کلمه (تولی) به معنای دوستی بیان می‌شود، اما در قرآن مثلاً سوره عبس به معنای روی برگرداندن آمده است، آیا اینها از دو ریشه هستند یا یک ریشه، اگر از یک ریشه هستند چطور دو معنای متفاوت دارند؟
بسیاری از کلمات می‌توانند معانی گوناگونی داشته باشند و این اصل را می‌توان در تمام زبان‌ها مشاهده کرد. در همین راستا، برخی از افعال در زبان عربی، در شرایط گوناگون، معانی مختلفی دارند؛ مثلاً کلمه «اشتغال» به معنای «روی‌آوردن» است، امّا وقتی که با حرف «عن» بیاید (اشتغل عنه)، به معنای «روی‌گردان شدن» است. و کلمه «رغب» هنگامی که با «فی» مورد استفاده قرار گیرد به معنای «مشتاق بودن» است و هنگامی که با «عن» بیاید معنای «تنفر» از آن برداشت می‌شود. واژه «تولّی» نیز اگر خودش به تنهایی و بدون همراهی با حرف جرّ مورد استفاده قرار گیرد، معنای سرپرستی و دوستی و روی آوردن را دارد. خداوند متعال می‌فرماید: «فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ».[1] «وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‏»[2] و ... و نیز می‌گویند: «ولیت سمعی کذا»، «ولیت عینی کذا»، «ولیت وجهی کذا»؛ یعنی گوش، چشم و رویم را به سوی او گرداندم و توجه دادم. اما اگر همین «تَوَلَّی» با حروف جر «عن» یا «من» متعدی شود - چه این حروف در ظاهر وجود داشته و چه مقدّر باشند- معنایش اعراض و روگرداندن خواهد بود:[3] الف . با حرف جر آشکار: «وَ تَوَلَّی عَنْهُمْ وَ قالَ یا أَسَفی‏ عَلی‏ یُوسُف‏».[4] ب . با حرف جر مقدّر و پنهان: «عَبَسَ وَ تَوَلَّی‏‏».[5] [1] . بقره، 144. [2] . مائده، 56. [3] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 886، دمشق بیروت، دار القلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، ج‏1، ص 334، تهران، مرکز نشر کتاب، تهران، چاپ اول، 1380ش. [4] . یوسف، 84. [5] . عبس، 1.
عنوان سوال:

کلمه (تولی) به معنای دوستی بیان می‌شود، اما در قرآن مثلاً سوره عبس به معنای روی برگرداندن آمده است، آیا اینها از دو ریشه هستند یا یک ریشه، اگر از یک ریشه هستند چطور دو معنای متفاوت دارند؟


پاسخ:

بسیاری از کلمات می‌توانند معانی گوناگونی داشته باشند و این اصل را می‌توان در تمام زبان‌ها مشاهده کرد. در همین راستا، برخی از افعال در زبان عربی، در شرایط گوناگون، معانی مختلفی دارند؛ مثلاً کلمه «اشتغال» به معنای «روی‌آوردن» است، امّا وقتی که با حرف «عن» بیاید (اشتغل عنه)، به معنای «روی‌گردان شدن» است. و کلمه «رغب» هنگامی که با «فی» مورد استفاده قرار گیرد به معنای «مشتاق بودن» است و هنگامی که با «عن» بیاید معنای «تنفر» از آن برداشت می‌شود.
واژه «تولّی» نیز اگر خودش به تنهایی و بدون همراهی با حرف جرّ مورد استفاده قرار گیرد، معنای سرپرستی و دوستی و روی آوردن را دارد. خداوند متعال می‌فرماید: «فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ».[1] «وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‏»[2] و ...
و نیز می‌گویند: «ولیت سمعی کذا»، «ولیت عینی کذا»، «ولیت وجهی کذا»؛ یعنی گوش، چشم و رویم را به سوی او گرداندم و توجه دادم.
اما اگر همین «تَوَلَّی» با حروف جر «عن» یا «من» متعدی شود - چه این حروف در ظاهر وجود داشته و چه مقدّر باشند- معنایش اعراض و روگرداندن خواهد بود:[3]
الف . با حرف جر آشکار: «وَ تَوَلَّی عَنْهُمْ وَ قالَ یا أَسَفی‏ عَلی‏ یُوسُف‏».[4]
ب . با حرف جر مقدّر و پنهان: «عَبَسَ وَ تَوَلَّی‏‏».[5] [1] . بقره، 144. [2] . مائده، 56. [3] . راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 886، دمشق بیروت، دار القلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق؛ مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، ج‏1، ص 334، تهران، مرکز نشر کتاب، تهران، چاپ اول، 1380ش. [4] . یوسف، 84. [5] . عبس، 1.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین