شأن نزول سوره نبأ و تعالیم آن چیست؟

سوره نبأ در مکّه نازل شده و دارای چند اسم است: نبأ، عم، معصرات، تسائل و عم یتسائلون.[1]
برای این سوره مانند دیگر سوره‌ها - که مجموعاً شأن نزولی ندارند- شأن نزولی ذکر نشده است. البته برای برخی از آیاتش شأن نزول بیان شده است.[2]
ارزش و جایگاه سوره
از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: هر کس سوره «عَمَّ یَتَساءَلُونَ» را قرائت کند، خداوند در روز قیامت او را از شراب‌های سرد و گوارای بهشتی سیراب نماید.[3]
همچنین امام صادق(ع) در مورد جایگاه این سوره فرمود: هر کس این سوره را قرائت کند و به مدت یک سال ادامه دهد، از آن سال نمی‌گذرد، مگر این‌که موفّق به زیارت خانه خدا می‌شود.[4]
ارتباط این سوره با سوره قبل این است که وقتی خدای سبحان سوره مرسلات را با ذکر قیامت به پایان برد، و تکذیب کنند‌‏گان رستاخیز را بیم داد، این سوره را به ذکر قیامت و ذکر دلایل قدرت بر بعث و انگیزش و برگشت به عالم آخرت شروع نمود.[5]
تعالیم سوره
اصولاً بیشتر سوره‌‏های جزء آخر قرآن در مکه نازل شده، و بیش از همه چیز روی مسئله مبدأ و معاد، و بشارت و انذار، که طبیعت سوره‌‏های مکی است تکیه می‌کند، غالباً لحنی کوبنده و تکان‌‏دهنده و بیدار کننده دارد؛ آیه‌ها همگی جز در موارد معدودی، کوتاه، و مملو از اشارات است، و به همین دلیل تأثیر بسیار عمیقی روی هر فرد آگاه می‌گذارد، ناآگاهان را نیز بیدار می‌کند، و به کالبدهای بی‌روح جان می‌دهد؛ به افراد بی‌تفاوت احساس و تعهد و مسئولیت می‌بخشد. سوره «نبا» نیز از این قاعده کلی مستثنا نیست. این سوره با سؤالی بیدارگر(عَمَّ یَتَساءَلُونَ؛ آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال می‌کنند؟!) شروع می‌شود، و با جمله‌‏ای پر از عبرت پایان می‌یابد: « ما شما را از عذابی نزدیک می‏ترسانیم: روزی که آدمی هر چه را پیشاپیش فرستاده است می‌نگرد و کافر می‌گوید: ای کاش من خاک ‏بودم».
با توجه به آنچه که بیان شد، آموزه‌های این سوره را می‌توان چنین خلاصه کرد.
1. سؤالی که در آغاز سوره از حادثه بزرگ (نبأ عظیم) یعنی روز قیامت مطرح شده است: «عَمَّ یَتَساءَلُونَ؛ آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال می‌کنند»؟!
2. سپس به بیان نمونه‏‌هایی از مظاهر قدرت خداوند در آسمان و زمین و زندگی انسان‌ها و مواهب آن - به عنوان دلیلی بر امکان معاد و رستاخیز- می‌پردازد.
3. در بخش دیگری قسمتی از نشانه‏های آغاز رستاخیز را بیان می‏دارد؛ مانند: «(آری) روز جدایی، میعاد همگان است. روزی که در «صور» دمیده می‌شود و شما فوج فوج (به محشر) می‌آیید. و آسمان گشوده می‌شود و به صورت درهای متعددی درمی‌آید».
4. در بخش دیگر گوشه‌‏ای از عذاب‌های دردناک طغیان‌گران را در قیامت بیان می‌کند: «و محل بازگشتی برای طغیان‌گران. مدّت‌های طولانی در آن می‌مانند! در آن‌جا نه چیز خنکی می‌چشند و نه نوشیدنی گوارایی».
5. پس از آن قسمتی از نعمت‌ها و مواهب شوق‏‌انگیز بهشتی را شرح می‌دهد: «مسلّماً برای پرهیزگاران نجات و پیروزی بزرگی است. باغ‌هایی سرسبز، و انواع انگورها. و حوریانی بسیار جوان و هم‌سن و سال».
6. و سرانجام با انذار شدیدی از عذاب نزدیک، و ذکر سرنوشت غم‌‏انگیز کافران سوره پایان می‌یابد: «و ما شما را از عذاب نزدیکی بیم دادیم. این عذاب در روزی خواهد بود که انسان آنچه را از قبل با دست‌های خود فرستاده می‌بیند، و کافر می‌گوید: ای کاش خاک بودم (و گرفتار عذاب نمی‌شدم)!».[6]   [1] . طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏10، ص 637، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق، عطیه، علی عبدالباری، ج ‏15، ص 201، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق. [2] . ر. ک: پاسخ 84297. [3] . مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏10، ص 637. [4] . همان. [5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏26، ص 3، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش. [6] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج ‏26، ص 4- 5.