سوره انسان
سوره انسان یا هل اتی یا دَهر هفتاد و ششمین سوره بر اساس ترتیب و جمع‌آوری مصحف، و نود و ششمین به ترتیب نزول و از سوره‌های مدنی قرآن کریم.
تفسیر آیات 5 و 6 سوره انسان چیست؟ و این آیات کدام صفت‌ها را به اهل بیت(ع) نسبت داده است؟ و مراد از (ابرار) در آیه 5 سوره انسان چیست؟
خداوند در آیات پنج و شش سوره انسان می‌فرماید: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً، عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً». آیات مورد بحث به سراغ پاداش‌‌های شکرگزاران و ابرار (نیکان و پاکان) می‌‌رود، و نکات جالبی در این زمینه یادآوری می‌کند. این آیات به پاداش صفت نیکوی اخلاقی؛ یعنی شکرگزاری خدای تعالی اشاره می‌کند که ابرار و نیکان از این صفت برخوردارند.[1] نخست می‌فرماید: «نیکان از جامی می‌‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است». «ابرار» جمع «بَرّ» در اصل به معنای وسعت و گستردگی است؛[2] و به همین جهت صحراهای وسیع را «بَرّ» می‌گویند،[3] و از آن‌جا که افراد نیکوکار اعمالشان نتایج گسترده‌‌ای در سطح جامعه دارد این واژه بر آنها اطلاق می‌شود.[4] «کافور» در لغت معانی متعددی دارد و یکی از معانی معروف آن بوی خوش است.[5] همچنین گیاهی است خوشبو، و یکی دیگر از معانی آن همان «کافور» معمولی است که بوی تندی دارد، و برای مصارف طبی از جمله ضدّ عفونی کردن به کار می‌رود.[6] به هر حال آیه فوق نشان می‌دهد که این شراب طهور بهشتی بسیار معطّر و خوشبو است که هم ذائقه از آن لذّت می‌برد، و هم شامه.[7] سپس به سرچشمه‌ای که این جام شراب طهور از آن پُر می‌شود اشاره کرده می‌افزاید: «این از چشمه خاصی است که بندگان خدا از آن می‌نوشند، و آن‌را از هر جا بخواهند جاری می‌سازند!». این چشمه شراب طهور چنان در اختیار ابرار و بندگان نیکوکار خدای تعالی است که هر جا اراده کنند از همان‌جا سر بر می‌آورد. امام باقر(ع) در توصیف آن فرمود: «این چشمه‌ای است در خانه پیامبر اسلام که از آن‌جا به خانه سایر پیامبران و مؤمنان جاری می‌شود».[8] همان‌گونه که در دنیا چشمه‌های علم و رحمت از خانه پیامبر اکرم(ص) به سوی بندگان خدا و نیکان سرازیر می‌شود، در آخرت که تجسّم بزرگی از این برنامه است چشمه شراب طهور الهی از همین بیت وحی می‌جوشد، و شاخه‌های آن به خانه‌های مؤمنان سرازیر می‏گردد![9] «یفجّرون» از ریشه «فجر» به معنای شکافتن وسیع است، خواه شکافتن زمین باشد، یا چیز دیگر،[10] و از آن‌جا که نور صبح، گویا پرده شب را می‌شکافد به آن «فجر» گفته‌اند.[11] اما در آیه مورد بحث به معنای شکافتن زمین است.[12] قابل توجه این‌که در میان نعمت‌های فراوان بهشتی که در این سوره آمده است نخستین نعمت «شراب طهور معطر خاصی» ذکر شده، و این شاید به جهت آن است که پس از فراغ از حساب مَحشر در نخستین گام که در بهشت می‌نهند با نوشیدن از این شراب هرگونه اندوه و ناراحتی و ناخالصی را از درون جان خود می‌شویند، و سرمست از عشق حق به استفاده از سایر مواهب بهشتی می‌پردازند.[13] [1] . ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 616، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ‏17، ص 184، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 348، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [2] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 114، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج ‌6، ص 69، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، 1414ق.‌ [3] . همان؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [4] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [5] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج ‌7، ص 454؛ حمیری، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله‌، یوسف، ج 9، ص 5862، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق.‌ [6] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [7] . همان. [8] . «هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ یُفَجَّرُ إِلَی دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِین‏»؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص 261، کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376ش. [9] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 350 – 351. [10] . المفردات فی غریب القرآن، ص 625. [11] . همان، ص 626؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351. [12] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 61؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351. [13] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351.
