تصرف
به هر کار ارادی در یک مال که داراى اثر شرعى است تصرف در آن مال گفته میشود.
تا خمس مال را ندهد نمی تواند در آن مال تصرّف کند اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- مال یا وجه نقدی برای انجام امری در اختیار امینی قرار داده شده است در فرض اینکه امین در مال و یا وجه مذکور بدون اذن مودّع تصرّف و آن را بابت بدهی و دین خویش به طلبکار خود بدهد، آیا گیرنده (طلبکار) می تواند به عنوان مال و طلب خویش در مال و وجه مزبور تصرّف و تملّک کند؟
- شخصی مال غیر مخمّس خود را به دیگری هبه نموده و موهوب له، خمس آن را بدون اطلاع او پرداخت است. آیا خمس از عهده واهب ساقط است؟ آیا بری الذّمه شده یا نه؟ و اصولا پرداخت خمس دیگری تبرّعاً چه حکمی دارد؟ و آیا تکلیف از صاحب خمس ساقط می شود هرچند مال متعلّق خمس نزد او موجود باشد؟ مثلا شوهر خمس مال همسرش را تبرّعاً بدهد با اینکه مال متعلق خمس نزد زن موجود است.
- اگر در فرض قبل، قاتل تصرف کرده و عین مال را فروخته باشد و بعد اولیای دم، از قصاص منصرف شوند; آیا می توانند عین مال را پس بگیرند، یا باید قیمت یا مثل آن را بگیرد؟
- اگر میت خمس بدهکار باشد، آیا از اصل مال خارج می شود یا از ثلث؟
- اگر پدری جهیزیه دختر را از مال غیر مخمّس تهیه کرده باشد و خمس آن را نپردازد، پرداخت خمس بر دختر لازم است؟
- شوهری با مال متعلّق خمس مقداری طلا و زیورآلات برای همسرش خریداری کرده و به او بخشیده است، اگر شوهر خمس آنها را نپردازد، آیا پرداخت خمس بر همسر او واجب است؟
- فرق مجهول المالک با مال مخلوط به حرام که فرموده اند با خمس دادن حلال می شود، چیست؟
- شخصی مال خود را به کسی بخشید ولی تحویل او نداد، آیا در صورت پشیمان شدن، می تواند آن را تحویل ندهد یا باید تحویل دهد؟ هبه به فرزند چطور؟
- شخصی وصیت کرده موجودی و اموالش را به یکی از بستگانش بدهند، آیا پس از اخذ مال باید خمس آن را بدهد یا اینکه مال مأخوذ حکم ارث را دارد؟
- چنانچه مردی نفقه همسر خود را ندهد وظیفه زن چیست؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] این که در رساله بیان شده: "اگر کسی با دیگری شریک است و خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد، برای تصرّف در آن مال باید از حاکم شرع اجازه بگیرد"، آیا همین حکم در زکات هم هست؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا میتوان خمس را جدا کرد و در بقیه مال تصرّف نمود؟
- [آیت الله اردبیلی] وقتی که مجتهد یا وکیل او در دسترس ما نیست و سال خمسی ما فرارسیده و لازم است که در اموال خود تصرّف کنیم، آیا میتوانیم بدون جدا کردن خمس، در بقیه مال تصرّف کنیم؟
- [آیت الله خامنه ای] تصرف در اموال میت قبل از پرداخت خمس
- [آیت الله بهجت] آیا تصرّف و تملّک مال ناصبی جایز است؟
- [سایر] آیا به پولی که خمس تعلق گرفته، جایز است به مقدار خمس جدا کرد و در بقیه آن تصرف نمود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا این مسئله صحیح است که انسان از یک مجتهد و چند فقیر سیّد درباره سهم سادات و چند نفر فقیر غیر سیّد در مورد ردّ مظالم و زکات وکیل شود از جانب آنها تصرّف کند که آن پول مال آنها و از جانب آنها تصرّف کند و به افراد مشتبه الحال ببخشد؟
- [آیت الله سیستانی] اگر پدر شوهر انسان خمس ندهد حکم مالی که برای خانواده پسرش می خرد چگونه است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زنی که خمس جهیزیّهاش را نداده آیا شوهرش میتواند در آن تصرّف کند؟
- [آیت الله بهجت] مردی مال متعلّق خمس را به زنش می بخشد. تکلیف خمس آن مال چیست؟ کدام یک باید آن را بپردازد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- کسی که خمس به مالش تعلق گرفته است نمی تواند آن را به ذمّه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند، و آن مال تلف شود باید خمس آن را بدهد.
