خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
خرید و فروش پول‌های غیر همجنس نظیر معامله (ریال) در مقابل (دلار) یا (پوند) و یا غیر آن، اگر به قصد فرار از ربای قرضی نباشد اشکال ندارد.
عنوان مسئله:
خرید و فروش پول‌های غیر همجنس نظیر معامله (ریال) در مقابل (دلار) یا (پوند) و یا غیر آن، اگر به قصد فرار از ربای قرضی نباشد اشکال ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر کسی با مال حلال مخلوط به حرام که وظیفهاش در مورد آن، پرداخت خمس است، قبل از پرداختن خمس، معامله و خرید و فروش کند، حکم وضعی و تکلیفی آن چیست؟
- بنده چند ماه پیش یک ماشین سواری از شرکت ایران خودرو به قیمت 15 میلیون تومان خریدم و 10میلیون تومان پرداختم تا چند ماه دیگر تحویل دهد الان که موقع تحویل خودرو شده با توجه به اینکه قیمت خودرو را در هنگام فروش قطعی با بنده تمام کردند از لحاظ شرعی اجازه افزایش 44 درصدی خودرو را دارند؟ ایا خرید اینجانب از لحاظ غش در معامله توسط ایشان صحیح است یا معامله را باطل کنم؟
- با توجه به اینکه قرض دادن به شرط سپردهگذاری ربای حکمی بوده و حرام است؛ بعضی بانکها اخیراً قراردادی را تنظیم کرده و اجرا میکنند به این صورت که مشتری یک سپرده سرمایه گذاری افتتاح میکند که طبق قرارداد و بر اساس وکالتی که به بانک میدهد بانک سپرده او را به همراه سرمایه خود بانک و سپردههای سایر سپردهگذاران در کارهای اقتصادی سودآور شرعی و قانونی به کار میگیرد و از سود حاصله به صورت علیالحساب 10% به او سود میدهد و ضمن همین قرارداد توافق میکنند اگر مشتری بخواهد میتواند کل سود یا بخشی از آن را با دریافت یک تسهیلات مثلاً فروش اقساطی به مبلغی چهار برابر آنچه وی سرمایه گذاری کرده معاوضه کند. در صورت درخواست سپرده گذار، سودهای سپرده به وی پرداخت نشده و مال بانک خواهد بود و به وی یک تسهیلات مثلاً فروش اقساطی داده میشود و هر وقت اقساط این تسهیلات به پایان رسید، مشتری میتواند پولی را که به عنوان سرمایه گذاری در آن بانک گذاشته بردارد و یا سود آن را دوباره خودش دریافت کند. با توجه به این که ماهیت این سپرده وکالت است نه قرض، آیا انجام چنین معاوضه و معامله صحیح است یا نه؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خرید و فروش چک با رعایت مدت معامله اش اشکال ندارد. خرید و فروش پول مثلا فروش هزار تومان به مدت شش ماه به هزار و دویست تومان آیا مانعی ندارد، یا مشمول ادله ربا است؟ به عبارت دیگر آیا خرید و فروش مذکور ظاهراً بیع است و در واقع قرض ربوی و یا واقعاً بیع است و مشمول ادلّه ربای قرضی نمی باشد؟
- [آیت الله بهجت] آیا خرید و فروش ریال به ریال جایز است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خرید دلار دولتی و فروش آزاد آن چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خرید دلار دولتی و فروش آزاد آن چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] خرید یا فروش اجناسی که در بازار هم به صورت عددی فروخته می شود و هم به صورت وزنی، در این موارد خرید و فروش به یکدیگر که همجنس باشند اشکال دارد؟ ربوی است یا نه؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] فروش ارزی مانند دلار به یورو اما ملاک قیمت ارز دیگری مثلا ین باشد آیا این معامله باطل است؟
- [سایر] حکم خرید و فروش دلار به مدت چیست؟ یعنی فروش مدت دار، به قیمت بیشتر، آیا این مسئله جزو مسائل اختلافی است؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: اگر این معامله با قصد جدّی صورت نگرفته بلکه صوری و ظاهری بوده و به این منظور انجام شده که فروشنده وامی را دریافت کند و خریدار سودی ببرد، چنین معامله ای حیله برای فرار از ربای قرضی است که شرعاً حرام و باطل می باشد. در این قبیل معاملات خریدار فقط حق دارد اصل مبلغی را که به عنوان قیمت خانه به فروشنده داده است، پس بگیرد.
