیل برای اثبات توسل است.
در قرآن کریم نیز خداوند در آیهء 35 سورهء مبارکهء مائده، مؤمنان را به تقوا و گرفتن وسیلهء نجات و جهاد در راه خدا سفارش کرده است.)
از روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنّن در دست داریم ، به خوبی استفاده می شود که توسل به آن معنا که در بالا گفتیم از پیامبران و امامان و افراد صالح هیچ گونه اشکالی ندارد، بلکه کار خوبی محسوب می شود.
آداب و روش‌های توسّل
توسل جستن به ائمه (ع)، نیازمند رعایت روش‌ها و ایجاد شرایطی است که بدون تحقق آن، نمی‌توان امید به بر آورده شدن خواسته ها و حاجات خود داشت. در ذیل به برخی از آداب و روش‌های توسل اشاره میشود:
1 توسل و معرفت
حرکت به سوی مقصد با شوق و رغبت، بدون معرفت و شناخت نمی‌شود. به بیان دیگر: حرکت رغبت‌آمیز به سوی مقصد زمانی رهرو را به مقصد می‌رساند که، ملازم با تحقق سه امر باشد:
الف) "وسیله‌ای" که شخص متوسل می‌خواهد به مدد آن و با اطمینان به سمت مقصد حرکت کند، از توانایی و کمالات والا و آرامش بخشی برخوردار باشد.
ب) توسل جوینده، معرفت و شناخت لازم در مورد آن "وسیله" و قدرت و منزلتش را داشته باشد.
ج) فرد متوسل، با آگاهی از توانایی و استعدادهای خویش و به کارگیری آن بتواند، شایستگی لازم برای نزد یکی و تقرب به "وسیله" و استمداد و استعانت از آن کسب کند.(1)
2 طهارت
الف) طهارت باطنی: گفته شد، توسل به معنی و نزدیک شدن به خدا از راه نزدیک شدن به ائمه (ع) و در خواست شفاعت آنان است. انسان که قلبش آلوده به گناهان بسیار است، تا توبه نکند و با کسب طهارت قلبی و باطنی، شایستگی و لیاقت لازم را کسب ننماید، چگونه می‌تواند خود را به ائمه (ع) نزدیک کند و توسل جوید و آنان را شفیع خود قرار دهد؟
ب) طهارت ظاهری: شامل طهارت بدن و لباس، نیز وضو یا غسل و پوشیدن لباس مناسب و معطر است و به این ترتیب خود را برای بر قراری ارتباط با امامان (ع) و توسل به آنان آماده می‌سازید.
3 توجه به تجلیّات ویژه
بر اساس آن چه در معارف اسلامی آمده است، خداوند هستی را به خاطر چهارده معصوم (ع) آفرید و آفرینش را با خلق آنان آغاز کرد، آنان را روح عالم قرار داد. تا انوار آنان بر جهان تجلی دارد، جهان پایدار است. فیض ربوی به عالم موجودات جریان می‌یابد و نعمت‌ها به دست آنان سر ازیر می‌گردد، و همه همّ و غم‌ها، سختی‌ها و مشکلات با توسل به هر یک از آنان و شفاعت‌‌شان بر طرف می‌گردد، لیکن هر یک از آنان مظهر اسم خاص از اسمای حسنای الهی و اسم اعظم می‌باشد. از این رو امام ششم، "صادق" و امام پنجم "باقر" و امام هفتم "کاظم" و امام نهم "جواد" نامیده شده‌اند؛ با این که همه آنان صادق و باقر و کاظم و جواد هستند.
بنابر این بهتراست در توسل جستن به چهارده معصوم (ع) به نوع مظهریت و تجلیات ویژه توجه شود، صاحب نجم الثاقب می‌نویسد: "در امور معنوی و قلبی، مسایل آخرت، آمرزش گناهان، طلب شفاعت و سعادت و خوشبختی و عاقبت به خیری، به پیامبر اکرم (ص) فاطمة (س) امام حسن و امام حسین و امام باقر و امام صادق و امام هادی و امام حسن عسکری (ع) متوسل شوید.
در مسایل علمی و کسب معارف الهی به "باب مدینه العلم" یعنی امیر‌المؤمنین (ع) باید متوسل شد.
برای نجات از ستم سلاطین، شر دشمنان، دفع اذیت و آزار شیاطین جنّی و انسی به امام علی (ع) و امام سجاد (ع) باید توسل جست.
برای شفای بیماران به امام موسی بن جعفر توسل جویید.
برای رهایی از هرگرفتاری مخصوصاً صحت و سلامتی در سفر به امام‌‌رضا(ع) متوسل شوید.
برای وسعت رزق و روزی، و طلب گشایش در امور زندگی و دنیایی به امام جواد (ع) متوسل شوید.
در هر کاری که انسان احساس کرد فریاد رسی جز خدا ندارد یا در اضطرار و تنگنا قرار گرفت، به امام زمان (ع) متوسل شود و بگوید: یا مولای، یا صاحب الزمان، ادرکنی. یا مولای، یا صاحب الزمان، اغثنی. یا ابا صالح و یا بقیة اللّه، ادرکنی.
4 توسل و زمان و مکان
در تعیین هر یک از روزهای هفته به نام یکی از معصومان (ع) حکمتی نهفته است. از این رو توسل جستن به امامان (ع) در آن روزهای معیّن، امید استجابت دعا را بیشتر می‌کند.
روز شنبه به نام پیامبر اسلام (ص)
یکشنبه، امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه (س)
دوشنبه، امام حسن و امام حسین (ع)
سه شنبه، امام سجاد، امام محمّد باقر و امام جعفر صادق (ع)
چهار شنبه، امام موسی کاظم، امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع)
پنج شنبه، امام حسن عسکری (ع)
جمعه، امام زمان (ع)
5 صلوات
پیش از توسل جستن حمد و ثنای الهی و نعمت‌های بی‌شماری که خداوند به انسان عنایت کرده ذکر شود، با ذکر گناهان به گناهان و تقصیرات خود اعتراف کرده و خود را مستحق پاداش و بهشت ندانید.
سپس بر محمد و آل محمد صلوات بفرستید، امام پنجم از پدرش و از جدش پیامبر اکرم، نقل کرده که آن حضرت فرمود: هرکس می‌خواهد به من متوسل شود و من از او شفاعت کنم باید بر اهل بیت من صلوات بفرستید و آنان را (با قول و عمل شان) مسرور و خوشحال سازد" در اواخر مفاتیح‌‌الجنان برای هر یک از چهارده معصوم صلوات خاصی ذکر شده است. آن صلوات را پیش از شروع دعا بخوانید.
6 ذکر نام‌های مبارک چهارده معصوم (ع)
رسول اللّه (ص) فرمود: "یا جابر! إذا أردتَ أنْ تدعوا اللّه فیَستَجیب لک فادْعه بأسمائهم (اهل بیتی) فإنّها أحبّ الاسماء إلی اللّه عزّ وجلّ؛(2) ای جابر، هرگاه خواستی در پشگاه الهی دعاکنی و خداوند نیز دعای شما را مستجاب گرداند، متوسل به اهل بیت من شو و خداوند را به اسمای آنان بخوان که محجوب‌ترین اسم‌ها نزد خدا. اهل بیت من هستند" .
7 سوگند به ائمه معصومین (ع)
امام صادق (ع) فرمود: "برای استجابت دعا، آمرزش گناهان به پنج تن و سایر امامان متوسل شوید و خداوند را به حق آنان سوگند دهید و بگویید:
"اللهم إنْ کانتْ ذنوبی قد اخْلقتْ وجهی عندک، فإنّی أتوجّه إلیک بوَجْه نبیّک، نبی الرحمه و علیّ و فاطمه و الحسن و الحسین و الائمه"؛(3) بعد از "والحسین" نام بقیه امامان را بگویید: و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و الحسن بن علی العسکری و الحجه بن الحسن الصاحب الزمان صلوات الله علیهم.
در توسل به پیامبر اکرم (ص) آن حضرت را به امیر المؤمنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین (ع) سوگند دهید. در توسل به امیر المؤمنین (ع) آن حضرت را به پیامبر اکرم (ص) و بقیه پنج تن سوگند دهید، و در توسل به سایر امامان، سوگند به مادرشان حضرت صدیقه طاهره(س) باعث جلب توجه و عنایات بیشتر ائمه (ع) می گردد.
مطالب ذکر شده در مورد معنای توسل، روش و آداب آن و نکات و شرایطی و ... است که برای توسل باید نظر داشت. اما گاهی با همه این اوصاف، دعای انسان بر آورده نمی‌شود. این موضوع مطلب مستقل و جداگانه‌ای است که بحث مفصلی را طلب می‌کند، در عین حال انسان آگاه هیچ گاه از این مسئله نومید نمی‌شود، بلکه در توسل فواید و آثار معنوی بسیاری است که چه بسیار بیشتر و برتر از بر آورده شدن دعا است.
پی نوشت ها:
1. وسایل الشیعه، ج4، ص 1219.
2. بحارالانوار، ج91، ص 21، حدیث 16.
3. همان، ص 20، حدیث 13.
- [سایر] آیا متوسل شدن به ائمه اطهار(ع) برای رفع حاجت و مانند آن به نوعی به اصطلاح عامیانه (پارتی بازی) محسوب نمی‌شود؟ و اصولاً چرا باید به آنها متوسل شد؟
- [سایر] سلام علیکم...خسته نباشید خواب دیدم در حرم یکی از ائمه شما به من گفتید برای رفع مشکلم به امام هادی(ع)متوسل بشم.نمی دونم چه طوری با چه دعایی و در حقیقت با چه رویی به ایشون متوسل بشم هر چند شبهای چهارشنبه در مجلس دعای توسل به همه ائمه در باره مسایل دنیوی و اخروی متوسل میشم.اما توسل خاصی به امام هادی (ع)پیدا نکردم...لطفاراهنماییم کنید...ممنونم
- [سایر] در کدام کار به کدام یک از ائمه (ع) باید متوسل شد؟ مثلا می دانیم، در مسائل علمی و کسب معارف الاهی به "باب مدینه العلم" یعنی امیر‌المؤمنین (ع) باید متوسل شد.
