آیا این مطلب صحیح است که پیامبر (ص) کشته‌های کفار جنگ بدر را در چاه ریختند؟ چرا؟

جنگ بدر نخستین غزوه رسول خدا(ص) بود که در هفدهم رمضان سال دوم هجری روی داد. در این نبرد که به شکست سنگین مشرکان انجامید، چهارده تن از مسلمانان به شهادت رسیده و تعداد کشتگان مشرکان مانند اسیرانشان هفتاد نفر بود.‏[1]
پس از این‌که جنگ به پایان رسید، پیامبر(ص) دستور داد تا کشتگان‏ قریش را در یکی از چاه‌های متروک بدر ریختند. سپس حضرت در کنار چاه ایستاد و یکایک کشتگان را صدا زد و فرمود: «ای عتبة بن ربیعه، ای شیبة بن ربیعه، ای امیة بن خلف، ای ابوجهل بن هشام، آیا وعده پروردگار خویش را راست یافتید؟ من که وعده پروردگارم را راست و حق یافتم. چه بد قومی بودید شما برای پیامبرتان...!».[2]
نسبت به این ماجرا، دو نکته جای یادآوری دارد.
1. درباره دستور پیامبر(ص) مبنی بر به چاه افکندن جنازه مشرکان باید گفت؛ دین اسلام جنازه فرد مسلمان را دارای احترام دانسته و غسل و دفن و کفن او را به شیوه خاصی واجب می‌داند، اما جنازه مشرکان چنین احترامی نداشته و مسلمانان نسبت به آنها وظیفه‌ای ندارند، اگرچه نباید بر خلاف کرامت انسانی، رفتارهایی؛ مانند مثله در مورد آنان رخ دهد.
اما در ارتباط با دفن کشته‌های دشمن در گور دسته‌ جمعی باید گفت؛ این موضوع در نبردها امری طبیعی است و در نبردهای این زمان هم اتفاق می‌افتد و دفن کردن دشمنان - هرچند به صورت دسته جمعی - نسبت به رهاکردن آنان در فضای باز با کرامت انسانی سازگارتر است. از طرفی مشرکان تصمیم به بازگرداندن اجساد به مکه نداشتند و اساساً چنین رفتاری در آن زمان مرسوم نبود. بر این اساس، دفن جداگانه مشرکان با ترتیبات خاص دلیلی نداشت.
حال که دفن دسته جمعی دشمن - آن هم در شرایط خاص - را نمی‌توان با کرامت انسانی در تضاد دانست، این گور دسته جمعی می‌تواند یک چاه متروکه باشد.
در همین راستا، دستور پیامبر(ص) به دفن دسته جمعی این افراد، می‌تواند در جهت حفظ محیط زیست از آلودگی ارزیابی شده و این‌که بوی تعفن اجساد و بیماری‌های ناشی از آنها، مردم را آزار ندهد.
2. سید محسن امین از دکتر هیکل نقل می‌کند که وی در کتابش چنین آورده است: «مسلمانان تا پایان روز در بدر ماندند. آنها کشتگان قریش را جمع کرده چاهی کندند و آنها را در آن چاه مدفون ساختند».[3]
سپس ایشان در مقام پاسخ بر آمده و می‌گوید: اگر این‌گونه می‏بود باید می‏گفتند: گودالی برای اجساد حفر کردند و آنها را در آن گودال مدفون ساختند. حال آن‌که در این‌جا سخنی از حفر به میان نیامده است، بلکه گفته‏اند: رسول خدا (ص) دستور داد اجساد را در چاه بدر بریزند. علاوه بر این، با توجه به خستگی مسلمانان در اثر جنگ و کارزار، آنها توان حفر چاه را نداشتند.
گویا دکتر هیکل ریختن جنازه‏های مشرکان را از این جهت بعید شمرده که موجب فساد آب چاه برای مدتی طولانی می‏شده و این چاهی بوده است که بادیه‏نشینان و مسافران از آن، آب برمی‏داشتند. اما این موضوع را می‏توان چنین حل کرد که احتمالاً مردم و مسافران چندان بدین چاه نیازی نداشتند؛ چون غیر از آن، چاه‌های دیگری نیز در بدر و آن نواحی یافت می‏شده است.[4]
این توجیه کاملاً پذیرفتنی است؛ زیرا در کتب تاریخ درباره چاهی که جنازه کافران در آن انداخته شد، اصطلاح «قلیب» به کار رفته‌ است و لسان العرب در تبیین معنای قلیب می‌گوید:
« القَلِیبُ: البئرُ العادِیةُ القَدِیمَةُ التی لا یعلمُ لها رَبٌّ و لا حافِر»؛[5] قلیب؛ چاهی قدیمی است که حفر کننده و صاحب شناخته ‌شده‌ای ندارد.
و این معنا بیشتر با چاه خشک شده و متروک سازگار است. بر این اساس، نمی‌توان گفت که اقدام پیامبر(ص) با بهداشت عمومی منافات داشته است؛ زیرا کشته شدگان مشرکان در چاهی انداخته شد که یا خشکیده بود و یا آب آن، مصرف عمومی نداشت.   [1] . ر. ک: ابن هشام حمیری معافری، السیرة النبویة، ج ‏1، ص 706 –  715، دار المعرفة، بیروت‏، بی‌تا. [2] . السیرة النبویة، ج‏1،ص 638؛ البیهقی، ابوبکر‏، دلائل النبوة‏، ج‏3،ص 117، دار الکتب العلمیة، بیروت‏، 1405ق‏. [3] . امین عاملی، سید محسن، مترجم، حجتی کرمانی، علی، سیره معصومان، ج‏1، 123‏، تهران، نشر سروش‏، تهران‏، 1376ش‏. [4] . همان. [5] . ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج‌1، ص 29 و 689، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.