اختیار
اختیار در چند معنا به کار رفته است:۱. مقابل جبر، ۲. در برابر اکراه، ۳. مقابل ضرورت و اضطرار، ۴. برگزیدن یکی یا بیشتر، از چند چیز. از اختیار به معنای چهارم در باب نکاح سخن رفته است.
ممکن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد یعنی صاحب باغ آن را در اختیار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.
عنوان مسئله:
ممکن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد یعنی صاحب باغ آن را در اختیار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- از سال 1342 من و شوهرم مشغول به باغبانی بوده ایم و در این روستا کسی که باغبانی می کند سهمی به عنوان حق الزحمة از باغ به وی تعلق می گیرد ولی صاحب باغ پس از فروش باغ سهمی به ما نداد پس از فوت شوهر، من و فرزندم در باغ دیگری که ملک شخص فروشنده بود مشغول به کار شدیم وپس از چند سال سهمی را از باغ به من داد و صاحب باغ می گوید نمی دانم این حق باغبانی به چه کسی می رسد . آیا این سهم به من یا ورثه شوهر می رسد؟
- آیا می شود سند خانه را به شخصی اجاره داد تا در رهن بانک بگذارد و صاحب سند ماهانه مبلغی دریافت کند؟
- شوهرو همسر اسپرم و تخمک دارند ولی رحم قابل نگهداری جنین را ندارد ولذا اسپرم را با تخمک در بیرون تلقیح می کند و در رحم اجنبیه (رحم اجاره ای) قرار می دهند اگر این کار با مقدمات حلال صورت گیرد جایز است؟ و آیا فرزند با این سه نفر(صاحب اسپرم، صاحب تخمک، صاحب رحم) محرم است؟
- قسمتی از املاک موروثی اینجانب که به صورت باغ بوده دراختیار دو نفر کشاورز قرار گرفته و نیمی از درآمد متعلق به کشاورز و نیم دیگر متعلق به مالک تقسیم می گردد اکنون یکی از کشاورزان فوت نموده وارث وی تقاضای حق ریشه نموده است آیا چنین حقی را دارند؟
- اینجانب در سال 70 ازدواج کرده و زندگی مستقلی برای خودم اختیار کرده ام و از سال 68 نیز در کارخانه استخدام شده ام و در این مدت تدریجاً صاحب خانه و ماشین شخصی و وسایل خانه در حد متوسط می باشم. اکنون متوجه شده ام که می بایست از اوّل کسب و درآمد مسأله خمسی را رعایت می کردم اکنون با این وضعیّتی که دارم تکلیف من چیست؟
- در سپرده های مدت دار، بانک به این نحو عمل می کند که صاحب سپرده به بانک وکالت با حق توکیل به غیر می دهد که وجه سپرده را بر طبق قانون عملیات بانکی بدون ربا به نحوی که صلاح بداند به طور مشاع طبق عقود شرعی در هر نوع فعالیت اقتصادی که صلاح می داند به کار گرفته و منافع حاصله را پس از کسر حق الوکاله، مطابق مقررات با داشتن حق مصالحه منافع، به تناسب مبلغ و مدت وجوه به کار گرفته شده احتساب و پرداخت نماید، و بانک قبول وکالت نمود، مستدعی است چند سؤال در این مورد را پاسخ فرمایید: 1. آیا چنین اصل قرارداد وکالت عام برای کار اقتصادی صحیح است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر معلوم شود که معامله مساقات باطل بوده میوه های باغ متعلق به کیست؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا استفاده از دفترچه بیمه درمانی برای کسی که جزء خانواده صاحب دفترچه نیست جایز است؟ و آیا جایز است صاحب دفترچه آن را در اختیار دیگران بگذارد؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی قبلاً باغی احداث میکند و دیواری اطراف آن میکشدشخصی دیگر بعداً در یک طرف پشت دیوار آن باغ دیگری احداث میکند و درخت در آن مینشاند به طوری که شاخههای آن درختها در باغ اوّلی سایه میاندازد، آیا صاحب باغ اوّلی حق دارد که به صاحب باغ دوّمی بگوید: این درختها را بِکَن برای باغ من ضرر دارد؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی قبلاً باغی احداث میکند و دیواری اطراف آن میکشدشخصی دیگر بعداً در یک طرف پشت دیوار آن باغ دیگری احداث میکند و درخت در آن مینشاند به طوری که شاخههای آن درختها در باغ اوّلی سایه میاندازد، آیا صاحب باغ اوّلی حق دارد که به صاحب باغ دوّمی بگوید: این درختها را بِکَن برای باغ من ضرر دارد؟
