منظور خداوند در آیه 12سوره جاثیه که می‌فرماید: (وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ)، چیست؟! قبلا از جواب شما متشکرم.
خدای متعال آن‌قدر به انسان شخصیت و ارزش داده که تمام موجودات عالم هستی را مسخر او کرده و در مسیر منافع وی قرار داده است، آفتاب و ماه، باد و باران، کوه‌‏ها و دریا‏ها، جنگل‌ها و صحراها، درختان و حیوانات، معادن و منابع زیر زمینی، و ... همه این موجودات را به خدمت انسان درآورد، تا از نعمت‌های او بهره گیرند و به غفلت نخورند. قرآن کریم در یکی از آیاتش به این موضوع پرداخته و می‌فرماید: «وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون»؛[1] او آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، همه را از سوی خودش مسخّر شما ساخته، در این نشانه‌‏هایی است برای کسانی که اندیشه می‌کنند. در این‌جا خدا تسخیر همه موجودات در آسمان‌ها و زمین را برای انسان‌‏ها به رخ می‌کشد. معنای تسخیر همه موجودات آسمانی و زمینی برای انسان، این است که اجزای عالم ظاهر همه بر طبق یک نظام جریان دارد، و نظامی واحد بر همه آنها حاکم است و بعضی را به بعضی دیگر مرتبط، و همه را با انسان مربوط و متصل می‌سازد، در نتیجه انسان در زندگی خود از موجودات آسمانی و زمینی بهره‌مند می‌شود، و روز بروز دامنه بهره‌‏گیری جوامع بشری از موجودات زمینی و آسمانی گسترش می‌یابد، و آنها را از جهات گوناگون واسطه رسیدن به اهداف خود یعنی مزایای زندگی خود قرار می‌دهد، پس به همین جهت تمامی این موجودات بالقوه مسخر انسان‌اند و به تدریج و در طول زمان، بسیاری از این منافع به مرحله فعلیت می‌رسند. اما عبارت «جمیعاً منه» ناظر به چه حقیقتی است؟ کلمه «من» در «منه» ابتداء را می‌رساند، و ضمیر آن به خدای تعالی برمی‌گردد، و این جار و مجرور حال است برای آنچه در آسمان‌ها و زمین می‌باشد. در نتیجه معنایش این می‌شود که خدای تعالی تمامی آنچه را که در آسمان‌ها و زمین است مسخر انسان کرد، در حالی‌که هستی همه آنها از ناحیه خدا آغاز شده است. پس هستی همه موجودات از ناحیه خدا آغاز شده؛ زیرا که او آنها را ایجاد کرده، در حالی‌که قبل از ایجاد، الگویش را از جایی نگرفته است. همچنین آثار و خواص آنها نیز مخلوقات خدای یکتا هستند که یکی از آثار و خواص آنها همین ارتباط آنها به یکدیگر است که نظام جاری در آنها به وجود آورده، نظامی که با زندگی انسان‌ها مرتبط است. همان‌گونه که در جای دیگر فرمود: «اللَّهُ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ»؛[2] خداوند آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن‌را بازمی‌گرداند. همچنین فرمود: «إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ»؛[3] او است که آفرینش را آغاز می‌کند و بازمی‌گرداند.[4] البته مفسران در معنای «جَمِیعاً مِنْهُ» احتمالات دیگری را نیز مطرح کرده‌اند؛ مانند: 1. تمام اینها رحمتی است از طرف پروردگار برای شما. 2. اینها همه زیاده‌بخشی«تفضّل» و احسان پروردگار است.[5] در پایان آیه می‌افزاید: در این نشانه‌‏های مهمی است برای کسانی که تفکر و اندیشه می‌کنند: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ». در این‌جا انسان را به تفکر در آیات الهی فرامی‌خواند تا از راه تفکر و اندیشه در آنها، به حقایقی بزرگ دست یابد. با وجود آن‌که در تمام زندگی نشانه‌‏هایی است که اشاره به این حقایق دارد، اما هدف از بیان اینها بیداری انسان‌های غافل و به حرکت درآوردن آنها در مسیر هدف خلقت و سیر الی اللَّه است.[6]   [1] . جاثیه، 13. [2] . روم، 11. [3] . بروج، 13. [4] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏18، ص 161- 162، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [5] . ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏9، ص 112 تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش. [6] . ر. ک: تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏21، ص 245، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
عنوان سوال:

منظور خداوند در آیه 12سوره جاثیه که می‌فرماید: (وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ)، چیست؟! قبلا از جواب شما متشکرم.


