آیا روح و جن می توانند انسان را اذیت کنند؟

پاسخ اجمالی:
اطلاعات ما از جن بسیار ناچیز است اما از روایات می توان استفاده کرد که جنیان همانند انسان ها تکلیف و مسئولیت داشته و دارای عقاید مختلفی هستند، بعضی مطیع و بعضی دیگر سرکش اند. اگر چه جن از نظر قدرت فکری ضعیف است اما دارای قدرت قابل ملاحظه ای است که می ‌تواند با سرعت زیاد کارهای خارق العاده انجام دهد.
همچنین حقیقت و نحوه فعالیت روح یکی از پیچیده ترین مسائلی است که تا کنون دانش بشری قادر به درک آن نبوده است. طبق آیات و روایات روح بر خلاف جسم و بدن، موجودی است مجرد و از خواص ماده به دور است .به همین دلیل می تواند پس از مرگ از مسائل دنیا آگاهی پیدا کند.
گرچه فی الجمله مورد پذیرش است که جن از توانایی آزار انسان برخوردار است اما باید توجه داشت که اولا: آن ها در نوع خود شرور و صالح دارند لذا این تصویری که در بین عوام است و جن را موجودی صرفا موذی و پرآزار، کینه توز و بد رفتار فرض می کنند، خرافات است و با عقل و منطق سازگار نیست. و ثانیا برای انسان این امکان وجود دارد که از آزار آنان در امان بماند.
همچنین نظریه اذیت و آزار ارواح خبیثه و سرگردان و دخالت آنها در تدبیر امور عالم، فرضیه ای پوچ و تو خالی و عاری از ادله عقلی، تجربی و نقلی است.

پاسخ تفصیلی:
برای پاسخ به سؤال شما باید چند نکته را توضیح دهیم:

1. چیستی جن و روح:
جن در لغت به معنای پوشیدگی و پنهانی است. این واژه در موارد متعددی در قرآن ذکر شده است و سوره‌ای به همین نام در قرآن وجود دارد که در آن برخی از ویژگی های این موجود پنهان، بیان شده است. برطبق آیاتی از دیگر سوره های قرآن این موجود همانند انسان مادی بوده و از آتش [1] و یا آمیخته‌ ای از آتش [2] آفریده شده است. و موجودی است با شعور و اراده که به اقتضای طبیعتش از حواس بشر پوشیده می ‌باشد و در شرایط عادی، قابل درک حسی نیست. او مانند انسان، مکلف است [3] و در آخرت برانگیخته می ‌شود. و در این جهان می ‌تواند مطیع یا عاصی، مؤمن یا مشرک و... باشد. [4] و مؤمنین آنها در خدمت ائمه(ع) بوده و انسان های مؤمن و شیعه را برادر خود می‌ خوانند . [5]
همچنین حقیقت و ماهیت روح و نحوه فعالیت آن یکی از پیچیده ترین مسائلی است که تا کنون دانش بشری قادر به درک آن نشده است و همین امر باعث اختلاف رأی اندیشمندان درباره ی آن شده است به گونه ای که (به گفته بعضی از دانشمندان در حدود هزار نظریه پیرامون حقیقت روح و دیگر مسائل مربوط به آن اظهار شده است). [6]
قرآن کریم نیز بر عدم قدرت و توانایی انسان نسبت به شناخت روح تأکید می کند: (و از تو درباره "روح" سؤال می‌ کنند، بگو: (روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش، به شما داده نشده است!). [7]
طبق آیات و روایات روح انسان، جوهری است مجرد که زنده و توانا و دانا و مختار است که از آن به نفس ناطقه یا روان هم تعبیر می شود . [8] این موجود محدود و محصور در زمان و مکان نیست. [9] به همین دلیل می تواند پس از مرگ از مسائل دنیا آگاهی پیدا کند.
تعلق روح به بدن تعلق تدبیری است، یعنی؛ روح دارای حیات بالاصاله است و تا به بدن متعلق است بدن نیز از وی کسب حیات می کند و هنگامی که از بدن مفارقت نمود بدن خواص حیات خود را از دست می دهد و تدریجا متلاشی می شود گرچه روح همچنان به حیات خود ادامه می دهد. [10] ، [11]

