این‌که اسلام گفته از باقیمانده غذای مؤمن بخورید که شفابخش است، آیا منافاتی با بهداشت ندارد؟

پیش از بررسی این دسته از روایات توجه به دو نکته لازم است:
یک. روایاتی که از امامان معصوم(ع) به ما رسیده است، در صورتی که از نظر سند و دلالت صحیح باشند، به‌ کارگیری آنها در زندگی، آثار مثبت مادی و معنوی خوشایندی دارد؛ زیرا امامان(ع) جانشینان پیامبر اسلام(ص) و معصوم از خطا هستند؛ لذا گفتار و اعمال آنان برای ما حجت است و همان‌گونه که به تصریح قرآن کریم  پیامبر(ص)، هرگز از روی هوای نفس سخن نمی‌‏گوید! آنچه می‌‏گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست،[1] امامان معصوم(ع) نیز این‌گونه هستند.
دو. اگرچه برخی از دستوراتی که از ناحیه اولیای الهی به ما رسیده، فلسفه‌اش برای ما روشن نیست -و ما به صورت تعبّد بدان پایبند می‌شویم- اما این بدین معنا نیست که دلیل عقلی برای آن وجود ندارد؛ زیرا معتقدیم: تمام احکام الهی بر اساس مصالح و مفاسد است و ما قبول نداریم که احکام فقهی چرا ندارد. هیچ حکمی از احکام اسلامی بدون جهت، حلال، و یا حرام و یا واجب و ... نشده است و این طور نیست که چرایی در آن راه نداشته باشد. کسانی که پایه توحید خود را محکم ساخته‌اند و طبق دلایل قطعی عقیده دارند که قانون‌گذار اسلام؛ یعنی، خداوند متعال، بی‌نیاز مطلق و دارای علم و حکمت بی‌پایان است، هیچ‌گونه تردیدی نخواهند داشت که تمام احکام و مقررات و دستورهای اسلامی که پیامبر اسلام از طرف خدای متعال برای بشر آورده است، دارای مصالح و فوایدی می‌باشد؛ زیرا علم و حکمت خدای بزرگ ایجاب می‌کند که هیچ فرمانی را بدون رعایت مصالح بندگانش صادر نکند و چنین افرادی همیشه در صدد پیروی از دستورهای الهی هستند و دانستن و ندانستن جزئیات فلسفه و چرایی احکام در روحیه آنان اثری نخواهد داشت.[2]
توضیح روایت «سؤر المؤمن»
روایاتی درباره خوردن «سؤر المؤمن» نقل شده است،[3] از جمله این‌که؛ امام صادق(ع) می‌فرماید: «سُؤْرُ الْمُؤْمِنِ‏ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِینَ دَاء»؛[4] نیم‌خورده و ته‌مانده غذای مؤمن درمان [و امان] از هفتاد نوع درد است.
همچنین در روایتی از امام علی(ع) آمده است: «مَنْ شَرِبَ سُؤْرَ الْمُؤْمِنِ‏ تَبَرُّکاً بِهِ خَلَقَ اللَّهُ بَیْنَهُمَا مَلَکاً یَسْتَغْفِرُ لَهُمَا حَتَّی تَقُومَ السَّاعَةُ»؛[5] هرکس نیم‌خورده و ته‌مانده آب ظرف مؤمنی را بخورد و بدان تبرّک جوید، خداوند بین آن دو تن یک فرشته بیافریند که تا روز قیامت برای آنها طلب آمرزش کند.
«سؤر»؛ در لغت به معنای باقی مانده هر چیزی[6] و ته‌مانده‏ آب در ظرف[7] ‏ است. طریحی گوید: «سُؤر، به معنای باقی مانده آب در ظرف یا حوض است که از باب استعاره در باقیمانده غذا نیز کاربرد دارد».[8] بنابراین، معنای «سؤر المؤمن» در روایت به معنای نیم‌خورده و ته‌مانده آب و غذای مؤمن است.
فقهای بزرگوار نیز به این روایات اعتماد کرده و فتوا به استحباب خوردن نیم‌خورده و ته‌مانده آب یا غذای مؤمن داده‌اند.[9]      
قیدهایی در روایات «سؤر المؤمن» آمده است که اشکال مطرح شده در پرسش را برطرف می‌نماید:
1. ایمان و تبرّک: از این دو قید می‌توان فهمید که این کار به صورت مطلق مستحب نیست؛ زیرا آنچه به آن سفارش شده، خوردن یا آشامیدن نیم‌خورده غذا یا آب فرد با ایمان، آن هم به قصد و نیّت تبرّک است؛ لذا برخی از فقها در ذیل این روایات تعبیر «استحباب التبرک بسؤر المؤمن»[10] را دارند؛ یعنی مستحب است تبرک جستن به ته‌مانده غذای مؤمن.
2. شفاء: از این قید هم به دست می‌آید که خوردن یا آشامیدن ته‌مانده غذا یا آب فرد با ایمان، به قصد و طلب شفاء و درمان(استشفاء)[11] باشد. پس، اگر به این‌کار به نیت تبرّک و شفا انجام شود، به جهت معنوی، ممکن است برخی آثار و ضررهای مادی بی‌اثر شوند.
در نهایت به این نکته نیز باید توجه داشت که دهان مؤمن واقعی به دلیل رعایت امور بهداشتی برگرفته از آموزه­های اسلامی چون مسواک، قرقره آب، استفاده از نمک و ....، کمتر دچار آلودگی چندانی است که موجب انتقال بیماری­ها شود.   [1] . نجم: 3-4. «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَوَی * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْیٌ یُوحَی‏». [2] . برگرفته از «فلسفه و حکمت احکام فقهی»، سؤال 8593. [3] . ر.ک: شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، «بَابُ اسْتِحْبَابِ الشُّرْبِ مِنْ سُؤْرِ الْمُؤْمِنِ تَبَرُّکاً»، ج 25، ص 263، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.   [4] . شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 151، دار الشریف الرضی للنشر، قم، چاپ دوم، 1406ق. [5] . شیخ مفید، الاختصاص، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، محرمی زرندی، محمود، ص 189، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، قم، چاپ اول، 1413ق. [6] . فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 7، ص 292، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 4، ص 339، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.  [7] . بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی-فارسی، ص 472، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم، 1375ش.  [8] . ‏طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی اشکوری‏، سید احمد، ج 3، ص 322، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش. [9] . عراقی، عبد النبی، المعالم الزلفی فی شرح العروة الوثقی، ص 245، المطبعة العلمیة، قم، چاپ اول، 1380ق؛ بصری بحرانی، زین الدین محمد امین، کلمة التقوی، ج 1، ص 26، نشر سید جواد وداعی، قم، چاپ سوم، 1413ق. [10] . موسوی خویی، سید ابو القاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: غروی‌، میرزا علی، کتاب الطهارة، ج 1، ص 440، تحت اشراف جناب آقای لطفی، قم، چاپ اول، 1418ق. [11] . «یستحب استعمال سؤر المؤمن للاستشفاء»؛ کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ص 191، انتشارات مهدوی، اصفهان، چاپ اول، بی‌تا.