پاسخ:

خدای متعال آن‌قدر به انسان شخصیت و ارزش داده که تمام موجودات عالم هستی را مسخر او کرده و در مسیر منافع وی قرار داده است، آفتاب و ماه، باد و باران، کوه‌‏ها و دریا‏ها، جنگل‌ها و صحراها، درختان و حیوانات، معادن و منابع زیر زمینی، و ... همه این موجودات را به خدمت انسان درآورد، تا از نعمت‌های او بهره گیرند و به غفلت نخورند.
قرآن کریم در یکی از آیاتش به این موضوع پرداخته و می‌فرماید: «وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون»؛[1] او آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، همه را از سوی خودش مسخّر شما ساخته، در این نشانه‌‏هایی است برای کسانی که اندیشه می‌کنند.
در این‌جا خدا تسخیر همه موجودات در آسمان‌ها و زمین را برای انسان‌‏ها به رخ می‌کشد. معنای تسخیر همه موجودات آسمانی و زمینی برای انسان، این است که اجزای عالم ظاهر همه بر طبق یک نظام جریان دارد، و نظامی واحد بر همه آنها حاکم است و بعضی را به بعضی دیگر مرتبط، و همه را با انسان مربوط و متصل می‌سازد، در نتیجه انسان در زندگی خود از موجودات آسمانی و زمینی بهره‌مند می‌شود، و روز بروز دامنه بهره‌‏گیری جوامع بشری از موجودات زمینی و آسمانی گسترش می‌یابد، و آنها را از جهات گوناگون واسطه رسیدن به اهداف خود یعنی مزایای زندگی خود قرار می‌دهد، پس به همین جهت تمامی این موجودات بالقوه مسخر انسان‌اند و به تدریج و در طول زمان، بسیاری از این منافع به مرحله فعلیت می‌رسند.
اما عبارت «جمیعاً منه» ناظر به چه حقیقتی است؟
کلمه «من» در «منه» ابتداء را می‌رساند، و ضمیر آن به خدای تعالی برمی‌گردد، و این جار و مجرور حال است برای آنچه در آسمان‌ها و زمین می‌باشد. در نتیجه معنایش این می‌شود که خدای تعالی تمامی آنچه را که در آسمان‌ها و زمین است مسخر انسان کرد، در حالی‌که هستی همه آنها از ناحیه خدا آغاز شده است.
پس هستی همه موجودات از ناحیه خدا آغاز شده؛ زیرا که او آنها را ایجاد کرده، در حالی‌که قبل از ایجاد، الگویش را از جایی نگرفته است. همچنین آثار و خواص آنها نیز مخلوقات خدای یکتا هستند که یکی از آثار و خواص آنها همین ارتباط آنها به یکدیگر است که نظام جاری در آنها به وجود آورده، نظامی که با زندگی انسان‌ها مرتبط است. همان‌گونه که در جای دیگر فرمود: «اللَّهُ یَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ»؛[2] خداوند آفرینش را آغاز می‌کند، سپس آن‌را بازمی‌گرداند. همچنین فرمود: «إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ»؛[3] او است که آفرینش را آغاز می‌کند و بازمی‌گرداند.[4]
البته مفسران در معنای «جَمِیعاً مِنْهُ» احتمالات دیگری را نیز مطرح کرده‌اند؛ مانند:
1. تمام اینها رحمتی است از طرف پروردگار برای شما.
2. اینها همه زیاده‌بخشی«تفضّل» و احسان پروردگار است.[5]
در پایان آیه می‌افزاید: در این نشانه‌‏های مهمی است برای کسانی که تفکر و اندیشه می‌کنند: «إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ».
در این‌جا انسان را به تفکر در آیات الهی فرامی‌خواند تا از راه تفکر و اندیشه در آنها، به حقایقی بزرگ دست یابد. با وجود آن‌که در تمام زندگی نشانه‌‏هایی است که اشاره به این حقایق دارد، اما هدف از بیان اینها بیداری انسان‌های غافل و به حرکت درآوردن آنها در مسیر هدف خلقت و سیر الی اللَّه است.[6]   [1] . جاثیه، 13. [2] . روم، 11. [3] . بروج، 13. [4] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏18، ص 161- 162، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [5] . ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏9، ص 112 تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش. [6] . ر. ک: تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏21، ص 245، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین