شرح پرسش:
آیا پیامبر اکرم و ائمه اطهار (ع) بین نماز ظهر و عصر جمع می کردند؟ چرا اهل تسنن نماز عصر را عصر می خوانند؟ آیا بهتر نیست ما نیز مانند آنان عمل کنیم؟
پاسخ:
پاسخ اجمالی:
با توجه به روایاتی که از شیعه و اهل تسنن به ما رسیده است، پیامبر اکرم (ص) هم نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را جمع می کردند و هم جداگانه می خواندند.
پیامبر اسلام (ص) به جهت راحتی مردم بعضی از مواقع نمازها را جمع می خواندند.
حضرت امام صادق (ع) فرمود: "پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و نیز مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند".
خواندن نماز در پنج نوبت واجب نیست؛ زیرا سیره عملی، به معنای واجب بودن نیست، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد.
پاسخ تفصیلی:
پیش از ارائه پاسخ، مناسب است که اشاره ای به اوقات نماز (وقت خاص و مشترک) داشته باشیم:
وقت خاص نماز ظهر: از آغاز وقت زوال تا مقدار زمانی که چهار رکعت نماز خوانده می شود؛ در این مدت محدود تنها نماز ظهر را می توان بجا آورد.
وقت خاص نماز عصر:زمانی که از آن لحظه تا وقت غروب، تنها به اندازه مدت خواندن نماز عصر فرصت باشد.
وقت مشترک بین دونماز ظهر و عصر: از انتهای وقت خاص نماز ظهر تا ابتدای وقت خاص نماز عصر.در تمام این وقت مشترک می توانیم نماز ظهر و عصر را با هم و بدون فاصله بخوانیم.
وقت خاص نماز مغرب: از آغاز مغرب شرعی تا مقدار زمانی که سه رکعت نماز خوانده شود و در این مدت محدود، تنها نماز مغرب را می توان ادا نمود.
وقت خاص نماز عشا: زمانی که از آن لحظه تا نیمه شب شرعی، تنها به اندازه خواندن نماز عشا فرصت باشد. در این مدت کوتاه، تنها نماز عشا را می توانیم بجا آوریم.
وقت مشترک بین دو نماز مغرب و عشا:از انتهای وقت خاص نماز مغرب تا ابتدای وقت خاص نماز عشا ادامه دارد. در طول این مدت، می توانیم نماز مغرب و عشا را با هم و بدون فاصله بخوانیم.
اهل تسنن معتقدند: از اول ظهر شرعی تا آن گاه که سایه هر چیز به اندازه خود آن چیز گردد به نماز ظهر اختصاص دارد و نباید نماز عصر، در این مدت خوانده شود و از آن پس تا موقع مغرب به نماز عصر اختصاص دارد و نمی توان نماز ظهر را در آن وقت بجا آورد. از اول غروب تا هنگام زوال شفق از مغرب، به نماز مغرب اختصاص دارد و نباید نماز عشا در این مدت خوانده شود و از هنگام زوال شفق از مغرب تا نیمه شب شرعی، به نماز عشا اختصاص دارد و نمی توان نماز مغرب را در آن وقت بجا آورد. [1]
آنان جواز جمع میان نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را منکرند؛ اما در هنگام سفر یا خوف و یا زمانی که هوا بارانی است، جمع کردن میان آنها را در یک وقت، جایز می دانند و نماز ها را مانند شیعیان اقامه می کنند. [2]
در حالی که شیعیان معتقدند که می توان نمازهای ظهر و عصر را بعد از زوال خورشید و در یک وقت با مراعات ترتیب اقامه کرد؛ یعنی پشت سر هم خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء نیز اشکال ندارد. [3]
دلیل اهل تسنن آن است که در روایت آمده است: پیامبر (ص) بین نماز ظهر و عصر فاصله می انداخت، اما به نظر شیعه، این یک سنت است و سنت عملی نمی تواند وجوب این عمل را ثابت کند، بلکه اعم از وجوب، استحباب و اباحه است و حمل آن بر وجوب، نیاز به دلیل جداگانه دارد. [4]
شیعه، گذشته از این که مدعای اهل سنت را قابل دفاع نمی داند، بر مدعای خود هم دلیل دارد. و دلیل شیعه روایاتی است که بر جمع نماز ظهر و عصر از جانب پیامبر (ص) دلالت می کنند [5] .
برخی از روایات اهل سنت در این باره:
ابن عباس گفته است: پیامبر اسلام هفت رکعت را با هم خواند و هشت رکعت را هم با هم خواند. [6]
سعیدبن جبیر از ابن عباس نقل می کند که گفت: پیامبر اسلام بدون این که خطر و یا سفری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم می خواند. او از ابن عباس، از حکمت جمع کردن پرسید، وی گفت: پیامبر خواست که امت خود را به مشقّت و زحمت نیندازد. [7]
در روایتی از علت جمع بین دو نماز توسط پیامبر (ص) سؤال شد که ابن عباس در جواب گفت: پیامبر (ص) به خاطر گشایش و تخفیف بر امت، این کار را کرد. [8]
این روایات را مالک و احمدبن حنبل هم در کتاب هایشان روایت کرده اند.
افزون بر اینها، روایات زیادی از ائمه (ع) در این باره وارد شده است.
امام صادق (ع) فرمود: "وقتی آفتاب زوال پیدا کرد، وقت نماز ظهر و عصر داخل شده، جز این که نماز ظهر، قبل از نماز عصر است". [9]
تردیدی نیست که پیامبر اسلام (ص) نمازها را گاهی در سه وقت می خواند و می فرمود: "چنین می کنم تا امتّم راحت باشند.
حضرت امام صادق (ع) در این باره فرموده اند: "پیامبر خدا (ص) بدون این که عذری در کار باشد، ظهر و عصر و مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه خواند". [10]
امام صادق (ع) در جایی دیگر می فرمایند: پیامبر خدا، بدون این که عذری در کار باشد، نماز ظهر و عصر را یک جا خواند. عمر به آن حضرت گفت: آیا در نماز چیز تازه ای پیدا شده است؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: "نه، چیز تازه ای درباره نماز نیامده، ولی خواستم بر امت خودم گشایشی بدهم". [11]
در پایان تذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که بر اساس این دلایل علمای شیعه تنها قائل به جواز اقامه نماز در سه وقتند و گرنه کسی در بهتر بودن اقامه نماز در پنج وقت حرفی ندارد و این را نیز می دانیم که جواز خواندن نماز در سه وقت به معنای وجوب خواندن نماز در سه وقت نیست.
پی نوشتها:
[1] . islamquest.net/fa/archive/question/2334.
[2] . شرف الدین الموسوی ، عبدالحسین، مسائل فقهیه، ص 9 ، مؤسسه انصاریان للطباعة و النشر ، قم ، چاپ سوم ، 1382.
[3] . گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.
[4] . نک: همان ، ص 172.
[5] islamquest.net/fa/archive/question/2334.
[6] . البخاری، ابو عبدالله محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری ، ص 206 ، حدیث 537 ، بیروت ، دار المعرفة.
[7] . القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 1، ص 490.
[8] . القشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج 2، ص 152 ، بیروت ، دار الکتاب العربی .
[9] . گروه مؤلفان ، با تنظیم محمد باقر پورامینی، پیامبر اعظم (ص) ، سیره و تاریخ ، ص 171 ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، دفتر نشر معارف ، چاپ اول ، 1385.
[10] . حرّ عاملی ، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج 3، ص 160، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1414پ.
[11] . همان ، ص 161.
منبع: www.islamquest.net
