قبل از بیان پاسخ توجّه به چند نکته به عنوان مقدّمه ضروری به نظر می رسد: 1. به طور کلّی، روایاتی که درباره اسباب نزول آیات قرآن وارد شده؛ یا بیانگر حوادث تاریخی بوده که در زمان پیامبر اکرم (ص) اتفاق افتاده، و آیه یا آیاتی متناسب با همان حادثه بر آن حضرت نازل شد. و یا فقط اشاره به نزول آیات درباره اشخاص دارند بدون این که حادثه مربوط به آن را بیان کنند؛ مانند برخی از آیاتی که در شأن و منزلت امام علی (ع) و دیگر امامان (ع) نازل شده اند. [1] 2. آیات قرآن کریم که به صورت تدریجی و به مناسبت ‏ها و در زمان ‏ها و مکان ‏های مختلف بر پیامبر اکرم (ص) نازل می‏شده، برخی از این مناسبت‏ ها و زمان ‏ها و مکان‏ ها برای ما روایت شده است، ولی همه آنها برای ما نقل نشده و یا به دست ما نرسیده است. 3. آیات متعددی در شأن و منزلت امام علی (ع) و سایر معصومین (ع) نازل شده که هر کدام از آنان در صدد اثبات و بیان اصولی همانند امامت هستند. وقتی به موارد نزول برخی از آن آیات می نگریم و با کاوشی که در این باره انجام گرفت، در ماه ذی الحجّه بیشتر از دیگر ماه ها در منزلت و امامت امام علی (ع) آیه نازل شده است؛ مانند آیات زیر: یک. «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ»؛ ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت نازل شده است به طور کامل (به مردم) برسان، و اگر انجام ندهی، رسالت او را انجام نداده ای، و خداوند تو را از (خطرهای احتمالی) مردم نگاه می دارد، و خداوند جمعیت کافران لجوج را هدایت نمی کند». [2] دو. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً»؛ [3] امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم‏. این دو آیه، در 18ماه ذی حجّه در باره امامت امام علی (ع) نقل شده است. [4] سه. سوره «الانسان» نیز در روز بیست و پنجم ذی حجّه نازل شده است؛ یعنی، روز همان شبی که اسیر را اطعام کردند. [5] چهار. «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون»؛ [6] سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‏اند همان­ ها که نماز را برپا می‏دارند، و در حال رکوع، زکات می‏ دهند. آیه شریفه مزبور، نیز در بیست و چهارم ماه ذی حجّه نازل شده است، [7] که به آیه ولایت معروف است. [8] همچنین درباره دیگر آیاتی که در ماه ذی حجه نازل شده و مناسبت های این ماه به کتاب «مسار الشیعة» شیخ مفید مراجعه شود. [9] ‏ بنابراین، با کاوشی که در این باره انجام گرفت، بیشترین آیات در شأن و امامت حضرت امام علی (ع) در ماه ذی حجّه نازل شده است. این پرسش پاسخ تفصیلی ندارد. [1] . حیدر، حسن محسن، أسباب النزول القرآنی تاریخ و حقائق‏، ص 113 و 114، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، قم، چاپ اول، 1385ش/1427ق. [2] . مائده، 67؛ برگرفته از نمایه «امامت حضرت علی (ع)»، سؤال 7277 (سایت: 7554) . [3] . مائده، 3. [4] . ر.ک: داور پناه، ابوالفضل، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 55 و 56، انتشارات صدر، تهران، چاپ اول، 1375 ش‏؛ همچنین نمایه های «ادله ولایت معصومان‏ (ع)»، سؤال 18 (سایت: 218) ؛ « دلایل اعتقاد به امامت و امامان »، سؤال 321 (سایت: 2707) ؛ «اثبات امامت امام علی(ع) از قرآن»، سؤال 324 (سایت: 1817) . [5] . حجتی، سید محمد باقر، اسباب نزول، ص 36، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ ششم، 1377ش. [6] . برگرفته از سؤال 7277 (سایت: 7554) . [7] . شیخ مفید، مسار الشیعة، ص 41، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [8] . ر.ک: نمایه های «ادله ولایت معصومان‏ (ع)»، سؤال 18 (سایت: 218) ؛ « دلایل اعتقاد به امامت و امامان »، سؤال 321 (سایت: 2707) ؛ «اثبات امامت امام علی(ع) از قرآن»، سؤال 324 (سایت: 1817) . [9] . مسار الشیعة، ص 36 – 42.
