انسانی که در جهان ماده زندگی می‌کند و بسیاری از داوری‌ها و انتظارات او هم صبغه عنصری و مادی دارد. او برای هر چیز، جا و مکان مادی تصور می‌کند و فرآیند همه امور را در راستای زمان و مکان طبیعی می‌نگرد. حال اگر از او پرسیده شود که جای مسئله 2+2=4 کجاست یا جای معادله 9 = ایکس +4 کجاست، درپاسخ خواهد گفت: این مسئله‌ای ریاضی یا معادله‌ای جبری است و نمی‌تواند جایی داشته باشد. و امری است که جنبه متافیزیکی دارد و خارج از محدوده تاریخ و مکان است؛ بلکه اساساً علوم و دانش‌های بشری ذاتاً مجرد ازماده است و زمان و مکان ندارد و از جان انسان بیرون نیست. از این رو با رفتن روح از بدن، علوم هم همراه او می‌شوند. بهشت و جهنم نیز از محدوده تاریخ دنیایی و زمان و مکان خارج است و قبل، بعد، کی و کجای دنیوی بر نمی‌دارند و چنانچه ما بخواهیم آنها را تصور کنیم، باید به تعبیرهای قرآن و احادیث معصومین (ع) رو آورده، بگوییم: بهشت نزد سدره المنتهی است.
در احادیث فراوانی که به برخی از آنها اشاره شد،(سدر المنتهی)، (جنه المأوی)، (عرش)، (کرسی)، (معراج) و (ملکوت) همه کنار هم قرار گرفته است؛ یعنی همه در آسمان‌ها قرار گرفته است.
بسیاری از احادیث اسلامی نیز این معنی را تأیید و تأکید می‌کند که بهشت و دوزخ هم اکنون مخلوقند. یکی از اصحاب از امام علی بن موسی الرضا(ع) پرسید که آیا بهشت و دوزخ هم اکنون مخلوقند؟ امام (ع) فرمود:(و ان رسول الله قد دخل الجنه ورأی النار لما عرج به الی السما؛ آری آفریده شده‌اند و پیامبر (ص) به هنگام معراج، وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده کرد).
سؤال شد که برخی می‌گویند آنها مخلوق نیستند. امام (ع) فرمود:(ما اولئک منا و لا نحن منهم، من انکر خلق الجنة و النار فقد کذب النبی و کذبنا؛ آنها از ما نیستند و مااز آنها نیستیم؛ کسی که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار کند، پیامبر را تکذیب کرده و ما را نیز تکذیب نموده است).1
در بسیاری از روایات مربوط به معراج پیامبر (ص)، به مسئله بهشت و دوزخ و وجود فعلی آنها اشاره شده و اینها در حقیقت تأکیدی است بر آن چه درآیات فوق خواندیم و قرآن در سوره نجم در جریان معراج پیامبر (ص) نیز به این موضوع اشاره کرده است.
در تفسیر علی بن ابراهیم در شرح آیه (و لقد رآه نزله اخری عند سدره المنتهی)، چنین آمده است: (واما الرد علی من انکر خلق الجنة و النار فقوله عندها جنة المأوی، ای عند سدرة المنتهی فسدرة المنتهی فی السماء السابعة و جنة المأوی عندها؛ پاسخ کسانی که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار می‌کنند، آیه (عندها جنة المأوی) است؛ یعنی در نزد سدرة المنتهی که در آسمان هفتم است، بهشت جاویدان قرار دارد).2
روایات متعددی که در منابع شیعه و اهل سنت درباره تولد بانوی اسلام، فاطمه زهرا (س)آمده، نیز گواه بر این معنی است که می‌گوید: پیامبر اکرم (ص) در شب معراج وارد بهشت شد و از میوه درختان بهشتی تناول فرمود و از همان میوه، نطفه فاطمه زهرا (س) منعقد شد و لذا پیامبر(ص)او را می‌بوسید و می‌گفت:(از او بوی بهشت می‌شنوم)3
در تفسیر آیه (کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا...؛4هر زمان زکریا وارد محراب مریم (س) میشد، غذای مخصوصی در آن جا می‌یافت)، در بسیاری از منابع اسلامی اعم از شیعه واهل سنت آمده است که این غذا، میوه‌های بهشتی بود که در غیر فصل، خداوند در اختیار مریم می‌گذاشت.
در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (ص)تعبیر لطیف‌تری در این زمینه دیده می‌شود و آن این که می‌فرماید: هنگامی که به معراج رفتم، وارد بهشت شدم؛ در آنجا فرشتگانی را دیدم که قصرهایی می‌سازند و گاه توقف می‌کنند، از علت این امر سؤال کردم، گفتند: ما منتظر مصالح هستیم! گفتم مصالح شما چیست؟ گفتند: ذکر (سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر) که مؤمن می‌گوید؛ هنگامی که ذکر می‌کند، بنا می‌کنیم و هنگامی که خودداری می‌کند، دست نگه می‌داریم.5
این بحث را با سخنی از مرحوم علامه مجلسی پایان می‌دهیم. او در بحارالانوار ذیل روایات مربوط به بهشت و دوزخ می‌گوید: (بدان ایمان به بهشت و دوزخ، آن گونه که در آیات و اخبار وارد شده، بدون تأویل کردن آن به معنای دیگر، از ضروریات دین است
اما این که آنها هم اکنون مخلوقند یا نه، غالب علمای اسلام مگر گروه اندکی از معتزله معتقدند که هم اکنون مخلوق هستند و آیات و اخبار متواتره سخن آن گروه اندک را نفی می‌کند و مذهب آنها را تضعیف می‌نماید و ظاهر این است که احدی از علمای امامیه قائل به این مذهب نادرست نیست؛ مگر سخنی که به سید رضی نسبت می‌دهند.6
برای اطلاعات بیشتر به کتاب‌های تفسیر موضوعی قرآن و معاد درقرآن از آیت الله جوادی آملی و پیام قرآن از آیت الله مکارم شیرازی مراجعه کنید.
پی نوشت:
1. مجلسی، بحار النوار، ج 8، ص 119.
2. تفسیر علی بن ابراهیم، ج 2، ص 335.
3. ذخایر العقبی، ص 36؛ مستدرک الصحیحین، ج 6، ص 156.
4. آل عمران (3): 37.
5. بحار النوار، ج 18، ص 375.
6. همان، ج 8، ص 205.
