با سلام، معنای کلمه سَکَر در آیه 67 سوره نحل چیست؟

«وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ»؛[1]
و از میوه‏‌های درختان خرما و انگور، هم مسکرات و هم روزی خوب و پاکیزه می‌گیرید در این، نشانه روشنی است برای جمعیّتی که اندیشه می‌کنند.
در این آیه یکی از آثار قدرت خدا که برای بشر نعمت بزرگی است، بیان شده است، و آن نوشیدنی‌هایی است که از دو میوه خرما و انگور به دست می‌آید.
قرآن کریم در این‌جا تصریح می‌کند که شما از خرما و انگور دو نوع نوشیدنی می‌گیرید؛ یکی شراب مست کننده و دیگری روزی نیکو.
منظور از روزی نیکو، شربت‌ها و شیره‌هایی است که از این دو میوه به عمل می‌آید.[2]
در باره معنای «سکر»، راغب در مفردات می‌گوید «سُکر» - به ضم سین- آن حالتی را گویند که بر انسان عارض شده و بین انسان و عقلش حایل می‌گردد. وی می‌گوید- «سَکَر» - به فتح سین و کاف- آن چیزی است که برای آدمی مستی می‌آورد. وی در این معنا به همین آیه مورد بحث استدلال می‌کند.[3]
این واژه به معانی دیگر نیز آمده است؛ مانند سکون و آرامش. به همین جهت می‌گویند: «لیلة ساکرة»؛ یعنی شبی آرام.[4] همچنین می‌گویند: «سکرت الریح»؛ باد آرام گرفت.[5]
معنای دیگر آن حیران‌شدن است: «سکر فلان سکرا»؛ یعنی فلانی حیران شد، حیران شدنی. و از همین باب است «تسکیر» به معنای تحیّر، یعنی حیران کردن.[6]
به نظر می‌رسد، اصل در معنای «سکر» زوال عقل به سبب استعمال چیزی است که عقل را زایل می‌کند، و بقیه معانی که برایش ذکر کرده‌‏اند نوعی استعاره یا توسعه‌ای است که از آن معنا گرفته شده است.[7]
روشن است که قرآن کریم در این آیه هرگز اجازه درست کردن شراب از خرما و انگور را نداده، بلکه با توجه به این‌که «مسکرات» را در مقابل «رزق حسن» قرار داده، اشاره کوتاهی به تحریم خمر و نامطلوب بودن آن نموده است. بنابر این نیاز به این نیست که بگوییم این آیه قبل از نزول تحریم شراب نازل شده و اشاره‌ای به حلال بودن آن است، بلکه بر عکس، آیه، اشاره به حرام بودن آن می‌‏کند و شاید اولین اخطار در زمینه تحریم خمر باشد. در حقیقت گویی در یک جمله معترضه، قرآن مجید می‌خواهد ضمن برشمردن نعمت‌های الهی به سوء استفاده از آن نیز اشاره کند.[8]
به بیان دیگر، این آیه شریفه در صدد بیان این مطلب نیست که مسکرات، حلال و مباح است، و حتی نمی‌خواهد بگوید کار خوبی می‌کنید که از میوه‌‌‏های مذکور مسکر می‌گیرید، بلکه ممکن است بگوییم دلالت بر زشتی این کار دارد؛ چون شراب گرفتن را در مقابل رزق خوب قرار داده، تا بفهماند شراب رزق نیکو نیست. اگر این دلالت را قبول نکنیم، آن‌را(قول به مباح بودن) نیز قبول نداریم؛ زیرا اساساً آیه شریفه در مقام بیان حلال و حرام نیست، بلکه در این مقام است که منافعی را که بشر آن روز از این میوه‏‌ها می‌‏بردند بشمارد، و بگوید همه این انتفاعات از نعمت‌های خدا است و از ذکر آن نتیجه توحید را بگیرد؛ چون آیه شریفه در مکه نازل شده و خطابش به مشرکان است.[9]
البته، برخی از مفسران نیز خواسته‌اند آن‌را به سرکه تفسیر کنند.[10] ولی این تفسیر مورد پذیرش نیست؛ زیرا همان‌گونه که بیان شد آیه در صدد بیان محصولات به عمل آمده از خرما و انگور است که به طور طبیعی یکی از آنها شراب بود.
با این وجود، بیشتر مفسران که واژه «سکر» را به شراب(مشروبات الکلی) تفسیر کرده‌اند، نزول آن را قبل از اعلام حرمتِ شراب می‌دانند.
این معنا در برخی روایات نیز وجود دارد:
«عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (ع)‏ فِی بَیَانِ النَّاسِخِ وَ الْمَنْسُوخِ أَنَّ قَوْلَهُ تَعَالَی‏ وَ مِنْ‏ ثَمَراتِ‏ النَّخِیلِ‏ وَ الْأَعْنابِ‏ تَتَّخِذُونَ‏ مِنْهُ‏ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً- مَنْسُوخٌ بِآیَةِ التَّحْرِیمِ وَ هِیَ قَوْلُهُ تَعَالَی‏ قُلْ إِنَّما حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِ‏- وَ الْإِثْمُ هُنَا هُوَ الْخَمْرُ»؛[11]
از امام علی(ع) در بیان ناسخ و منسوخ نقل شده است؛ سخن خدای متعال که فرمود: «و از میوه‏‌های درختان نخل و انگور، مسکرات و روزی خوب و پاکیزه می‌گیرید»، به آیه تحریم نسخ شده است: بگو: «خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشکار باشد چه پنهان، حرام کرده است و (همچنین) گناه و ستم بناحق را»، و اثم(گناه) در این آیه همان خمر است.
گفتنی است که «سکر» در عرفان، مستی عرفانی است که حاصل دیدار با یار عرفانی (پیر یا امام) است.   [1] . نحل، 67. [2] . جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏6، ص 170، بی‌جا، بی‌تا. [3] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 416، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق. [4] . همان. [5] . ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 4، ص 376، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق. [6] . همان، ص 375. [7] . ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏6، ص 573، تهران، ناصر خسرو، 1372ش؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 289، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [8] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏11، ص 290- 291، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1374ش. [9] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏12، ص 290. [10] . ر. ک: نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج ‏9، ص 221، تهران، اسلامیة، تهران، چاپ اول، 1398ق. [11] . شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج ‏25، ص 306، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.