قبل از بیان پاسخ توجّه به چند نکته به عنوان مقدّمه ضروری به نظر می رسد: 1. به طور کلّی، روایاتی که درباره اسباب نزول آیات قرآن وارد شده؛ یا بیانگر حوادث تاریخی بوده که در زمان پیامبر اکرم (ص) اتفاق افتاده، و آیه یا آیاتی متناسب با همان حادثه بر آن حضرت نازل شد. و یا فقط اشاره به نزول آیات درباره اشخاص دارند بدون این که حادثه مربوط به آن را بیان کنند؛ مانند برخی از آیاتی که در شأن و منزلت امام علی (ع) و دیگر امامان (ع) نازل شده اند. [1] 2. آیات قرآن کریم که به صورت تدریجی و به مناسبت ها و در زمان ها و مکان های مختلف بر پیامبر اکرم (ص) نازل میشده، برخی از این مناسبت ها و زمان ها و مکان ها برای ما روایت شده است، ولی همه آنها برای ما نقل نشده و یا به دست ما نرسیده است. 3. آیات متعددی در شأن و منزلت امام علی (ع) و سایر معصومین (ع) نازل شده که هر کدام از آنان در صدد اثبات و بیان اصولی همانند امامت هستند. وقتی به موارد نزول برخی از آن آیات می نگریم و با کاوشی که در این باره انجام گرفت، در ماه ذی الحجّه بیشتر از دیگر ماه ها در منزلت و امامت امام علی (ع) آیه نازل شده است؛ مانند آیات زیر: یک. «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ»؛ ای پیامبر! آنچه را از سوی پروردگارت نازل شده است به طور کامل (به مردم) برسان، و اگر انجام ندهی، رسالت او را انجام نداده ای، و خداوند تو را از (خطرهای احتمالی) مردم نگاه می دارد، و خداوند جمعیت کافران لجوج را هدایت نمی کند». [2] دو. «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً»؛ [3] امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم. این دو آیه، در 18ماه ذی حجّه در باره امامت امام علی (ع) نقل شده است. [4] سه. سوره «الانسان» نیز در روز بیست و پنجم ذی حجّه نازل شده است؛ یعنی، روز همان شبی که اسیر را اطعام کردند. [5] چهار. «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون»؛ [6] سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آوردهاند همان ها که نماز را برپا میدارند، و در حال رکوع، زکات می دهند. آیه شریفه مزبور، نیز در بیست و چهارم ماه ذی حجّه نازل شده است، [7] که به آیه ولایت معروف است. [8] همچنین درباره دیگر آیاتی که در ماه ذی حجه نازل شده و مناسبت های این ماه به کتاب «مسار الشیعة» شیخ مفید مراجعه شود. [9] بنابراین، با کاوشی که در این باره انجام گرفت، بیشترین آیات در شأن و امامت حضرت امام علی (ع) در ماه ذی حجّه نازل شده است. این پرسش پاسخ تفصیلی ندارد.
[1] . حیدر، حسن محسن، أسباب النزول القرآنی تاریخ و حقائق، ص 113 و 114، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، قم، چاپ اول، 1385ش/1427ق. [2] . مائده، 67؛ برگرفته از نمایه «امامت حضرت علی (ع)»، سؤال 7277 (سایت: 7554) . [3] . مائده، 3. [4] . ر.ک: داور پناه، ابوالفضل، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 55 و 56، انتشارات صدر، تهران، چاپ اول، 1375 ش؛ همچنین نمایه های «ادله ولایت معصومان (ع)»، سؤال 18 (سایت: 218) ؛ « دلایل اعتقاد به امامت و امامان »، سؤال 321 (سایت: 2707) ؛ «اثبات امامت امام علی(ع) از قرآن»، سؤال 324 (سایت: 1817) . [5] . حجتی، سید محمد باقر، اسباب نزول، ص 36، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ ششم، 1377ش. [6] . برگرفته از سؤال 7277 (سایت: 7554) . [7] . شیخ مفید، مسار الشیعة، ص 41، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [8] . ر.ک: نمایه های «ادله ولایت معصومان (ع)»، سؤال 18 (سایت: 218) ؛ « دلایل اعتقاد به امامت و امامان »، سؤال 321 (سایت: 2707) ؛ «اثبات امامت امام علی(ع) از قرآن»، سؤال 324 (سایت: 1817) . [9] . مسار الشیعة، ص 36 – 42.
- [سایر] بیشترین آیات در شأن حضرت علی (ع) در کدام ماه نازل شده است؟
- [سایر] امام علی(ع) در نهج البلاغه میفرماید: بیشترین قربانگاه اندیشهها زیر برق طمعها است! منظور حضرت را شرح دهید.