خداوند در آیات پنج و شش سوره انسان می‌فرماید: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً، عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً». آیات مورد بحث به سراغ پاداش‌‌های شکرگزاران و ابرار (نیکان و پاکان) می‌‌رود، و نکات جالبی در این زمینه یادآوری می‌کند. این آیات به پاداش صفت نیکوی اخلاقی؛ یعنی شکرگزاری خدای تعالی اشاره می‌کند که ابرار و نیکان از این صفت برخوردارند.[1] نخست می‌فرماید: «نیکان از جامی می‌‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است». «ابرار» جمع «بَرّ» در اصل به معنای وسعت و گستردگی است؛[2] و به همین جهت صحراهای وسیع را «بَرّ» می‌گویند،[3] و از آن‌جا که افراد نیکوکار اعمالشان نتایج گسترده‌‌ای در سطح جامعه دارد این واژه بر آنها اطلاق می‌شود.[4] «کافور» در لغت معانی متعددی دارد و یکی از معانی معروف آن بوی خوش است.[5] همچنین گیاهی است خوشبو، و یکی دیگر از معانی آن همان «کافور» معمولی است که بوی تندی دارد، و برای مصارف طبی از جمله ضدّ عفونی کردن به کار می‌رود.[6] به هر حال آیه فوق نشان می‌دهد که این شراب طهور بهشتی بسیار معطّر و خوشبو است که هم ذائقه از آن لذّت می‌برد، و هم شامه.[7] سپس به سرچشمه‌ای که این جام شراب طهور از آن پُر می‌شود اشاره کرده می‌افزاید: «این از چشمه خاصی است که بندگان خدا از آن می‌نوشند، و آن‌را از هر جا بخواهند جاری می‌سازند!». این چشمه شراب طهور چنان در اختیار ابرار و بندگان نیکوکار خدای تعالی است که هر جا اراده کنند از همان‌جا سر بر می‌آورد. امام باقر(ع) در توصیف آن فرمود: «این چشمه‌ای است در خانه پیامبر اسلام که از آن‌جا به خانه سایر پیامبران و مؤمنان جاری می‌شود».[8] همان‌گونه که در دنیا چشمه‌های علم و رحمت از خانه پیامبر اکرم(ص) به سوی بندگان خدا و نیکان سرازیر می‌شود، در آخرت که تجسّم بزرگی از این برنامه است چشمه شراب طهور الهی از همین بیت وحی می‌جوشد، و شاخه‌های آن به خانه‌های مؤمنان سرازیر می‏گردد![9] «یفجّرون» از ریشه «فجر» به معنای شکافتن وسیع است، خواه شکافتن زمین باشد، یا چیز دیگر،[10] و از آن‌جا که نور صبح، گویا پرده شب را می‌شکافد به آن «فجر» گفته‌اند.[11] اما در آیه مورد بحث به معنای شکافتن زمین است.[12] قابل توجه این‌که در میان نعمت‌های فراوان بهشتی که در این سوره آمده است نخستین نعمت «شراب طهور معطر خاصی» ذکر شده، و این شاید به جهت آن است که پس از فراغ از حساب مَحشر در نخستین گام که در بهشت می‌نهند با نوشیدن از این شراب هرگونه اندوه و ناراحتی و ناخالصی را از درون جان خود می‌شویند، و سرمست از عشق حق به استفاده از سایر مواهب بهشتی می‌پردازند.[13] [1] . ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 616، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج ‏17، ص 184، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 348، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [2] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 114، دارالقلم‏، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج ‌6، ص 69، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، 1414ق.‌ [3] . همان؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [4] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [5] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج ‌7، ص 454؛ حمیری، نشوان بن سعید‌، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم‌، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله‌، یوسف، ج 9، ص 5862، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق.‌ [6] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 349. [7] . همان. [8] . «هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ یُفَجَّرُ إِلَی دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِین‏»؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص 261، کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376ش. [9] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 350 – 351. [10] . المفردات فی غریب القرآن، ص 625. [11] . همان، ص 626؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351. [12] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 61؛ تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351. [13] . تفسیر نمونه، ج ‏25، ص 351.