- [آیت الله مظاهری] اگر انسان بداند صاحب باغ، باغ خود را با مال غصبی خریده است،آیا استفاده از میوه های آن اشکال دارد.؟
- [آیت الله وحید خراسانی] در قربانگاه ده نفر حاجی با صاحب گوسفند قرار می گذارند که ده گوسفند را جدا می کنیم و قربانی می کنیم از قرار یکی دویست ریال سعودی مثلا در این بین چند نفر دیگر از رفقای انان می ایند و بدون قرار جدید با صاحب گوسفند به تعدادشان گوسفند قربانی می کنند و بنا دارند که بعد از قربانی طبق قرارداد سایر افراد به صاحب گوسفند پول بدهند ایا قربانیهای انان درست است یا خیر
- [آیت الله سیستانی] اگر شخصی بدون رضایت صاحب ملکی از درون باغ آن ، آب خود را عبور دهد جهت آبیاری ، چه حکمی دارد ؟
- [آیت الله خوئی] آیا کسی که میداند پول در بانک بگذارد در هر ماهی یک چیزی اضافه به او میدهند بدون این که با زبان قرار داد ببندد، ولی به قصد گرفتن زیادی در بانک بگذارد ربا است یا نه؟
- [سایر] اختیار تعیین محل کار با کدام یک از طرفین قرارداد کار است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر انسان به باغی برود، و نداند که صاحب باغ نسبت به کندن میوه رضایت دارد یا نه، آیا می تواند از میوه های درختان باغ در حدّ نیاز استفاده نماید؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر معلوم شود معامله مساقات باطل بوده میوه های باغ مال صاحب باغ است، ولی باید اجرت آبیاری و کارهای دیگر را مطابق معمول به کسی که درختان را سرپرستی کرده بدهد.
- در معامله مساقات لازم نیست صیغه بخوانند بلکه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار کند و کسی که کار می کند به همین قصد تحویل بگیرد معامله صحیح است. شرایط مُساقات
- هر گاه کسی درختهای میوه خود را به دیگری واگذار کند که در قبال دریافت سهمی از میوه باغ، در مقابل رسیدگی و آبیاری. این معامله را مساقات می گویند.
- طرفین معامله می توانند با رضایت یکدیگر معامله مساقات را فسخ کنند و نیز اگر در ضمن قرارداد، حقّ فسخ برای هر دو یا برای یکی قرار داده باشند می توانند معامله را به هم زنند و اگر در قرارداد مساقات شرطی ذکر کرده باشند و آن شرط عملی نشود و کسی که شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن کند، می تواند معامله را به هم زند.
- معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمی خورد و ورثه او به جای او هستند، اما اگر کسی که تربیت درخت ها به او واگذار شده بمیرد در صورتی که شرطی کرده باشند خودش باغداری کند معامله به هم می خورد، در این مورد باید بسان (مزارعه) عمل نمود آنجا که زارع بمیرد و تفصیل آن در مسأله 1878 گذشت، ولی اگر چنین شرطی نکرده باشند ورثه او جانشین او می شوند.
- در مورد بوته خربزه و خیار و مانند آن اگر قرارداد روشنی بگذارند و تعداد چیدن و سهم هر کدام را مشخص کنند صحیح است. هر چند مساقات نامیده نمی شود.
- اگر خرمائی را که زرد یا سرخ شده، بر درخت بفروشند اشکال ندارد. ولی نباید عوض آن را خرما بگیرند، اما اگر کسی یک درخت خرما در خانه یا باغ کس دیگر داشته باشد; در صورتی که مقدار آن را تخمین کنند و صاحب درخت خرمای آن را به صاحب خانه یا باغ بفروشد و عوض آن، از غیر آن درخت، خرما بگیرد، چنانچه خرمائی را که می گیرد کمتر یا زیادتر از مقداری که تخمین زده اند نباشد اشکال ندارد.
- انسان مالی را می تواند گرو بگذارد که شرعاً بتواند در آن تصرف کند. و اگر مال کس دیگر را گرو بگذارد، در صورتی صحیح است که صاحب مال بگوید به گرو گذاشتن راضی هستم.
- مزارعه آن است که مالک زمین را در اختیار زارع بگذارد; تا زراعت کند و سهم معینی از حاصل آن را به مالک بدهد.
- اگر صاحب کار بنّا را وکیل کند که برای او عمله بگیرد، چنانچه بنّا کمتر از مقداری که از صاحب کار می گیرد به عمله بدهد، زیادی آن بر او حرام است و باید آن را به صاحب کار بدهد، ولی اگر اجیر شود که ساختمان را تمام کند و برای خود اختیار بگذارد که خودش بسازد، یا به دیگری بدهد در صورتی که کمتر از مقداری که اجیر شده به دیگری بدهد، زیادی برای او حرام است مگر این که در مورد اجاره مقداری کار کرده و یا کار کند و یا نظارت و یا تهیه مصالح را برعهده بگیرد در این صورت زیادی آن بر او حلال می باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگرمعلوم شودمعامله مساقات باطل بوده میوه های باغ مال صاحب باغ است، ولی باید اجرت آبیاری و کارهای دیگر را مطابق معمول به کسی که درختان را سرپرستی کرده بدهد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی اراده و اختیار قرارداد ببندد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند، بنابراین جعاله آدم سفیهی که مال خود را بیهوده مصرف می کند صحیح نیست.
- [آیت الله اردبیلی] اگر باغدار به این صورت قرارداد نماید که درختهای میوه یا منافع آن را که مال خود اوست و یا اختیار آن با اوست تا مدّت معیّنی به شخصی به عنوان باغبان واگذار کند تا پرورش داده و آب دهد و پس از به دست آمدن محصول، باغبان سهم مشاعی بر طبق قرارداد از میوه آن بردارد، این معامله را (مُساقات) میگویند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر انسان با کسی قرارداد کند که درختهای میوه ای را که میوه ان مال خود او است یا اختیار میوه های ان با او است تا مدت معینی به ان کس واگذار نماید که تربیت کند و اب دهد و به حصه مشاعی که قرار می گذارند از میوه ان بردارد این قرارداد را مساقات می گویند
- [آیت الله سیستانی] اگر انسان با کسی به این قسم اتفاق ببندد که مثلاً درختهای میوهای را که میوه آن مال خود اوست ، یا اختیار میوه های آن با اوست تا مدت معیّنی به آن کس واگذار کند که تربیت نماید ، و آب دهد و به مقداری که قرار میگذارند از میوه آن بردارد ، این معامله را ( مساقات ) میگویند .
- [آیت الله اردبیلی] در صورتی که باغ دارای انواع درختان میوه باشد، میتوان برای هر نوع، سهمیهای مخصوص نوع خود قرارداد کرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] در معامله مساقات می توانند صیغه بخوانند، همچنین اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را دراختیار کسی که کار می کند بگذارد و او نیز به همین قصد تحویل گیرد بی آن که صیغه ای بخواند، باز معامله صحیح است (ولی گفتگوی لازم برای مدت و شرایط باید قبلاً شده باشد).
- [آیت الله مکارم شیرازی] (مزارعه) آن است که صاحب زمین، زمین خود را در اختیار زارع بگذارد تا زراعت کند و سهم معینی از حاصل را به مالک دهد. قرارداد مزارعه ممکن است با صیغه لفظی باشد، مثلاً بگوید: (من این زمین را در برابر یک سوم حاصل آن برای مدت دو سال در اختیار تو می گذارم و زارع بگوید: قبول کردم)، یا بدون آن که صیغه ای بخواند زمین را برای زراعت در اختیار او بگذارد و او تحویل بگیرد (البته گفتگوهای لازم درباره مدت و مقدار حصه و مانند آن باید قبلاً شده باشد).
- [آیت الله بهجت] مساقات با مردن یکی از طرفین قرارداد باطل نمیشود، بلکه ورّاث او جایگزین میشوند، و در صورتی که شرط کرده باشند خود زارع مساقات را انجام دهد، حکم آن در احکام مزراعه گذشت.
- [آیت الله مکارم شیرازی] معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمی خورد و ورثه او به جای او هستند، اما اگر کسی که تربیت درختها به او واگذار شده بمیرد در صورتی که شرط کرده باشند خودش باغداری کند معامله به هم می خورد، ولی اگر چنین شرطی نکرده باشند ورثه او جانشین او می شوند.