- [سایر] آیا به عنوان مثال امام جواد متوسّل به امام حسین(ع) یا حضرت محمد(ص) میشدند؟ یا حضرت محمد(ص) متوسّل به حضرت ابراهیم(ع) میشدند؟ لطفاً هر دو مورد را کامل توضیح دهید.
- [سایر] چرا حضرت علی(ع) برای گرفتن حق خود متوسل به قیام مسلحانه نشد؟
- [آیت الله بهجت] نذورات ائمّه طاهرین سلام اللّه علیهم اجمعین و نیز حضرت ابوالفضل علیه ا لسّلام که مؤمنین متوسّل می شوند. در صورت احراز رضایت صاحبان پول، آیا می شود صرفِ اموراتی مانند بقعه و عزای حضرت اباعبداللّه الحسین علیه السّلام و مثل آن نمود؟
- [سایر] در مشاجرهای که طرف مقابل به فحش متوسل می شود، چه تکلیفی داریم؟
- [سایر] ضرورت و حکمت توسّل چیست؟ چرا در حالی که خدا وجود دارد، به پیامبر و امام متوسل میشویم؟
- [سایر] چرا علما برای درمان به بیمارستان ها می روند، حال آنکه عوام به امام زاده ها متوسل می شوند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] بیان اخبار نشاط آور برای جامعه چه حدودی دارد؟ آیا می شود برای ایجاد این نشاط به دروغهای مصلحتی نیز متوسّل شد؟
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . نماز در حرم ائمه: مستحب بلکه بهتر از مسجد است و نماز در حرم مطهر حضرت امیر المؤمنین علیه السلام برابر با دویست هزار نماز است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر برای حرم یکی از ائمه: یا امامزادگان چیزی نذر کند، باید آن را در تعمیر و روشنایی و فرش حرم و مانند اینها مصرف کند، یا به زوار و خدام آنان بدهد.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر خبری را به اعتقاد این که راست است به خدا یا پیغمبر صلی الله علیه واله وسلم یا ایمه علیهم السلام نسبت بدهد و بعد بفهمد دروغ بوده روزه اش باطل نمی شود
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر روزه دار دروغی را به خدا و پیغمبر صلی الله علیه واله وسلم و ایمه معصومین علیهم السلام عمدا نسبت دهد بنابر احتیاط کفاره جمع که تفصیل ان در مساله پیش گذشت بر او واجب می شود
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . نجس کردن حرم ائمه: حرام است و اگر نجس شود چنان چه نجس ماندن آن بی احترامی باشد، تطهیر آن واجب است، بلکه احتیاط واجب آن است که اگر بی احترامی هم نباشد آن را تطهیر کنند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . سجده کردن برای غیر خداوند متعال حرام می باشد. و بعضی از مردم که مقابل قبر ائمه: پیشانی را به زمین می گذارند، اگر برای شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد، و گرنه حرام است.
- [آیت الله سیستانی] اگر بخواهد خبری را که دلیلی بر حجیت او ندارد و نمیداند راست است یا دروغ نقل کند بنا بر احتیاط واجب باید به نحو نقل بگوید، و آن را به پیامبر و ائمه علیهم السلام مستقیماً نسبت ندهد.
- [آیت الله سیستانی] اگر دروغی را که دیگری ساخته عمداً به خدا و پیغمبر و ائمه علیهم السلام نسبت دهد بنا بر احتیاط لازم روزهاش باطل میشود، ولی اگر از قول کسی که آن دروغ را ساخته نقل کند اشکال ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی پناه بر خدا به خدا، یا پیامبر(صلی الله علیه وآله) یا یکی از ائمه معصومین(علیهم السلام) یا فاطمه زهرا(علیهم السلام) دشنام و ناسزا گوید یا عداوت داشته باشد، کافراست.
- [آیت الله سیستانی] کسی که معترف به خدا یا به یگانگی او نباشد و همچنین غُلاة یعنی آنهایی که یکی از ائمه علیهم‌السلام را خدا خوانده ، یا بگویند خدا در او حلول کرده است و خوارج و نواصب یعین آنهایی که به ائمه علیهم‌السلام اظهار دشمنی مینمایند نجسند ، و همچنین است کسی که نبوّت یا یکی از ضروریات دین ، مانند نماز و روزه را منکر شود ، اگر به نحوی باشد که مستلزم تکذیب پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم بشود هر چند فی الجمله . و امّا اهل کتاب یعنی یهود و نصاری و مجوس محکوم به طهارتاند .