عنوان سوال:
تفسیر آیات 5 و 6 سوره انسان چیست؟ و این آیات کدام صفت‌ها را به اهل بیت(ع) نسبت داده است؟ و مراد از (ابرار) در آیه 5 سوره انسان چیست؟
پاسخ:
خداوند در آیات پنج و شش سوره انسان می‌فرماید: «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً، عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یُفَجِّرُونَها تَفْجیراً».
آیات مورد بحث به سراغ پاداش‌‌های شکرگزاران و ابرار (نیکان و پاکان) میرود، و نکات جالبی در این زمینه یادآوری می‌کند. این آیات به پاداش صفت نیکوی اخلاقی؛ یعنی شکرگزاری خدای تعالی اشاره می‌کند که ابرار و نیکان از این صفت برخوردارند.[1]
نخست می‌فرماید: «نیکان از جامی مینوشند که با عطر خوشی آمیخته است».
«ابرار» جمع «بَرّ» در اصل به معنای وسعت و گستردگی است؛[2] و به همین جهت صحراهای وسیع را «بَرّ» می‌گویند،[3] و از آنجا که افراد نیکوکار اعمالشان نتایج گسترده‌‌ای در سطح جامعه دارد این واژه بر آنها اطلاق می‌شود.[4]
«کافور» در لغت معانی متعددی دارد و یکی از معانی معروف آن بوی خوش است.[5] همچنین گیاهی است خوشبو، و یکی دیگر از معانی آن همان «کافور» معمولی است که بوی تندی دارد، و برای مصارف طبی از جمله ضدّ عفونی کردن به کار میرود.[6]
به هر حال آیه فوق نشان می‌دهد که این شراب طهور بهشتی بسیار معطّر و خوشبو است که هم ذائقه از آن لذّت می‌برد، و هم شامه.[7]
سپس به سرچشمه‌ای که این جام شراب طهور از آن پُر می‌شود اشاره کرده می‌افزاید: «این از چشمه خاصی است که بندگان خدا از آن مینوشند، و آن‌را از هر جا بخواهند جاری می‌سازند!». این چشمه شراب طهور چنان در اختیار ابرار و بندگان نیکوکار خدای تعالی است که هر جا اراده کنند از همان‌جا سر بر می‌آورد. امام باقر(ع) در توصیف آن فرمود: «این چشمه‌ای است در خانه پیامبر اسلام که از آنجا به خانه سایر پیامبران و مؤمنان جاری می‌شود».[8]
همان‌گونه که در دنیا چشمه‌های علم و رحمت از خانه پیامبر اکرم(ص) به سوی بندگان خدا و نیکان سرازیر می‌شود، در آخرت که تجسّم بزرگی از این برنامه است چشمه شراب طهور الهی از همین بیت وحی می‌جوشد، و شاخه‌های آن به خانه‌های مؤمنان سرازیر میگردد![9]
«یفجّرون» از ریشه «فجر» به معنای شکافتن وسیع است، خواه شکافتن زمین باشد، یا چیز دیگر،[10] و از آنجا که نور صبح، گویا پرده شب را می‌شکافد به آن «فجر» گفته‌اند.[11] اما در آیه مورد بحث به معنای شکافتن زمین است.[12]
قابل توجه اینکه در میان نعمت‌های فراوان بهشتی که در این سوره آمده است نخستین نعمت «شراب طهور معطر خاصی» ذکر شده، و این شاید به جهت آن است که پس از فراغ از حساب مَحشر در نخستین گام که در بهشت می‌نهند با نوشیدن از این شراب هرگونه اندوه و ناراحتی و ناخالصی را از درون جان خود می‌شویند، و سرمست از عشق حق به استفاده از سایر مواهب بهشتی می‌پردازند.[13] [1] . ر.ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 10، ص 616، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج 17، ص 184، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 25، ص 348، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [2] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 114، دارالقلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق و مصحح: شیری، علی، ج 6، ص 69، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، چاپ اول، 1414ق. [3] . همان؛ تفسیر نمونه، ج 25، ص 349. [4] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 349. [5] . تاج العروس من جواهر القاموس، ج 7، ص 454؛ حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، محقق و مصحح: عمری، حسین بن عبد الله، اریانی، مطهر بن علی، محمد عبد الله، یوسف، ج 9، ص 5862، دار الفکر المعاصر، بیروت، چاپ اول، 1420ق. [6] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 349. [7] . همان. [8] . «هِیَ عَیْنٌ فِی دَارِ النَّبِیِّ یُفَجَّرُ إِلَی دُورِ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُؤْمِنِین»؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص 261، کتابچی، تهران، چاپ ششم، 1376ش. [9] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 350 – 351. [10] . المفردات فی غریب القرآن، ص 625. [11] . همان، ص 626؛ تفسیر نمونه، ج 25، ص 351. [12] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 61؛ تفسیر نمونه، ج 25، ص 351. [13] . تفسیر نمونه، ج 25، ص 351.
