موقعیت نزول و پیام مهمّ آیه (هزم) و (انتصار) چیست؟

برای روشن موضوع مورد پرسش، به عنوان مقدمه باید گفت:
1. برای آیات مورد پرسش(44 و 45 سوره قمر) به خصوصه شأن نزولی ذکر نشده است. اما سوره قمر که آیات مورد پرسش در آن قرار گرفته، از سوره‌های مکی است و در مکه نازل شده است. آیات این سوره نشان می‌‏دهد که بعد از سال سوّم بعثت نازل شده، موقعی که رسول خدا(ص) دعوت خویش را آشکار کرده بود و کفار در مقابل دعوت آن‌حضرت به سختی ایستادگی می‌‏کردند، در عین حال وقت دقیق نزول آن معلوم نیست.[1]
2. مطالب سوره مبارکه قمر یک‌پارچه انذار است، به استثناء دو آیه پایانی که بشارت به بهشت است، مطالب این سوره با نزدیک شدن قیامت و شکافتن ماه شروع می‏شود، آن‌گاه سخن از تکذیب مشرکان است که نبوت رسول خدا(ص) را تکذیب می‏کردند، با آن‌که می‏دانستند به سر اقوام گذشته در اثر تکذیبشان چه بلاهایی آمد.
آن‌گاه به طور تفصیل، عذاب‌هایی که بر قوم نوح، هود، صالح، و لوط آمد بازگو کرده و در مقام نتیجه‏‌گیری می‌فرماید: مگر کفار مکه از آنها بهتر هستند که مانند آنها گرفتار نشوند؟ و یا در کتاب‌های آسمانی وعده شده است که اینان از بلا و عذاب مصون خواهند بود؟ و ...
با این مقدمه می‌گوییم؛ آیات 44 و 45 سوره قمر،[2] در مقام تهدید مشرکان اهل مکه یا تمام کفّار عصر رسول خدا(ص) است. خداوند در این آیات خطاب به مشرکان می‌فرماید؛ وقتی سرگذشت امت‌های پیشین را شنیدید و دانستید که آنان در اثر مخالفت با پیامبران و فرستادگان الهی چگونه هر یک به طرز خاصی به عذاب الهی دچار شدند، چگونه متنبه نمی‌گردید و عبرت نمی‌گیرید، شما چه شرافت و مزیتی نسبت به آنان دارید که مطمئن از عذاب گردیده‌‏اید. آیا شما از حیث صفات یا از جهت خلقت بر آنها مزیّت دارید؟! یا آن‌که چنین گمان می‌برید که در کتاب‌های آسمانی پیش از قرآن برای شما از عذاب و سخط الهی برات آزادی رسیده؛ یا گمان می‌کنید و می‌‏گویید ما جماعتی هستیم با قوت و شوکت و کسی بر ما غالب نخواهد گردید؛ زیرا که همدیگر را یاری می‌کنیم و با هم متحد هستیم.
به عبارت دیگر؛ این آیات به کفّار اهل مکّه می‌گوید؛ شما برتر از قوم نوح، عاد و ثمود نیستید، نه در نیرو، نه در ثروت، نه در کثرت عدد و... که وقتی مورد سخط و غضب الهی واقع گردیدند، دیگر ملجأ و پناه‌‏گاهی نبود که عذاب را از خود رفع نمایند، قدری چشم خود را باز کنید و ببینید چگونه در اثر مخالفت مبتلا به عذاب‌‏های شدید گردیدند، پس شما به چه چیز مطمئن هستید؟![3]
خدای متعال در این‌جا کفار را هم به عذاب دنیا و هم به عذاب آخرت تهدید می‌نماید. عذاب دنیای کفّار مکّه چنانچه مفسران گفته‏‌اند جنگ بدر بوده که آنان شکست خوردند، هزیمت شدند و از جنگ فرار نمودند.[4] اما عذاب و مجازات قیامت آنها به مراتب سخت‏تر و دردناک‌تر خواهد بود، و خواهند دید آتش آخرت چگونه آنها را خواهد گرفت.
برای آگاهی بیشتر: شأن نزول دو آیه پایانی سورۀ حجر، 20266.   [1] . قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج‏10، ص 430، بنیاد بعثت، تهران، چاپ سوم، 1377ش. [2] . «أَمْ یَقُولُونَ نَحْنُ جَمیعٌ مُنْتَصِرٌ* سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ». [3] . طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏9، ص 29، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج ‏13، ص 442، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش. [4] . «از عمر نقل شده است که چون آیه 45 سوره قمر نازل شد من نفهمیدم که مراد خداوند از این آیه چیست، تا این‌که روز بدر رسول خدا را دیدم که زره می‌پوشید و می‌فرمود که «سَیُهْزَمُ الْجَمْعُ وَ یُوَلُّونَ الدُّبُرَ» دانستم که این آیه دلالت بر تشتت جمعیت و منهزم شدن مشرکان و پیروزی ما بر ایشان دارد»، زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 440، دار الکتاب العربی، بیروت، 1407ق.