- [سایر] چه کسانی در ماجرای غدیر بیشترین تلاش را برای بیعت با حضرت علی (ع) انجام داده و سپس بیعت شکستند؟
- [سایر] ِآیا روایتی مبنی بر قرآن خواندن حضرت علی(ع) هنگام ولادت وجود دارد؟ اگر اینچنین است چگونه ممکن است حضرت علی (ع) قرآنی را که هنوز نازل نشده است خوانده باشد؟
- [سایر] امام علی(ع) در نامه 31 نهج البلاغه به فرزندش امام حسن (ع) چه سفارشهایی میفرمایند؟
- [سایر] چرا حدود صد سال قبر امیرالمومنین علی(ع) مخفی بود؟
- [سایر] چرا اسم امام حسین(ع) را حسین گذاشتند؟ چرا اسم امام علی(ع) را علی گذاشتند؟
- [سایر] متن روی بازوی امیرالمؤمنین علی(ع) و دیگر امامان(ع)، هنگام تولد چه بود؟
- [سایر] چرا لقب امام علی(ع) امیرالمومنین نامیده شد؟
- [سایر] نشانه های دوستان و دشمنان امیرالمومنین علی(ع)چیست؟
- [آیت الله جوادی آملی] ) .االله اکبر) یعنی خدای سبحان بزرگتر از آن است که وصف شود. (أشهد أن لا إله الاّ االله ), یعنی شهادت می دهم که غیر خدای یکتا و یگانه خدای دیگری نیست . (أشهد أنّ محمداً رسول االله ); یعنی شهادت میدهم که حضرت محمدبن عبداالله(ص) پیامبر و فرستاده خداست . (أشهد أنّ علیاً امیرالمؤمنین و ولیّ االله)؛ یعنی شهادت میدهم که حضرت علی(ع)امیر مؤمنان و ولیّ خدا بر همه خلق است . (حیّ علی الصلاة )؛ یعنی بشتاب برای اقامه نماز، (حیّ علی الفلاح)؛ یعنی بشتاب برای رستگاری، (حیّ علی خیر العمل )؛ یعنی بشتاب برای بهترین کار که نماز است، (قد قامت الصلاة)؛ یعنی به تحقیق نماز برپا شد، (لا إله الاّ االله )؛ یعنی خدایی؛ جز خدای یکتا و یگانه, سزاوار پرستش نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله جوادی آملی] .اذان, هجده جمله است : (االله اکبر ) چهار مرتبه، (أشهد أن لا إله الاّ االله )، (أشهد أنّ محمداً رسول االله )، (حیّ علی الصلاة )، (حیّ علی الفلاح)، (حیّ علی خیر العمل )، (االله اکبر )، (لا إله الاّ االله )، هر کدام دو مرتبه، و اقامه , هفده جمله است : دو مرتبه (االله اکبر )، از اول اذان و یک مرتبه (لا إله الاّ االله ) از آخر آن , کم می شود و دو مرتبه (قد قامت الصلاة ) بعد از (حیّ علی خیر العمل) افزوده میشود.
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اذان هیجده جمله است: اَلله اکبرُ چهار مرتبه اَشهدُ اَنْ لا الهَ اِلاّاللهُ، اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسولُ الله حیَّ عَلَی الصَّلوةِ حَیَّ عَلَی الفَلاحِ حَیَّ عَلی خیرِ العملِ، الله اکبرُ لااِلَه اِلاّالله هر یک دو مرتبه و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اوّل اذان و یک مرتبه لااِلهَ اِلاّالله از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خیرِ العَمَل باید دو مرتبه قَد قامَتِ الصَّلوةُ اضافه نمود.
- [آیت الله خوئی] اذان هیجده جمله است:" الله اکبر" چهار مرتبه،" اشهد ان لا اله الا الله، أشهد ان محمداً رسول الله، حی علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه" الله اکبر" از اوّل اذان، و یک مرتبه" لا اله الا الله" از آخر آن کم میشود، و بعداز گفتن" حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه" قد قامت الصلاه" اضافه نمود.
- [امام خمینی] اذان هیجده جمله است: "الله اکبر" چهار مرتبه، "اشهد ان لا اله الا الله،اشهد ان محمدا رسول الله، حی علی الصلاه، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه"الله اکبر" از اول اذان، و یک مرتبه "لا اله الا الله" از آخر آن کم می شود، و بعداز گفتن "حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه "قد قامت الصلاه" اضاضه نمود.
- [آیت الله بهجت] اذان هیجده جمله است: (اللّه اَکبَر) چهار مرتبه؛ (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه)؛ (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه)؛ (حَی عَلَی الصَّلاة)؛ (حَی عَلَی الفَلاح)؛ (حَی عَلی خَیرِ الْعَمَل)؛ (اللّه اَکبَر)؛ (لا اِلهَ اِلاَّ اللّه) هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است؛ یعنی دو مرتبه (اللّه اکبر) از اول اذان و یک مرتبه (لا اِلهَ الاَّ اللّه) از آخر آن کم میشود، و بعد از گفتن (حَی عَلی خَیرِ الْعَمَل) باید دو مرتبه (قَدْ قامَتِ الصَّلاة) اضافه نمود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اذان هیجده جمله است: )اللّهُ أکْبَر( چهار مرتبه، )أشْهَدُ أن لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ، أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّه، حَیَّ عَلی الصَّلاِْ، حَیَّ عَلی الفَلاحِ، حَیَّ عَلی خَیْرِ العَمَل، اللّهُ اکْبَر، لا اًّلهَ اًّلاّ اللّه( هریک دو مرتبه . واقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أکبَر از اوّل اذان ویک مرتبه )لا اًّلهَ اًّلاّ اللّهُ( از آخر آن کم میشود و بعد از گفتن )حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَل(، باید دو مرتبه )قَدْ قامَتِ الصّلاْ( اضافه نمود.