آیا این مطلب صحیح است که جهنم بر روی زمین بنا نهاده شده است و بهشت در آسمان است؟

بعد از اثبات موجود بودن بهشت و جهنم، یکی از بحث های مربوط به آن، مکان بهشت و جهنم است. این سؤال از قدیم الایام و حتی در بین پیروان سایر ادیان، مطرح بوده است.   در برخی از روایات آمده است که مردی یهودی از امام علی (ع) پرسید: بهشت و جهنم در کجا واقع شده اند؟، فرمود: "بهشت در آسمان و دوزخ در زمین است."[1] به راستی؛ بهشت و جهنم در کجا واقع شده است؟   از آن جا که بحث بهشت و جهنم و صحبت از وسعت، مکان و کیفیات آن؛ مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، شناخت مسائل آن نیز از طریق اخبار غیبی، آیات و روایات است.   درباره اصل وجود بهشت و جهنم، آیات و روایات متعددی وجود دارد.[2] درباره مکان بهشت و جهنم آنچه برخی از علما از روایات استفاده کرده اند؛ این است که بهشت فوق آسمان های هفت گانه و جهنم در زمین هفتم قرار دارد.[3]   اما آیا منظور از آسمان و زمین در این گونه روایات معنای ظاهری آن است یا نه؟ چیزی نمی دانیم. در قرآن، آسمان به معانی مختلفی آمده است:   الف. آسمان مادی   قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه ی سما (آسمان) را معنای مادی آن به کار برده است که مصادیق و معانی متعددی از آن اراده می شود از جمله:   1. آسمان به معنای جهت بالا: «اصلها ثابت و فرعها فی السماء»؛ مانند درخت پربرکت و پاکیزه که ریشه آن در زمین ثابت و محکم است و شاخه‎های آن به آسمان کشیده شده است.[4]   2. آسمان به معنای جوّ اطراف زمین: «و نزلنا من السماء ماءً مبارکاً»؛ و از آسمان آب مبارکی را فرو فرستادیم».[5]   3. آسمان به معنای مکان سیارات و ستارگان: «بزرگوار آن خدایی که در آسمان برج‎ها مقرر داشته و در آن چراغ روشن خورشید و ماه تابان را روشن ساخت».[6]   ب. آسمان به معنای معنوی:   قرآن کریم در بسیاری از موارد واژه سما (آسمان) را به معنای معنوی آن به کار برده است که از آن نیز مصادیق و معانی متعددی اراده می شود از جمله:   1. آسمان به معنای مقام قرب و مقام حضور که محل تدبیر امور عالم است: «اوست که امر عالم را از آسمان بسوی زمین تدبیر می‎کند».[7]   2. آسمان به معنای موجود عالی و حقیقی:[8] «روزی‎تان و آنچه به شما وعده داده می‎شود در آسمان قرار دارد».[9]   در مورد مکان بهشت و جهنّم اختلاف نظر است:   1 . در آسمان ها است، چون قرآن خبر از معراج پیامبر اسلام (ص) به آسمان ها می دهد و می فرماید: «عندها جنّة المأوی، بهشت جاویدان نزد سدرة المنتهی است، همان نقطه ای که برترین مکان آسمان است»[10]   2 . بهشت و جهنّم مادی نیست تا نیازی به مکان داشته باشد. لذا با برپایی قیامت طومار زمین و کرات آسمانی در هم پیچیده می شود، ولی بهشت و جهنّم موجود بوده و به حال خود باقی است.   3 . بهشت و جهنّم در درون و باطن این جهان قرار دارد.[11]   نتیجه: همان طور که بیان کردیم، چون این مسائل مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، و در آیات و روایات به _هر دلیل_ اشاره واضحی به آن نشده است، بنابراین؛ نمی توان نظر قاطعی درباره آن داد.   نمایه های مربوط:   1. سؤال 101 (سایت: 1798)  (وجود بهشت وجهنم در حال حاضر).   2. سؤال 1945 (سایت: 1948)  (حقیقت بهشت و جهنم).   3. سؤال 273 (سایت: 112)  (بهشت حضرت آدم).     [1]  دیلمی ، ارشاد القلوب، ترجمه رضایی،ص 178. [2]  سایت مقالات علمی ایران، جعفر سبحانی. [3]   بحار الانوار،ج8، ص 205. [4]  ابراهیم، 24. [5]  ق، 9. [6]  «تبارک الذی جعل فی السماء بروجاً و جعل فیها سراجاً و قمرا منیراً» (فرقان، 61) [7]  «یدبّر الامر من السماء الی الارض» (سجده، 5) [8]  ر.ک: معارف قرآن، استاد مصباح یزدی، (انتشارات در راه حق، قم، 1367 ش)، ص 234؛ و ر.ک: پژوهش در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمد علی رضایی اصفهانی، انتشارات مبین، رشت، چ 1، 1380، ج 1، ص 134. [9]  «و فی السماء رزقکم و ما توعدون» (ذاریات، 22) با اسفاده از سؤال 1756 (سایت: 1851). [10]   نجم، 15. [11]   نک:پایگاه پرسمان قرآنی.