شأن نزول و محتوای سوره طور چیست؟

  1. اکثر آیات قرآن بدون آن‌که به حادثه‌ی خاصی مربوط باشند، نازل شده‌اند؛ یعنی شأن نزول خاصّی ندارند، ولی پاره‌ای دیگر از آیات و سوره‌ها دارای سبب نزول یا شأن نزول هستند؛ از این‌رو، آیات و سوره‌های قرآن کریم بر دو قسم‌اند. الف. دسته‌ای از آنها بدون این‌که رویدادی رخ داده و پرسشی مطرح شده باشد، نازل شده‌اند؛ مانند برخی از آیات و سوره‌هایی که مردم را به اندیشه توحیدی، اعتقاد به مبداء، معاد، نبوّت، اصول عالی اخلاقی و رفتار پسندیده انسانی دعوت می‌‌کنند، یا از تفاصیل و جزئیات عالم پس از مرگ، برزخ، قیامت و احوال نیکان و بدان گزارش می‌دهند، و یا برخی از آیاتی که تاریخ و قصص پند آموز امت‌های گذشته و فرجام کار هر گروه را نام می‌برد.[1] این دسته از آیات و سوره‌ها شأن نزولی ندارند. ب. دسته‌ی دیگر از آیات، در پی حادثه و یا واقعه‌ای که رخ داده و یا پرسشی که مطرح شده نازل شده‌اند. در اصطلاح مفسران و دانشمندان علوم قرآنی، به آن رویداد یا پرسشی که به اقتضای آن، یک یا چند آیه و یا یک سوره از قرآن کریم نازل شده است، سبب و شأن نزول می‌گویند،[2] و این آیات و سوره‌ها دارای شأن نزول هستند. 2. گفتنی است که سوره طور در ردیف دسته‌ی اوّل از سوره‌ها است؛ یعنی محتوای سوره طور و بحث‌های آن به طور کلی روی مسئله‌ی معاد و سرنوشت نیکان و پاکان از یک سو، و بدان و مجرمان در روز قیامت، از سوی دیگر است؛ از این‌رو شأن نزولی برای آن ذکر نشده است. 3. علت نام‌گذاری این سوره به «طور» به تناسب نخستین آیه آن؛ یعنی کوه طور است. 4. محتوای سوره طور در مجموع پیرامون این مطالب است. الف. آیات نخستین سوره که با سوگندهای پی در پی شروع می‏شود، بحث از عذاب الهی و نشانه‌‏های قیامت، آتش دوزخ و کیفر کافران می‏کند.[3] ب. بخش دیگری از این سوره نعمت‌های بهشتی و مواهب الهی را که در قیامت در انتظار پرهیزکاران است، به صورت مشروح برمی‏شمرد، و یکی را پس از دیگری مورد توجه قرار می‌‏دهد که در حقیقت به بیشتر نعمت‌‌های بهشتی در این بخش از سوره اشاره شده است.[4] ج. در بخش دیگری از این سوره، از نبوت پیامبر اسلام(ص) سخن می‌‏گوید، و اتهاماتی را که دشمنان برای او ذکر می‌‏کردند بیان می‌کند، و به طور فشرده به آن پاسخ می‏‌دهد.[5] د. در بخش چهارم به مسئله توحید پرداخته و با استدلالی روشن این مسئله را تبیین کرده است.[6] ه. در بخش دیگر سوره، باز به مسئله معاد و پاره‏ای از مشخصات روز قیامت می‌پردازد.[7] ی. سرانجام در آخرین بخش سوره که دو آیه بیشتر نیست با دستوراتی به پیامبر گرامی اسلام(ص) در زمینه‌ی صبر و استقامت، تسبیح و حمد پروردگار و وعده حمایت او از سوی خداوند، بحث‌‏هایش به پایان می‌رسد.[8] برای آگاهی بیشتر نمایه‌‌های زیر را مطالعه کنید: جایگاه شأن نزول در تفسیر قرآن، 2607 معنای اسباب النزول و اقسام آن 25154   [1] . سعیدی روشن، محمد باقر، اسباب یا زمینه‌های نزول آیات قرآن، ص 18، انتشارات یمین، 1376ش. [2] . رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، ص 119، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385. [3] . آیه 1 تا 16. [4] . آیه 17 تا 28. [5] . آیه 29 تا 34. [6] . آیه 35 تا 43. [7] . آیه 44 تا 47. [8] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏22، ص 407- 408، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.