خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
اگر کسی با مال حلال مخلوط به حرام که وظیفه‌اش در مورد آن، پرداخت خمس است، قبل از پرداختن خمس، معامله و خرید و فروش کند، حکم وضعی و تکلیفی آن چیست؟
اگر برای تصرّف در آن مال اجازه نگرفته و پرداختن خمس را هم به عهده نگرفته باشد، از نظر تکلیفی جایز نیست؛ اما از جهت حکم وضعی، معامله صحیح است و باید به جای پرداخت خمس، قدر متیقّن از مقدار حرام را بپردازد.
اگر برای تصرّف در آن مال اجازه نگرفته و پرداختن خمس را هم به عهده نگرفته باشد، از نظر تکلیفی جایز نیست؛ اما از جهت حکم وضعی، معامله صحیح است و باید به جای پرداخت خمس، قدر متیقّن از مقدار حرام را بپردازد.
عنوان سوال:
اگر کسی با مال حلال مخلوط به حرام که وظیفه‌اش در مورد آن، پرداخت خمس است، قبل از پرداختن خمس، معامله و خرید و فروش کند، حکم وضعی و تکلیفی آن چیست؟
پاسخ:
اگر برای تصرّف در آن مال اجازه نگرفته و پرداختن خمس را هم به عهده نگرفته باشد، از نظر تکلیفی جایز نیست؛ اما از جهت حکم وضعی، معامله صحیح است و باید به جای پرداخت خمس، قدر متیقّن از مقدار حرام را بپردازد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- اگر مال حلالی که به آن خمس تعلّق گرفته، با مال حرام مخلوط شود و مقدار مال حرام و صاحب آن مجهول باشد، چگونه باید عمل کرد؟
- اگر مقداری از شهریة دانشگاه با پول حلال مخلوط به حرام یا پول مخمس پرداخت شود، آیا کسب درآمد با آن مدرک بعد از فارغالتحصیلی مشکل دارد؟
- اگر ترکه میّت از اموال حلال و حرام تشکیل شده باشد، ورثه چه تکلیفی دارند؟
- کسی که حقّ دیگران بر ذمّه اوست، نه در عین اموال او، آیا باید مثل کسی که اموالش با حرام مخلوط شده است، خمس بدهد یا وظیفه‌اش چیز دیگری است؟
- کسی که مال حرام با اموالش مخلوط شده و صاحبش را نمیشناسد و میداند که مقدار مال حرام، کمتر یا بیشتر از یک پنجم کلّ اموال است، ولی مقدار دقیق آن را نمیداند، آیا با دادن خمس، بقیه اموالش حلال میشود یا کار دیگری باید انجام دهد؟
- اگر وارث شک داشته باشد که ترکه میّت با مال حرام مخلوط شده است، آیا لازم است خمس آن را بپردازد؟
- کارمند دولت هستم برای خرید منزل در بانک مسکن پول پسانداز کردهام که وام بگیرم. خانهای که خریدهام مشمول دریافت وام مسکن نمیشود چون کلنگی و قدیمی است و برای پرداخت چکها دچار مشکل شدهام. آیا میتوانم به جای مقداری از پول، امتیاز وام مسکن را به صاحبخانه بپردازم؟ آیا اصولاً خرید و فروش امتیاز وام مسکن شرعی و حلال است؟
- حکم خمس، در مورد معامله نسیهای که ثمن آن در سال بعد پرداخت میشود، چیست؟
- آیا فرزند میتواند از مال خودش از طرف پدرش که خمس بدهکار است، خمس را پرداخت کند؟
- آیا وقف سهام در بورس از نظر شرعی جایز است؟ آیا تصرفات متولی وقف سهام در اختیار معامله و خرید و فروش سهام جایز است ؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] آیا خرید و فروش دیش(بشقاب) ماهواره، حرمت وضعی دارد؟
- [سایر] یکی از اموالی که به آن خمس تعلّق می گیرد مال حلال مخلوط به حرام است. این مال چرا باید به آن خمس تعلق بگیرد در حالی که می توان حرام را از حلال جدا کرد آیا با پرداخت خمس این مال حلال می شود؟ این تالی فاسد عجیبی دارد!