- [آیت الله نوری همدانی] آیا با خرید و فروش صوری میتوان از ربا فرار کرد؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: خرید و فروش دوربین فیلمبرداری تا زمانی که به قصد استفاده در امور حرام نباشد، اشکال ندارد.
مسائل مرتبط از این مرجع
- در انواع اسکناس، مثل دینار کاغذی و دلار و لیره ترکی و سایر پولها، ربای غیر قرضی تحقّق پیدا نمیکند و معاوضه نقدی بعضی از آن‌ها با بعض دیگر به زیاده و کم جایز است و همچنین اقوی صحّت معاوضه بعضی از آن‌ها با بعض دیگر است به زیاده و کم، اگرچه به حساب مدّت باشد، امّا ربای قرضی در تمام آن‌ها تحقّق پیدا میکند و قرض دادن ده دینار به دوازده دینار و مانند آن جایز نیست.
- خرید و فروش مست کنندهها و مواد مخدر، حرام و معامله آن‌ها باطل است.
- اگر چیزی را که میشود استفاده حلال از آن ببرند، به این قصد بفروشند که آن را در حرام مصرف کنند، حرام و باطل بودن آن معامله معلوم نیست، مگر این که عرفا فروش آن را کمک رساندن به انجام عمل حرام بدانند و اگر فروش آن به قصد استفاده حرام نباشد، جایز است؛ بنابر این خرید و فروش چیزهایی مانند تلویزیون، ویدئو و دستگاه گیرنده ماهواره که زمینه کاربرد حرام نیز دارند، اگر به قصد استفاده حرام نباشد، اشکال ندارد و در انگور اگر آن را به این قصد بفروشند که از آن شراب تهیّه نمایند، معامله آن حرام و باطل است.
- خرید و فروش خون برای انتفاع حلال جایز است؛ بنابراین خرید و فروش خون برای تزریق به بیمار اشکال ندارد، مگر این که گرفتن خون برای خون دهنده ضرر قابل توجه داشته باشد.
- اگر یکی از شرطهای معامله در چیزی که میفروشند نباشد، مثلاً چیزی را که باید با وزن خرید و فروش کنند بدون وزن معامله نمایند، معامله باطل است و چنانچه فروشنده و خریدار با قطع نظر از معامله، راضی باشند که در مال یکدیگر تصرّف کنند، اشکال ندارد و گرنه چیزی که از یکدیگر گرفتهاند مثل مال غصبی است و باید آن را به هم برگردانند و در صورتی که مال هر یک در دست دیگری تلف شود چه بداند معامله باطل است و چه نداند باید عوض آن را بدهد.
- اگر معیّن نکنند کدام یک از آنان با سرمایه خرید و فروش نماید، هیچ یک از آنان بدون اجازه دیگری نمیتواند با آن سرمایه معامله کند.
- اگر در عقد شرکت شرط کنند که هر دو با هم خرید و فروش نمایند یا هر کدام به تنهایی معامله کنند یا فقط یکی از آنان معامله کند، باید به قرارداد عمل نمایند.
- در چند مورد معامله باطل است: اوّل: خرید و فروش عین نجسی که از آن منفعت حرام برده میشود، مثل مشروبات الکلی؛ ولی خرید و فروش چیزهایی مثل مدفوع جهت کُود کشاورزی و سگ شکاری تعلیم دیده و خون انسان برای تزریق به بیمار که منفعت حلال دارند، اشکال ندارد. دوم: خرید و فروش مال غصبی، مگر آن که صاحب آن، معامله را بپذیرد. سوم: خرید و فروش چیزهایی که مالیّت و ارزش عقلایی ندارند. چهارم: معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار. پنجم: معامله‌ای که در آن ربا باشد و (غِشّ) در معامله یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگری مخلوط است، در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید مثل شیری که در آن آب ریخته است حرام است. از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم منقول است که فرمود: (از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غِشّ کند (و این فرمایش را سه بار تکرار فرمودند) و هر که با برادر مسلمان خود غشّ کند، خداوند برکت روزی او را میبرد و راه معاش او را میبندد و او را به خودش و اگذار میکند.)(1)
- شریکی که با سرمایه شرکت معامله میکند، اگر برخلاف قراردادی که با او کردهاند خرید و فروش کند و خسارتی برای شرکت پیش آید، ضامن است، ولی اگر بعدا طبق قراردادی که شده معامله کند، صحیح است و نیز اگر با او قراردادی نکرده باشند و برخلاف معمول معامله کند، ضامن میباشد، امّا اگر بعدا مطابق معمول معامله کند، معامله او صحیح است.
