استغفار و طلب مغفرت از خداوند متعال امری بسیار پسندیده است و حکایت از خضوع و خشوع در برابر خالق هستی دارد و در روایات متعددی به آن توصیه شده است، اما این که ذکر استغفرالله چند بار باید تکرار شود گرچه در بعضی روایات صد بار[1] و در بعضی هفتاد بار[2] توصیه شده است اما به نظر میرسد که محدود به عدد خاصی نیست و هرچه انسان این ذکر را بیشتر بگوید مطلوب تر است. البته باید در موقع گفتن این ذکر (مانند دیگر ذکر) به حقیقت آن توجه داشت. لذا امام علی(ع) برای ذکر "استغفرالله" و رسیدن به درجه بالای آن، شش شرط را ذکر می کند: 1.پشیمانی از آنچه انجام داده است.2. تصمیم جدی بر اینکه دیگر آن گناه را تکرار نکند. 3.حقوقی را که از مردم ضایع کرده به آنها اداء کند. 4. همه واجباتی که از او ترک شده است را به جا آورد. 5. گوشتی که با مال حرام بر بدن او روئیده و رشد کرده را با غم و اندوه (ریاضت) آب کند تا لاغر شود. 6. همانطور که شیرینی معصیت را به جسم و بدن خود چشانیده است سختی عبادت را نیز به جسم و بدن خود بچشاند.[3] پی نوشتها: [1]. الکلینی، أبو جعفر محمد بن یعقوب الکافی،ج2 ص 440،حدیث1. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ وَ لَا خَیْرَ فِی عَبْدٍ یُذْنِبُ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1365ش، 8جلدی. [2]. صدوق ،من‌لایحضره‌الفقیه ج 1 ص 489،حدیث 1405. وَ رَوَی عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ قَالَ فِی وَتْرِهِ إِذَا أَوْتَرَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ وَاظَبَ عَلَی ذَلِکَ حَتَّی تَمْضِیَ سَنَةٌ کَتَبَهُ اللَّهُ عِنْدَهُ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ الْمَغْفِرَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1413ق،4جلدی. [3] العاملی ،شیخ حر، وسائل‌الشیعة ج 16 ص78 ،حدیث 21028، مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّ قَائِلًا قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَقَالَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی یَلْصَقَ الْجِلْدُ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ،انتشارات آل البیت. منبع: www.islamquest.net
استغفار و طلب مغفرت از خداوند متعال امری بسیار پسندیده است و حکایت از خضوع و خشوع در برابر خالق هستی دارد و در روایات متعددی به آن توصیه شده است، اما این که ذکر استغفرالله چند بار باید تکرار شود گرچه در بعضی روایات صد بار[1] و در بعضی هفتاد بار[2] توصیه شده است اما به نظر میرسد که محدود به عدد خاصی نیست و هرچه انسان این ذکر را بیشتر بگوید مطلوب تر است.
البته باید در موقع گفتن این ذکر (مانند دیگر ذکر) به حقیقت آن توجه داشت.
لذا امام علی(ع) برای ذکر "استغفرالله" و رسیدن به درجه بالای آن، شش شرط را ذکر می کند: 1.پشیمانی از آنچه انجام داده است.2. تصمیم جدی بر اینکه دیگر آن گناه را تکرار نکند. 3.حقوقی را که از مردم ضایع کرده به آنها اداء کند. 4. همه واجباتی که از او ترک شده است را به جا آورد. 5. گوشتی که با مال حرام بر بدن او روئیده و رشد کرده را با غم و اندوه (ریاضت) آب کند تا لاغر شود. 6. همانطور که شیرینی معصیت را به جسم و بدن خود چشانیده است سختی عبادت را نیز به جسم و بدن خود بچشاند.[3]
پی نوشتها:
[1]. الکلینی، أبو جعفر محمد بن یعقوب الکافی،ج2 ص 440،حدیث1. مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ قَالَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِائَةَ مَرَّةٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ غَفَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ وَ لَا خَیْرَ فِی عَبْدٍ یُذْنِبُ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعَمِائَةِ ذَنْبٍ،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1365ش، 8جلدی.
[2]. صدوق ،منلایحضرهالفقیه ج 1 ص 489،حدیث 1405. وَ رَوَی عُمَرُ بْنُ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ قَالَ فِی وَتْرِهِ إِذَا أَوْتَرَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ سَبْعِینَ مَرَّةً وَ وَاظَبَ عَلَی ذَلِکَ حَتَّی تَمْضِیَ سَنَةٌ کَتَبَهُ اللَّهُ عِنْدَهُ مِنَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ وَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ وَ الْمَغْفِرَةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،1413ق،4جلدی.