- [آیت الله خامنه ای] اگر به مالی (مثلاً به پولی) چند خمس تعلق بگیرد به عنوان مثال، خمسی برای حلال مخلوط به حرام و یکی برای اینکه سال بر آن گذشته است، چگونه باید خمس این مال را پرداخت؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] فرق مجهول المالک با مال مخلوط به حرام که فرموده اند با خمس دادن حلال می شود، چیست؟
- [سایر] آیا فروش و معامله جواهرات بدلی حرام است یا حلال؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا قطع سر حیوانی پیش از خروج روح حرام است یا مکروه؟ اگر حرام است، حرمت آن تکلیفی است یا وضعی؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا پرداخت پول لباس از محل پول ربوی یا حلال مخلوط با ربا باشد معامله صحیح است؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] ضابطه در حلال یا حرام بودن آبزیان چیست؟ آیا در صورت حرام بودن، خرید و فروش آن‌ها نیز حرام است؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] ضابطه در حلال یا حرام بودن آبزیان چیست؟ آیا در صورت حرام بودن، خرید و فروش آن‌ها نیز حرام است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مال حلال مخلوط به حرام در چه صورتی باید دوبار تخمیس شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر مال حلال با مال حرام به نحوی مخلوط شود که انسان نتواند آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهد و هیچ کدام از صاحب مال حرام و مقدار آن معلوم نباشد، باید خُمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خُمس، بقیّه مال حلال میشود.
- خرید و فروش مست کنندهها و مواد مخدر، حرام و معامله آن‌ها باطل است.
- اگر خُمس مال حلال مخلوط به حرام را بدهد و بعد بفهمد که مقدار حرام بیشتر از خُمس بوده، بنابر احتیاط واجب، آن مقداری را که میداند از خُمس بیشتر بوده، با اذن حاکم شرع از طرف صاحب آن به مصرف مشترک خمس و مال مجهول المالک برساند.
- اگر بچّهای معدنی را استخراج کند یا گنجی پیدا کند یا به واسطه فرو رفتن در دریا جواهری بیرون آورد، لازم نیست خمس آن پرداخت شود؛ ولی چنانچه مال حلال او با حرام مخلوط شود، بنابر احتیاط واجب باید پس از بلوغ خودش خمس را بپردازد.
- اگر چیزی را که میشود استفاده حلال از آن ببرند، به این قصد بفروشند که آن را در حرام مصرف کنند، حرام و باطل بودن آن معامله معلوم نیست، مگر این که عرفا فروش آن را کمک رساندن به انجام عمل حرام بدانند و اگر فروش آن به قصد استفاده حرام نباشد، جایز است؛ بنابر این خرید و فروش چیزهایی مانند تلویزیون، ویدئو و دستگاه گیرنده ماهواره که زمینه کاربرد حرام نیز دارند، اگر به قصد استفاده حرام نباشد، اشکال ندارد و در انگور اگر آن را به این قصد بفروشند که از آن شراب تهیّه نمایند، معامله آن حرام و باطل است.
- در چند مورد معامله باطل است: اوّل: خرید و فروش عین نجسی که از آن منفعت حرام برده میشود، مثل مشروبات الکلی؛ ولی خرید و فروش چیزهایی مثل مدفوع جهت کُود کشاورزی و سگ شکاری تعلیم دیده و خون انسان برای تزریق به بیمار که منفعت حلال دارند، اشکال ندارد. دوم: خرید و فروش مال غصبی، مگر آن که صاحب آن، معامله را بپذیرد. سوم: خرید و فروش چیزهایی که مالیّت و ارزش عقلایی ندارند. چهارم: معامله چیزی که منافع معمولی آن حرام باشد، مثل آلات قمار. پنجم: معاملهای که در آن ربا باشد و (غِشّ) در معامله یعنی فروختن جنسی که با چیز دیگری مخلوط است، در صورتی که آن چیز معلوم نباشد و فروشنده هم به خریدار نگوید مثل شیری که در آن آب ریخته است حرام است. از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم منقول است که فرمود: (از ما نیست کسی که در معامله با مسلمانان غِشّ کند (و این فرمایش را سه بار تکرار فرمودند) و هر که با برادر مسلمان خود غشّ کند، خداوند برکت روزی او را میبرد و راه معاش او را میبندد و او را به خودش و اگذار میکند.)(1)
- اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را بداند ولی صاحب آن را نشناسد، باید آن مقدار را به نیّت صاحب آن صدقه بدهد و احتیاط واجب آن است که از حاکم شرع نیز اجازه بگیرد.
- در خرید و فروش لازم نیست صیغه عربی بخوانند، مثلاً اگر فروشنده به فارسی بگوید: (این مال را در عوض این پول فروختم) و مشتری بگوید: (قبول کردم) معامله صحیح است، ولی خریدار و فروشنده باید قصد انشاء داشته باشند، یعنی با گفتن این دو جمله مقصودشان خرید و فروش باشد.