2. توانایی های جن و روح: اگرچه جن از نظر قدرت فکری ضعیف است زیرا درک او، درکی عقلی و قوی نیست و حداکثر خیالی و وهمی است ولی قدرت فیزیکی او زیاد است،از جمله می ‌تواند با سرعت زیاد کارهای خارق العاده انجام دهد و بارهای سنگینی را در کمترین زمان جابه‌ جا کند. در قرآن مجید داستان حضرت سلیمان (ع)وقتی عفریتی از جن مدعی می ‌شود که می تواند تخت بلقیس را در زمان بسیار اندکی از سرزمین بسیار دوری منتقل کند و به نزدآن حضرت بیاورد ، [12] حضرت سلیمان او را تکذیب نمی‌ کند. [13] این دلیل برقدرت فوق العاده اجنه است.
درباره آزار و اذیت جنیان و ضرر وارد کردن به انسانها، مرحوم شیخ مفید در کتاب (ارشاد) آورده است: (در آثاری از ابن عباس نقل شده: زمانی که پیامبر اسلام (ص) به قصد جنگ با قبیله بنی مصطلق از مدینه خارج شد، هنگام شب به دره وحشتناک و صعب العبوری رسید. اواخر شب جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و خبر داد که طایفه ای از جن در وسط دره جمع شده و قصد مکر و شر و آزار و اذیت شما و اصحابتان را دارند). [14] از این قضیه معلوم می شود که حتی افراد مؤمن و نیکوکار ممکن است مورد آزار و اذیت گروه ها و افرادی از جن قرار گیرند. البته باید توجه داشت که اگر چه وجود جن امری واقعی است و آن ها در نوع خود شرور و صالح دارند و قدرت انجام کارهای بزرگ و فوق العاده ای دارند، اما واقعیت آن است که بیش از اندازه درباره این موجودات بزرگنمایی شده است و دروغ ها و خرافات زیادی درباره این موجود در اذهان مردم وجود دارد مثل اینکه آنها را صرفا موذی و پرآزار، کینه توز و بد رفتار می دانند که اگر یک ظرف آب داغ بریزید، آنها خانه‌ هایی را به آتش می‌ کشند و موهوماتی از این قبیل...که با هیچ عقل و منطقی مناسبت ندارد و قابل قبول نیست [15] علاوه برای انسان این امکان وجود دارد که با اتخاذ شیوه هایی از آزار آنان در امان بماند.
درباره قدرت روح باید گفت از آنجا که روح، یک امر مادّی نیست؛ محدودیت ماده را ندارد و به سان اشعه خورشید که از ورای شیشه و ابر به داخل اتاق و منزل می ‌تابد و هیچ کدام از آنها نمی ‌تواند مانع از حضور و حرکت حیات آفرین ذرّات آن شود، می تواند در همه جا حاضر شود. [16] چنانکه از آیات و روایات استفاده می شود که روح انسانها پس از مرگ می توانند از مسائل دنیا آگاهی پیدا کنند و ارواح مؤمنان بر حسب قدر و اندازه فضیلت شان کم و بیش خانواده شان را زیارت می کنند . [17] البته طبق روایات این امتیازات ، اختصاص به ارواح مؤمنان داشته که با اذن خداوند از آزادی نسبی برخوردارند، اما ارواح کافران و مشرکان و کسانی که اهل پلیدی و ظلمند، در وادی برهوت به بند کشیده شده و در عقاب اعمال خود گرفتارند و نمی توانند آزادانه رفت و آمد کنند .
بر این اساس نظریه اذیت و آزار ارواح خبیثه و سرگردان و تأثیر گذاری آنان در موفقیت یا عدم موفقیت انسان در کارها که همان دخالت آنها در تدبیر امور عالم می باشد فرضیه ای پوچ و تو خالی و عاری از ادله عقلی، تجربی و نقلی است؛ زیرا پر واضح است که نه ارواح آنقدر بیکارند که بی جهت در کار خلق الله دخالت کنند، [18] و نه چنین قدرت و اجازه ای از سوی خداوند دارند؛ زیرا اوست که تنها مؤثر در عالم وجود است.
برای آگاهی بیشتر به منابع زیر مراجعه کنید:
غرایب و عجایب الجن، بدر الدین بن عبدالله الشبلی، ترجمه و تحقیق و تعلیق ابراهیم محمد الجمل.
جن و شیطان، علیرضا رجالی، تهران، نشر نبوغ.
عود ارواح؛ ناصر مکارم شیرازی.
ارتباط با ارواح، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات نسل جوان.

پی نوشتها:
[1] حجر، 27: "والجانَّ خلقناه من قبلُ من نارالسموم"، و جان را از پیش، از آتش زهرآگین آفریدیم.
[2] رحمن، 15: "وخلق الجان من مارج من نار"؛ و جن را از آمیخته ‌ای از آتش آفریدیم.
[3] حِجر، 29-42، جن، 11-15
[4] قاموس قرآن، واژه‌ی جن.
[5] نک: آیا جنیان مسلمان و غیر مسلمان دارند؟ ؛ میزان الحکمه، محمدی ری شهری، ناشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1403 ه. ق، 1362 ه. ش، ج 2 ، ص 11، ح 2658؛ اصول کافی (مترجم)، ج 2، کتاب الحجة، "باب آمدن جن نزد ائمه(ع) و پرسیدن از مسایل دینی"، ص 243، ح 4. لازم به یادآوری است 7 حدیث دیگر درباره جن در همین کتاب آورده شده است؛ سفینة البحار، للشیخ عباس القمی، دار الاسوه، الطبعة الثانیة، 1416 ه. ق، ج 1، باب الجیم بعده النون، ص 673؛ معارف قرآن، استاد مصباح یزدی، ص 316 .
[6] نک: مکارم شیرازی، 50 درس اصول عقائد برای جوانان.
[7] اسراء، 85. (وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلا)
[8] آنجا که سخن از ارتباط روح با جسم است و تاثیر متقابل این دو در یکدیگر، نام" روان" را بر آن می ‌گذاریم و آنجا که پدیده‌ های روحی جدای از جسم مورد بحث قرار می ‌گیرند نام روح را به کار می ‌بریم.
[9] islamquest.net/fa/archive/question/1895 .
[10] نک: ترجمه المیزان، ج ‌19، ص344.
[11] islamquest.net/fa/archive/question/1059.
[12] نمل، 40 - 30.
[13] جوادی آملی، عبدالله، تفسیر موضوعی، ج1، ص 119.
[14] شیخ مفید، ارشاد، ص 399 . ،به نقل از سایت تبیان
[15] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 25، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، ص155 و 156.(با دخل و تصرف)
[16] islamquest.net/fa/archive/question/1050.
[17] مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 268 . islamquest.net/fa/archive/question/1059.
[18] مکارم شیرازی، ناصر، ارتباط با ارواح، انتشارات نسل جوان، چاپ دهم، ص162.
منبع: www.islamquest.net