[3] العاملی ،شیخ حر، وسائلالشیعة ج 16 ص78 ،حدیث 21028، مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ الرَّضِیُّ فِی نَهْجِ الْبَلَاغَةِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع أَنَّ قَائِلًا قَالَ بِحَضْرَتِهِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فَقَالَ ثَکِلَتْکَ أُمُّکَ أَ تَدْرِی مَا الِاسْتِغْفَارُ الِاسْتِغْفَارُ دَرَجَةُ الْعِلِّیِّینَ وَ هُوَ اسْمٌ وَاقِعٌ عَلَی سِتَّةِ مَعَانٍ أَوَّلُهَا النَّدَمُ عَلَی مَا مَضَی وَ الثَّانِی الْعَزْمُ عَلَی تَرْکِ الْعَوْدِ إِلَیْهِ أَبَداً وَ الثَّالِثُ أَنْ تُؤَدِّیَ إِلَی الْمَخْلُوقِینَ حُقُوقَهُمْ حَتَّی تَلْقَی اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَةٌ وَ الرَّابِعُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی کُلِّ فَرِیضَةٍ عَلَیْکَ ضَیَّعْتَهَا فَتُؤَدِّیَ حَقَّهَا وَ الْخَامِسُ أَنْ تَعْمِدَ إِلَی اللَّحْمِ الَّذِی نَبَتَ عَلَی السُّحْتِ فَتُذِیبَهُ بِالْأَحْزَانِ حَتَّی یَلْصَقَ الْجِلْدُ بِالْعَظْمِ وَ یَنْشَأَ بَیْنَهُمَا لَحْمٌ جَدِیدٌ وَ السَّادِسُ أَنْ تُذِیقَ الْجِسْمَ أَلَمَ الطَّاعَةِ کَمَا أَذَقْتَهُ حَلَاوَةَ الْمَعْصِیَةِ فَعِنْدَ ذَلِکَ تَقُولُ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ ،انتشارات آل البیت.
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] چند بار آدم می تواند برای طلب استغفار "استغفرالله" را تکرار کند؟
- [سایر] با توجّه به این که "ثمّ" به معنای سپس و متضمّن معنای "بعد" است؛ چرا باز کلمه بعد در آیه "ثمّ أغرقنا بعدُ الباقین" تکرار شده است؟
- [سایر] چرا خداوند متعال در قرآن اسم پیامبر اکرمرا یک جا "محمد" و جای دیگر "احمد" ذکر کرده است؟
- [آیت الله بهجت] آیا می شود ذکر سجده ی سهو را تکرار کرد، یعنی یکی از سه ذکر وارد شده در رساله را تکرار نمود؟
- [آیت الله وحید خراسانی] در نماز طواف که انسان مشغول ذکر بود او را حرکت دادند ذکر را تکرار کرد دوباره تکان دادند و تکرار کرد ایا مانعی ندارد
- [سایر] آیا صحیح است که بعد از هر عطسه؛ اگر ذکر خاص آن گفته شود، خداوند موجودی میآفریند که تا روز قیامت برای عطسه کننده استغفار میکند؟
- [سایر] فرق بین اعمال "خیر"، "حسنه" و "صالح" را لطفاً به طور مبسوط بیان نمایید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر کسی در نماز سهوا ذکر مستحبّی را غلط بگوید، آیا واجب است آن را تکرار کند یا مستحب است؟
- [سایر] چه زمانی اگر الف و لام بر سر کلمهای بیاید به معنای "برای" است؛ زیرا بیشتر کلمات عربی با "ال" شروع میشوند؛ مانند: "الناس"، "الخناس" و... .
- [سایر] چرا کلمه "ملک"، در سوره حمد "مَالِک"، و در سورة ناس "مَلِک" تلفّظ میشود؟ کدام درستتر است چرا؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید: (أسْتَغْفِرُ اللَّهَ ربّی وأتوبُ إلیهِ)، یا بگوید: (اللّهُمَّ اغْفِرْلی) و کسی که مشغول گفتن استغفار است، اگر شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، اگر به قصد ذکر خاصّ استغفار کرده باشد، لازم نیست حمد یا تسبیحات را بخواند ولی احتیاط مستحب آن است که حمد یا تسبیحات را به قصد ذکر مطلق، دوباره بخواند؛ مخصوصاً اگر عادتش خواندن آن استغفار نباشد و چنانچه به قصد این که در هر جای نماز استغفار مستحب است، استغفار کرده لازم است حمد یا تسبیحات را بخواند و نیز اگر نمازگزار استغفار نکرده باشد پیش از خم شدن برای رکوع شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه هیچ یک از این سه کار ممکن نشود هر چند (مد) که می تواند به فقرا اطعام کند و اگر نتواند باید 18 روز روزه بگیرد و اگر نتواند هر چند روز که می تواند به جا آورد و اگر نتواند استغفار کند و همین اندازه که در قلب بگوید: (استغفرالله) کافی است و واجب نیست بعداً که قدرت پیدا کرد کفاره رابدهد.