- کسی که خمس به مالش تعلق گرفته است اگر با مجتهد جامع الشرائط دستگردان کند می تواند در تمام مال تصرف نماید، و بعد از آن منافعی که از آن مال بدست می آید مال خود اوست.
- کسی که با دیگری شریک است اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایه شرکت بگذارد هیچکدام نمی توانند در آن تصرف کنند.
- اگر تمام شریکها از اجازه ای که به تصرف در مال یکدیگر داده اند برگردند هیچ کدام نمی توانند در مال شرکت تصرّف کنند، و همچنین است اگر یکی از آنان از اجازه خود برگردد شریکهای دیگر حقّ تصرّف ندارند و کسی که از اجازه خود برگشته او هم نمی تواند در مال شرکت تصرّف کند.
- وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعاً بتواند در مال خود تصرف کند بنابر این سفیه (یعنی کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می کند) و کسی که مجتهد جامع الشرائط او را از تصرّف در اموالش جلوگیری کرده چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگر چیزی را وقف کند، صحیح نیست.
- اگر انسان مال کسی را بدون اجازه او بفروشد چنانچه صاحب مال به فروش آن راضی نشود و اجازه ندهد، معامله باطل است.
- اگر صاحب مال بمیرد، امانتدار باید مال را به وارث او برساند یا به وارث او خبر دهد و چنانچه مال را به وارث او ندهد و از خبر دادن هم کوتاهی کند و مال تلف شود ضامن است، ولی اگر برای آن که می خواهد بفهمد کسی که می گوید من وارث میتم، راست می گوید یا نه، یا میت وارث دیگری دارد یا نه، مال را ندهد و خبر هم ندهد ولی در حفظ آن کوتاهی نکند و مال تلف شود ضامن نیست.
- اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن، هیچ کدام معلوم نباشد باید خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس، بقیّه مال حلال می شود. و بنابر احتیاط این خمس را به سادات به قصد ما فی الذّمه، (اعم از خمس اصطلاحی و صدقه) از طرف مالک بپردازد.
- اگر وکیل غیر از تصرفی که به او اجازه داده اند، تصرف دیگری در مال بکند، مثلا لباسی را که گفته اند بفروش بپوشد و بعداً تصرفی را که به او اجازه داده اند بنماید، آن تصرف صحیح است.
- وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسی که برای او وقف شده یا وکیل، یا ولیّ او بدهند، ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند قبض و تصرف جدید لازم نیست.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [امام خمینی] تا خمس مال را ندهد نمی تواند در آن مال تصرف کند، اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد.
- [آیت الله بهجت] بعد از گذشت سال تا خمس مال خود را ندهد نمیتواند در آن مال تصرف کند، اگرچه قصد دادن خمس را داشته باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] انسان تا خمس مال را ندهد نمی تواند در آن تصرف کند و نیت دادن خمس به تنهایی کافی نیست، همچنین نمی تواند خمس را به ذمه بگیرد و در مال تصرف کند و چنانچه تصرف کند کار حرامی کرده و اگر آن مال تلف شود باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله اردبیلی] اگر کسی که با دیگری شریک است خُمس منافع خود را بدهد و شریک او خُمس ندهد، شراکت آنها صحیح است و تصرّف در مال مشترک برای کسی که خمس میدهد جایز است.
- [آیت الله سبحانی] اگر خمس مال را نداده در صورتی می تواند در آن مال تصرف کند که موجب اتلاف حقوق صاحبان خمس نشود و در غیر این صورت تصرف در آن حرام است و در هر حال باید خمس مال را بپردازد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که در مال وی خمس میباشد نمیتواند آن را به ذمّه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله وحید خراسانی] کسی که با دیگری شریک است اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایه شرکت بگذارد هیچکدام نمی توانند در ان مال تصرف کنند مگر در صورتی که شریکی که خمس نداده معتقد به خمس نباشد که در این صورت شریک دیگر می تواند تصرف کند
- [امام خمینی] کسی که خمس بدهکار است، نمی تواند آن را به ذمه بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.
- [آیت الله سیستانی] کسی که خمس بدهکار است نمیتواند آن را به ذمّه بگیرد ، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند ، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود ، باید خمس آن را بدهد .
- [آیت الله نوری همدانی] کسی که خمس بدهکار است نمی تواند آن را به ذمّه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصّرف کند و چنانچه تصرّف کند و آن مال تَلَف شود ، باید خمس آن را بدهد .