چرا در بعضی از آیات (اطیعوا الله و اطیعوا الرسول) آمده و در بعضی (اطیعوا الله و الرسول)؟ چرا در بعضی فعل تکرار شده و در بعضی نشده است؟!

اطاعت از پیامبر اسلام(ص) در کنار اطاعت از خدای متعال، از جمله دستورات قرآن کریم است و به تصریح این کتاب مقدس، هر کسی که از پیامبر(ص) اطاعت کند، در واقع از خدا اطاعت کرده است.[1]
با این وجود، اطاعت همزمان از خدا و پیامبر(ص) در آیاتی از قرآن مطرح شده، با این تفاوت که در برخی از آنها، فعل ناظر بر اطاعت، تکرار شده، مانند «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول»، و در برخی دیگر تنها با یک فعل، لزوم این اطاعت اعلام شده است، مانند «اطیعوا الله و الرسول». حال آیا این دو گروه از آیات با هم تفاوت دارند؟ و آیا می‌تواند عنایتی در تکرار باشد؟!
برخی از مفسران معتقدند، اگر لفظ «اطیعوا» تکرار هم نمی‌شد، هیچ اشکالی پیش نمی‌آمد و هدف از آیه که اطاعت از پیامبر باشد ‌رسانده می‌شد، اما در عین حال نکته‌ای در این تکرار وجود دارد؛ مانند:
1. «أَطِیعُوا الله»، امتثال اوامر و دستورات دینی است هم آنچه از سوی پیامبر(ص) به مکلفان ابلاغ شده و هم آنچه انسان خود به وسیله رسول باطنی عقل آن‌را درک کرده باشد، زیرا: «کلما حکم به العقل حکم به الشرع»، و «کلما حکم به الشرع حکم به العقل».
و تکرار لفظ «اطیعوا» برای آن است که باید در اطاعت رسول خدا(ص) در اعمال و احکام ولایی که مفاد: «النَّبِیُّ أَوْلی‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»[2] است نیز تسلیم باشید؛ نظیر تعیین جانشین، انتخاب والی و نصب قضات و...؛ لذا خیال نشود که اطاعت رسول عین اطاعت خدا است و تکرار زیادی است.[3] به بیان دیگر؛ تکرار کلمه «أَطِیعُوا»، نشانه‌‏ی دو نوع دستور می‌‏باشد؛ یکی دستورات ثابت الهی و دیگر دستورات حکومتی پیامبر(ص)؛ یعنی خدا را در اوامرش اطاعت کنید و تسلیم احکام پیامبر باشید.[4]
2. تکرار کلمه «اطیعوا» در این‌جا بیانگر این حقیقت است که اطاعت از خدا با اطاعت از پیامبر فرق می‌‏کند و هر کدام نوع خاصی دارد. اطاعت از خداوند یک اطاعت استقلالی است و عقل بشر حکم می‌کند که از خدا از آن جهت که خدا است باید اطاعت کرد، ولی اطاعت از رسول، یک اطاعت واسطه‌‏ای و تبعی است؛ یعنی ما از آن جهت از رسول اطاعت می‌کنیم که خدا اطاعت او را واجب کرده و او احکام خدا را به ما می‌رساند و اگر چنین نبود، اطاعت او به عنوان یک فرد بشری بر مکلفان لازم و واجب نبود.[5]
3. تکرار نشان تأکید و اهتمام ویژه در اطاعت است.[6]
4. در پایان می‌توان گفت که تنوع در گفتار نیز از دلایل جذابیت قرآن بوده و خود به تنهایی می‌تواند دلیل مناسبی برای تکرار در برخی از آیات و عدم تکرار در برخی دیگر باشد.   [1] . نساء، 80. [2] . احزاب، 6. پیامبر(ص) نسبت به مؤمنان از خود آنان سزاوارتر است. .[3] طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 464، تهران، اسلام، چاپ دوم، 1378ش. [4] . فیضی دکنی، ابوالفضل، سواطع الالهام فی تفسیر القرآن، تحقیق، آیت الله زاده شیرازی،‏ سید مرتضی، ج ‏2، ص 18، قم، دارالمنار، چاپ اول، 1417ق؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج ‏3، ص 162، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش. [5] . جعفری، یعقوب، کوثر، ج ‏3، ص 257، بی‌جا، بی‌تا. [6] . ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، ج ‏5، ص 202، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا؛ ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق، عبدالشافی محمد، عبدالسلام، ج ‏2، ص 23، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1422ق.