- خرید و فروش خون برای انتفاع حلال جایز است؛ بنابراین خرید و فروش خون برای تزریق به بیمار اشکال ندارد، مگر این که گرفتن خون برای خون دهنده ضرر قابل توجه داشته باشد.
- اگر خمس، زکات، وقف خاصّ و یا وقف عامّ با مال کسی مخلوط شود، حکم مالی را دارد که صاحب آن معلوم است و باید نزد خود و خداوند محاسبه کند و آن را پرداخت نماید.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مکلف پس از پرداختن خمسِ مال حلال مخلوط به حرام، بفهمد مقدار حرام بیش از مقدار خمسی است که پرداخت کرده است، در این صورت, هنوز مالش مخلوط به حرام است و با فرض ندانستن مقدار حرام , باید دوباره خمس آن را بپردازد. مخلوط شدن سهوی
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی خمسِ مالِ حلالِ مخلوط به حرام (مال دیگری ) را پرداخت کرد و سپس مالک مال حرام پیدا شد، در این صورت , پرداخت کننده ضامن نیست. بیشتر یا کمتر بودن مال حرام از خمس
- [آیت الله جوادی آملی] .مال حلالی که با مال دیگری به صورت اشاعه یا امتزاج یا اختلاط یا اشتباه در مصداق، مخلوط شده است که نمیتوان آن را جدا کرد و مقدار و صاحب آن مال ناشناخته باشد، پرداختن خمس آن واجب است ; البته مال حرامی که در ذمّه شخص است, مصداق حلال مخلوط به حرام نیست. صورتهای مال حلال مخلوط به حرام
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مال حلال کسی با مال حرام مخلوط شد و مالک مال حرام است, همچنین اگر مال حلال مخلوط به حرام با یکی از عنوانهای دیگر خمس مانند معدن, غوص, گنج و... جمع شود, شخصیّت حقوقی است؛ نظیر آن که زکات یا خمس یا مال وقفی در مال او مخلوط شده باشد، در این صورت, حکم مالکِ معلومی را دارد که مقدار مال او معلوم نیست، بنابراین باید با اولیای زکات یا خمس یا وقف مصالحه کند. خمس مال حرام تصرف شده
- [آیت الله جوادی آملی] .کسی که مال حلال مخلوط به حرام دارد که باید خمس آن داده شود و قبل از پرداختن خمس، تمام مال را مصرف یا تلف کند، نسبت به خمس ضامن است و باید آن را بپردازد. پیدا شدن مالک مال پس از خمس
- [آیت الله جوادی آملی] .در مال حلال مخلوط به حرام مسلّماً دوبار تخمیس است؛ یک بار به عنوان مال حلال مخلوط به حرام خمس دارد و سپس باقیمانده آن از هزینه سال , به عنوان ارباح مکاسب خمس دارد; همچنین اگر در معدنداری، یا غواصی، یا گنج یابی و غنائم جنگی، مال حرام در آن مخلوط شد، دوبار تخمیس میشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهد وصاحب مال حرام ومقدار آن، هیچکدام معلوم نباشد، باید خمس تمام مال را بدهد، و بقیه مال حلال میشود.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کس ی مال حرامی دارد که مقدار و مالک آن معلوم نیست، چنانچه این مال را سهواً با مال حلالش مخلوط کرد، در این صورت , جای پرداختن خمس نیست، بلکه باید با حاکم شرع مصالحه کند و مقدار مورد مصالحه را به نیابت از صاحبش صدقه بپردازد . چنانچه مال حرام را عمداً با مال حلال خود مخلوط کرده باشد، باید مقداری که با آن , یقین به برائت ذمّه حاصل میشود، صدقه بپردازد. خمس با دو عنوان
- [آیت الله خوئی] اگر مال حلال با مال حرام بطوری مخلوط شود که انسان نتواند آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن، هیچکدام معلوم نباشد، و نداند که مقدار مال حرام کمتر از خمس است یا زیادتر باید خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس، بقی مال حلال میشود.
- [آیت الله سیستانی] اگر مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود که انسان نتواند آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهد ، و صاحب مال حرام و مقدار آن هیچ کدام معلوم نباشد ، و نداند که مقدار حرام کمتر از خمس است یا زیادتر ، با دادن خمس آن حلال میشود و بنابر احتیاط واجب باید به کسی که مستحق خمس و رد مظالم می‌باشد بدهد .