- [آیت الله نوری همدانی] برمرد لازم است چنانچه گفته شد با زن خود در حال حیض در قبل نزدیکی نکند و اگر نزدیکی کرد مرتکب گناه شده است باید استغفار کند ، ولی دادن کفاره که ذکر می شود بنابر احتیاط مستحبی است .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر موقعی که ذکر سجده را می گوید؛ یکی از هفت عضو را عمدا از زمین بردارد باید ذکر را دوباره بعد از گذاشتن تمام اعضاء تکرار و بعد نماز را اعاده کند؛ ولی موقعی که مشغول گفتن ذکر نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.
- [آیت الله جوادی آملی] .در موقع ذکر سجده نمیتواند یکی از اعضای هفتگانه را از زمین بردارد و اگر چنین کرده, دوباره باید پس از گذاشتن آن بر زمین، ذکر سجده را تکرار کند و اگر عمداً به همان اکتفا نموده, نماز باطل میشود. برداشتن و گذاشتن غیر پیشانی در غیر حال ذکر, منعی ندارد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد عمدا ذکر سجده را بگوید؛ باید دوباره ذکر را بعد از گذاشتن پیشانی و آرام شدن تکرار کند و بنا بر احتیاط نماز را نیز اعاده نماید و اگر پیش از تمام شدن ذکر عمدا سر از سجده بردارد؛ نماز باطل است.
- [آیت الله سیستانی] اگر پیش از آنکه پیشانی به زمین برسد سهواً ذکر سجده را بگوید ، و پیش از آنکه سر از سجده بر دارد ، بفهمد اشتباه کرده است ، باید آرام بگیرد و دوباره ذکر را بگوید . ولی اگر پیشانی به زمین رسیده باشد و سهواً پیش از آرامش ذکر را بگوید تکرار لازم نیست .
- [آیت الله جوادی آملی] .پس از تسبیحات رکعت سوم و چهارم، مستحب است استغفار کند؛ مثلاً بگوید (استغفراالله ربّی) و یا بگوید (اللهم اغفرلی) و اگر در حال استغفار شک کند که حمد یا تسبیحات را گفته یا نه، به شک خود اعتنا نکند؛ امّا اگر استغفار را به عنوان ذکر مطلق که در هر حال مطلوب است نه به عنوان دستور خاص در دو رکعت آخر نماز گفته است , باید به شک خود اعتنا کند و حمد یا تسبیحات را بگوید ; نیز اگر در حال رفتن به رکوع و پیش از رسیدن به حدّ رکوع شک نمود، باید برگردد و حمد یا تسبیحات را بگوید.
- [آیت الله علوی گرگانی] در رکعت سوم وچهارم مستحبّ است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید: )أسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأتوبُ اًّلَیْه(، یا بگوید: )اللّهُمَّ اغٌفِر لِی(، و کسیکه مشغول گفتن استغفار است، اگر شکّ کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، چنانچه عادت داشته در نماز فقط بعد از تسبیحات استغفار کند، به شک اعتنا نکند وامّا این که در جاهای دیگر نماز هم استغفار میکرده، باید حمد یا تسبیحات را بخواند و نیز اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای رکوع در حالی که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
- [آیت الله بروجردی] در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید:(اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبّی وَ اَتوُبُ اِلَیه) یا بگوید:(اللّهُمَّ اغْفِرْ لِی) و کسی که مشغول گفتن استغفار است، اگر شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، چنانچه عادت داشته در نماز فقط بعد از خواندن تسبیحات استغفار کند، باید به شک خود اعتنا ننماید؛ اگر در جاهای دیگر نماز هم استغفار میکرده، باید حمد یا تسبیحات را بخواند و نیز اگر نمازگزار پیش از خم شدن برای رکوع در حالی که مشغول گفتن استغفار نیست، شک کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.