- [سایر] آیا اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن از شیوه تفسیر قرآن به قرآن بهره میگرفتند؟
- [سایر] نسبت قرآن با اهل بیت(ع) چگونه است؟
- [سایر] مراد از اهل بیت کیست؟
- [سایر] آیه 6 سوره مومنون را تفسیر کنید؟
- [سایر] آیه 5 سوره قصص را تفسیر کنید؟
- [سایر] اگر فهم قرآن منحصراً در اختیار اهل بیت علیهم‌السلام است چرا قرآن همگان را به تدبر در آیات دعوت می‌کند؟
- [سایر] آیه 5 سوره توبه را تفسیر کنید؟
- [سایر] تفسیر ایات 6 سوره انشقاق ، 2 سوره ملک ، 35 سوره انبیاء ، 56 سوره بقره را بفرمایید؟
- [سایر] جایگاه قرآن کریم و عترت علیهم السلام در مذهب تشیع چیست؟
- [سایر] آیات و روایاتی دربارة لعن بر دشمنان ائمّة اهل بیت علیهم السلام وجود دارد بیان بفرمایید؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیههای: 15 سوره سجده و 37 سوره فصّلت و 62 سوره نجم و 19 سوره علق، آیات سجده واجب است که اگر انسان بخواند یا گوش دهد بعد از تمام شدن آن آیه باید فوراً سجده کند، هر چند هنگام خواندن یا گوش دادن به قرآن بودن آن توجّه نداشته باشد و اگر فراموش کرد هر وقت یادش آمد باید سجده کند و کسی که گوش نمیدهد ولی آیه را میشنود بنا بر احتیاط مستحب سجده کند.
- [آیت الله جوادی آملی] .کسانی که دشمن اهل بیت(ع) هستند، ناصبی و نجساند و دست یافتن بر اموال آن ها حلال بوده و حکم غنائم جنگی را دارد و پس از پرداختن خمس، تصرف در آن جایز است.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر بر جایی از بدن ایه قران یا اسم خداوند متعال نوشته شده باشد چنانچه بخواهد غسل ترتیبی به جا اورد باید اب را طوری به بدن برساند که مس ان نوشته نشود و همچنین است اگر بخواهد وضوی ترتیبی بگیرد و بر بعض اعضای وضو ایه قران باشد و همچنین بنابر احتیاط واجب اگر اسم خداوند متعال باشد و در غسل و وضو مراعات احتیاط نسبت به اسماء انبیا و ایمه و حضرت زهرا علیهم السلام مستحب است
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر بر جایی از بدن ایه قران یا اسم خداوند متعال نوشته شده باشد چنانچه بخواهد غسل ترتیبی به جا اورد باید اب را طوری به بدن برساند که مس ان نوشته نشود و همچنین است اگر بخواهد وضوی ترتیبی بگیرد و بر بعض اعضای وضو ایه قران باشد و همچنین بنابر احتیاط واجب اگر اسم خداوند متعال باشد و در غسل و وضو مراعات احتیاط نسبت به اسماء انبیا و ایمه و حضرت زهرا علیهم السلام مستحب است
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در چهار سوره از قرآن مجید آیه سجده است (سوره های وَالنَّجم(53) اِقرَأْ(96) والم تنزیل(32) و حم سجده(41)) وهرگاه انسان آیه سجده را بخواند یا گوش کند باید فوراً به سجده رود، و اگر فراموش کرد هر زمان یادش آید سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلکه آیه سجده به گوشش بخورد بنابر احتیاط واجب باید سجده کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنان که گفته شد در چهار سوره از قرآن مجید آیه سجده است(سوره (الم سجده) و (حم سجده) و (النجم) و (اقرء)) و هرگاه انسان آیه سجده را بخواند یا گوش کند باید فوراً به سجده رود و اگر فراموش کرد هر زمان یادش آید سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلکه آیه سجده به گوشش بخورد، بنابر احتیاط واجب باید سجده کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] شایسته است جنب چند چیز را ترک کند: 1 و 2 خوردن و آشامیدن، ولی اگر وضو بگیرد مکروه نیست. 3 خواندن بیشتر از هفت آیه از قرآن، حتی از سوره هایی که سجده واجب ندارد. 4 تماس بدن با جلد وحاشیه و فاصله سطور قرآن مجید و همراه داشتن آن. 5 خوابیدن بدون وضو. 6 رنگ کردن موها به حنا و مانند آن. 7 مالیدن روغن و انواع کرم ها به بدن. 8 جماع کردن بعد از محتلم شدن.
- [آیت الله مکارم شیرازی] اشْهد انْ لا اله إلا الله وحْده لا شریک له: گواهی می دهم هیچ کس شایسته پرستش جز خداوند نیست، یگانه است و شریک ندارد. و اشْهد ان محمداً عبْده و رسوله: و گواهی می دهم محمد(صلی الله علیه وآله) بنده و فرستاده اوست. اللهم صل علی محمد و آل محمد: خداوندا! درود بفرست بر محمد(صلی الله علیه وآله) و اهل بیت او(علیهم السلام).
- [آیت الله شبیری زنجانی] پنج چیز بر جنب حرام است: اول: رساندن جایی از بدن خود به خط قرآن و بنا بر احتیاط به اسم خدا و صفات خاصه او به هر لغت که باشد، مگر پولی که بر آن نام خدا نوشته شده باشد که دست زدن به آن اشکال ندارد و احتیاط مستحب آن است که جایی از بدن خود را به اسم پیغمبران و امامان و حضرت زهرا علیهم‌السلام نیز نرساند. دوم: رفتن یا ماندن در مسجد الحرام و مسجد پیغمبر صلی الله علیه و آله و حرم امامان علیهم‌السلام اگر چه از یک در داخل و از در دیگر خارج شود و مراد از حرم امامان علیهم‌السلام : محوّطهایست که ضریح مقدّس و قبر مطهّر در آن قرار دارد، نه تمام رواقها یا صحنها. سوم: داخل شدن یا ماندن در مساجد دیگر، مگر آنکه از یک در داخل و از در دیگر خارج شود. چهارم: گذاشتن چیزی در مسجد. پنجم: خواندن هر یک از آیات سجده واجب و آن آیات در چهار سوره است. اول: سوره سی و دوم قرآن (الم تنزیل (=سجده) )، آیه پانزدهم؛ دوم: سوره چهل و یکم (حم سجده (=فُصّلت) )، آیه سی و هفتم؛ سوم: سوره پنجاه و سوم (النجم)، آیه آخر؛ چهارم: سوره نود و ششم (اقرء (=العلق) )، آیه آخر. بلکه بنا بر احتیاط خواندن آیات دیگر یا قسمتی از یک آیه از سوره‌های سجده نیز جایز نیست. چیزهایی که بر جنب مکروهست
- [آیت الله وحید خراسانی] دراشامیدن اب چند چیز مستحب است اول اب رابه طور مکیدن بیاشامد دوم در روز ایستاده اب بیاشامد سوم پیش از اشامیدن اب بسم الله وبعداز ان الحمدالله بگوید چهارم به سه نفس اب بیاشامد پنجم از روی میل اب بیاشامد ششم بعداز اشامیدن اب حضرت ابی عبدالله علیه السلام و اهل بیت ایشان را یاد کند و قاتلان ان حضرت را لعنت نماید