کتاب «إلزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب(ع)»، نوشته «علی بن زین العابدین حائری یزدی»(متوفای 1333ق)،[1] شامل بررسی‌ها و تحلیل‌هایی درباره اثبات وجود مقدس امام زمان(عج) و نیز پاسخ به شبهات منکران است.
نویسنده برپایه آیات قرآن کریم و احادیث، همچنین اقوال اندیشمندان شیعی و اهل سنت، بیشتر مسائل مربوط به مهدویت را مورد بررسی قرار داده و وجود حضرت ولی عصر(عج) و ظهور حضرتشان را امری حتمی و یقینی دانسته است. وی در همین راستا نخست به روایاتی را تحلیل و بررسی می‌کند که ائمه اطهار(ع) آنها را بر وجود امام مهدی(عج)، اوصاف، حالات و چگونگی ظهورش تطبیق داده‌اند، آن‌گاه به نقل و شرح روایاتی می‌پردازد که از فریقین درباره ویژگی‌های آن‌حضرت و نشانه‌های آخر الزمان وجود دارد.
از دیدگاه نویسنده، زمین هیچ‌گاه از حجت خدا خالی نمی‌شود و امامت منصبی است خدایی و مشروط به بلوغ و تکلیف نیست. او همچنین بر این باور است که خداوند در قرآن و نیز در کتابهای آسمانی پیشین از ظهور مهدی(عج) خبر داده و به دنبال آن، رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) هم آنرا پیش‌گویی کرده و از آن خبر داده‌اند. به باور وی، بنا به دلایل نقلی فراوان، امام مهدی(ع) متولد شده و هم اکنون در حال حیات است و بر اعمال و رفتار مردم و شیعیانش نظارت دارد.[2]
اما درباره اعتبار احادیث نقل شده در این کتاب باید گفت؛ در مورد روایاتی که از منبع خاصی نقل شده باید به بررسی اعتباری همان منبع پرداخت، اما احادیثی که تنها در این کتاب یافت شده و در کتب دیگر خبری از آنها نیست، از دیدگاه دانش حدیث، ارزش استنادی ندارند و تنها زمانی می‌توان آنها را پذیرفت که محتوای آن با عباراتی دیگر در روایات معتبره وجود داشته باشد. البته در صورت عدم مخالفت با اصول پذیرفته شده، نمی‌توان چنین روایاتی را نیز صد در صد نادرست اعلام کرد.
معرّفی نویسنده کتاب[3]
علی بن زین العابدین حائری یزدی؛ در یکی از روستاهای اردکان یزد در خانواده‌ای مذهبی و مؤمن به دنیا آمد و دروس اولیه را در مدرسه‌ای در روستای بارجین آموخت. پس از چند سالی او جهت آموختن علوم دینی و معارف اسلامی به کربلا مهاجرت نمود و به همین سبب او را حائری می‌نامند؛ زیرا کربلای معلی «حائر حسینی» نیز نامیده می‌شود.
برخی از اساتید او عبارتند از:
1. سید زین العابدین طباطبائی حائری
2. حاج شیخ زین العابدین مازندرانی حائری، صاحب کتاب «ذخیرة المعاد»
3. حاج میرزا محمد حسین حسینی مرعشی
4. سید مرتضی رضوی کشمیری نجفی
5. حاج میرزا حسین نوری طبرسی
6. حاج میرزا فتح الله شیخ الشریعه اصفهانی نمازی نجفی
او با ذکاوت و تلاشی که داشت طولی نکشید که در علوم اسلامی تبحر یافت و از علماء بسیاری اجازه روایت و حدیث گرفت.
شیخ علی حائری پس از کسب مدارج علمی صاحب کرسی تدریس شد و در محضر او شاگردان زیادی بهره بردند. عده‌ای از شاگردانش از او اجازه روایت گرفتند، از جمله: سید شمس الدین محمود حسینی مرعشی نجفی (پدر شهاب الدین حسینی مرعشی نجفی)، علی بن إسماعیل کرمانی واعظ، و علماء بزرگ دیگر... .
او از صاحبان فضل و علم و ادب بود و در کسب علم بسیار تلاشگر و موفق بود. ایشان مدرسه علمیه و کتابخانه بزرگی تأسیس کردند که کتب مختلفی در زمینه علوم فقه، اصول، کلام، حدیث، ادبیات و... در آنجا جمع بود.
آثار علمی شیخ علی حائری عبارت است از:
1. تبصرة المتهجدین فی آداب صلاة اللیل
2. السعادة الأبدیة فی الأخبار العددیة
3. روح السعادة(مختصر السعادة الأبدیة)
4. منظومة فی الفقه
5. تواریخ الأنبیاء و الأئمة
6. حدائق الجنان
7. بحر الغموم فی مقتل سیدنا الإمام أبی عبدالله الحسین(ع) الشهید المظلوم
8. إلزام الناصب فی أحوال الإمام الغائب
این اندیشمند شیعی در سال 1333 هجری قمری در کربلا درگذشت و در جوار مرقد مطهر حضرت عباس(ع) به خاک سپرده شد.[4] [1] . حسینی جلالی، سید محمد حسین، فهرس التراث، ج 2، ص 269، قم، انتشارات دلیل ما، 1422ق. [2] . این دیدگاه‌ها برگرفته از احادیث متعددی است که در منابع روایی نقل شده‌اند. [3] . تمام مطالب این قسمت، از مقدمه کتاب الزام الناصب است؛ ر.ک: یزدی حایری، علی، الزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب (عج)، محقق، عاشور، علی، ج 1، ص 5 – 8، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ اول، 1422ق. [4] . فهرس التراث، ج 2، ص 269.
