احمد بن عمر بن محمد خَیوقی(548- 618ه.ق)،[1] خوارزمی ملقب و معروف به شیخ نجم الدین کبری است.[2] در علت لقب دادن او به کبری گفته‌اند: در اوان جوانی که به تحصیل علوم مشغول بود، با هرکس مناظره و مباحثه می‌کرد بر او غالب و پیروز می‌شد.[3] او را این‌گونه ستوده‌اند: فقیه، محدّث، مفسّر، صوفی، زاهد و عابد.[4]
بیشتر مورّخان و دانشمندان، او را شافعی مذهب می‌دانند.[5] نجم الدین کبری پیش اشخاصی همچون أبی طاهر سِلفی، أبی علاء حسن بن أحمد همدانی عطار،[6] محمَّد بن بُنَیمان[7] استفاده علمی برده است.
نجم الدین کبری شاگردانی؛ مانند شیخ مجد الدّین بغدادی، شیخ سعد الدّین حمّویی، بابا کمال جندی، شیخ رضی الدّین علی لالا، شیخ سیف الدّین باخرزی، شیخ نجم الدّین رازی و شیخ جمال الدّین گیلی را تربیت نمود.[8]
از جمله آثار نجم الدین کبری عبارت‌اند از: عین الحیاة (تفسیر سوره فاتحه)، رسالة فی علم السلوک، أقرب الطرق إلی الله، فوائح الجمال و فواتح الجلال.[9]
شیخ نجم الدین در همان دوران جوانی به علوم ظاهری دست‌یافت. وی بدین منظور به سرزمین‌های اسلامی مسافرت کرد. هنگامی که به شهر مصر رسید، در کمال فضل و دانش بود و در آنجا به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت.[10] [1] . سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 27، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1418ق. [2] . ذهبی، شمس الدین محمد بن أحمد، سیر أعلام النبلاء، ج 16، ص 118، دار الحدیث، قاهرة، 1427ق؛ مناوی، محمد عبد الرؤوف، الکواکب الدریة فی تراجم السادة الصوفیة، محقق و مصحح: جادر، محمد ادیب، ج 2، ص 370 – 371، دار الصادر، بیروت، چاپ اول، 1999م؛ [3] . جامی، عبد الرحمن، نفحات الأنس، محقق و مصحح: عابدی، محمود، ص 422، انتشارات اطلاعات، تهران، چاپ سوم، 1375ش؛ کربلائی تبریزی، حافظ حسین، روضات الجنان و جنات الجنان، محقق و مصحح: قرائی، جعفر سلطان، ج 2، ص 320، انتشارات ستوده، تبریز، چاپ اول. [4] . الکواکب الدریة فی تراجم السادة الصوفیة، ج 2، ص 371؛ صفدی، صلاح الدین خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، محقق: الأرناؤوط، أحمد و ترکی مصطفی، ج 7، ص 172، دار إحیاء التراث، بیروت، 1420ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 27. [5] . الوافی بالوفیات، ج 7، ص 172؛ سیر أعلام النبلاء، ج 16، ص 118؛ أدنه، أحمد بن محمد، طبقات المفسرین، محقق: خزی، سلیمان بن صالح، ص 220، مکتبة العلوم والحکم، عربستان سعودی، چاپ اول، 1417ق؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 27. [6] . موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 27. [7] . سیر أعلام النبلاء، ج 16، ص 118. [8] . نفحات الأنس، ص 427. [9] . موسوعة طبقات الفقهاء، ج 7، ص 28. [10] . ر.ک: روضات الجنان و جنات الجنان، ج 2، ص 322.