- در خرید و فروش لازم نیست صیغه عربی بخوانند، مثلاً اگر فروشنده به فارسی بگوید: (این مال را در عوض این پول فروختم) و مشتری بگوید: (قبول کردم) معامله صحیح است، ولی خریدار و فروشنده باید قصد انشاء داشته باشند، یعنی با گفتن این دو جمله مقصودشان خرید و فروش باشد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر چیزی را که مثل پارچه با متر و ذرع می فروشند؛ یا چیزی را که مثل گردو و تخم مرغ با شماره معامله می کنند؛ بفروشد و زیادتر بگیرد؛ مثلا ده تا تخم مرغ بدهد و یازده تا بگیرد اشکال ندارد؛ ولی چنانچه مثلا ده عدد تخم مرغ را به یازده عدد در ذمه بفروشد لازم است که بین آن‌ها امتیاز باشد؛ مثلا ده عدد تخم مرغ بزرگ را به یازده عدد متوسط در ذمه بفروشد؛ زیرا که اگر بین آن‌ها هیچ امتیاز نباشد خرید و فروش محقق نمی شود بلکه واقع معامله قرض است اگرچه به لفظ خرید و فروش باشد و بدین جهت معامله حرام و شرط باطل است و از این قبیل است فروختن اسکناس نقدا به زیادتر از آن به مدت؛ ولی اگر بین آن‌ها امتیازی باشد مثل اسکناس و ریال با دلار یا پوند اشکالی ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .چون در ربا همجنس بودن شرط است، چیزهایی که همجنس نیستند یا شارع مقدس آن‌ها را همجنس ندانسته, اگر با کم و زیاد معامله شوند، اشکال ندارد , بنابراین فروش ده کیلو برنج به پانزده کیلو گندم , بیاشکال است.
- [آیت الله نوری همدانی] ه 2283 ) اگر کسی بخواهد پولی قرض کند وربا بدهد وربا بگیرد وبه یکی از راه هائی که دربعض رساله های عملیه ذکر شده بخواهد ازربا فرار کند جایز نیست ، وزیاده ای که می گیرد بر او حلال نمی شود ، پس ربای قرضی به وجهی از وجوه حلال نیست .
- [آیت الله نوری همدانی] خرید و فروش مُسکرات حرام و معاملة آن باطل است .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . خرید و فروش مسکرات حرام، و معامله آن‌ها باطل است.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آن‌ها باطل است.
- [امام خمینی] خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آن‌ها باطل است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] خرید و فروش مسکرات حرام و معامله آن‌ها باطل است.
- [امام خمینی] اگر کسی بخواهد پولی قرض کند و ربا بدهد یا قرض بدهد و ربا بگیرد و به یکی از راههایی که در بعض رسالههای عملیه ذکر شده بخواهد از ربا فرار کند جایز نیست، و زیادهای که میگیرد بر او حلال نمیشود، پس ربای قرضی به وجهی از وجوه حلال نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . خرید و فروش دواهایی که متنجس است و از اعیان نجسه مثل شراب و مردار نیست برای فایدهای که حرام نباشد جایز است، و اگر از مثل مردار و شراب باشد، در صورتی که در دوا مستهلک نباشد، خرید و فروش آن حرام است، ولی اگر پول را در مقابل ظرف آن یا در مقابل زحمت دوا فروش بدهند اشکال ندارد.