فرق بین اعمال "خیر"، "حسنه" و "صالح" را لطفاً به طور مبسوط بیان نمایید.

واژه "خیر" از ریشه لغوی (خ ی ر) به معنای آنچه که در او نفع وخوبی و صلاح است، می باشد و دارای مصادیق متعددی است ،مثل، مال ،علم نافع و.... [1] و گفته اند خیر، مقابل شر است، و در او نوعی تفضیل و برتری دادن، نیز وجود دارد.[2]
و واژه "حسنه" از ریشه لغوی (ح س ن) به این معناست که چیزی به گونه ای باشد که نفس و طبع انسان آن را بپذیرد[3] و حسنه به معنای جمال و زیبایی می آید و گفته اند حسن مقابل زشت است و حسنه مقابل سیئه.[4]
و واژه "صالح" از ریشه (ص ل ح) به معنای درست و صحیح، است و در مقابل فساد می آید.[5]
ولی این سه واژه از نظر موارد استعمال تفاوتی با هم ندارند و بر حسب موارد می توان هر یک را به جای دیگری معنی کرد چنانکه در کتب لغت گاهی یکی از آنها در توضیح دیگری آورده می شود، مثلاً در توضیح معنای اصلاح گفته اند: هرگاه نسبت به حیوانی خوبی(حسن) کردی، می گویی او را اصلاح و درست نمودم. [6]
و به همین جهت مفسرین و لغویین به حسب قرائن موجود در کلام، مصادیق و معانی متعددی را برای آنها بیان می نمایند.
مثلاً؛ (صالح) را به : صحیح و سالم از نظر جسمی و بدنی[7] ،توبه کننده[8]، کسی که واجبات الهی و حقوق مردم را ادا می کند[9]، معنا می نمایند. (یعنی مصداق آن را بیان می کنند).
و یا (حسنه)؛ را به :صدق[10]، گسترش روزی[11]، رضایت و خشنودی خداوند[12]، غنیمت[13]، نعمت[14]، محبت اهل بیت(ع)[15]، نماز[16]، معنا نمودند ،یعنی بحسب قرائنی مصادیق مختلف آن را بیان می کنند.
و نیز واژه (خیر) را به صله رحم[17]، اعمال صالحه[18]، مال[19]، معنا می نمایند.
به هر حال اعمال خیر، حسنه و صالحه تفاوت ماهوی با هم ندارند بلکه یک عمل از آن جهت که برتری دارد خیر است و از آن جهت که زیبا و نیکوست حسنه می باشد و از آن جهت که صحیح و درست می باشد به او عمل صالح می گویند.
بعضی از مفسرین در بیان مقصود از عمل صالح فرموده اند: "ظاهرا عمل صالح اعمالی است که روی میزان عقل و منطق و قانون شرع نیکو نماید و از شائبه ریا و عجب و پیروی هوی و هوس و از هر گونه منقصتی خالی و نزد عقلا پسندیده و لایق مقام عبودیت و پیشگاه حضرت احدیت باشد . "[20]

پی نوشتها:
[1] معجم المصطلحات، ج‌2، ص 66، الخیر : ما فیه نفع و صلاح، و هو ضد الشر، فالمال خیر، و الخیل خیر، و العلم النافع خیر، و فی التنزیل العزیز:. بیدک الخیر إنک علی کل شی‌ء قدیر[ سورة آل عمران، الآیة 26]. و قوله تعالی: فقال إنی أحببت حب الخیر عن ذکر ربی.[ سورة ص، الآیة 32].
قیل: الخیر هنا: الخیل لأنها أداة نفع. و قیل: هو المال و متاع الدنیا. و قوله تعالی:. فمن تطوع خیرا فهو خیر له.[ سورة البقرة، الآیة 184] أی: من زاد علی مقدار الفدیة تطوعا، فهو خیر له عند اللّه. ( التسهیل لعلوم التنزیل 1 26، و القاموس القویم للقرآن الکریم ص 216، و التوقیف ص 230، و الکلیات ص 423).
[2] لسان العرب، ج 4، ص 264؛ کتاب العین، ج 4، ص 264.
[3] معجم المصطلحات، ج‌1، ص 570، الحسن : فی اللغة: هو کون الشی‌ء علی وجه تقبله النفس و یمیل إلیه الطبع من حیث الاستمتاع به.
[4] کتاب العین، ج 3، ص 143؛ لسان العرب، ج 13، ص 114. حسن: الحُسْنُ: ضدُّ القُبْح و نقیضه. و الحَسَنةُ: ضدُّ السیِّئة.
[5] کتاب العین، ج 3، ص 117؛ لسان العرب، ج 3، ص 516.
[6] لسان العرب، ج 2، ص 516. :فی التهذیب تقول اصلحت الدابة اذا احسنت الیها.
[7] همان.
[8] همان.
[9] همان.
[10] مجمع البحرین، ج 6، ص 233.
[11] همان.
[12] همان.
[13] همان.
[14] همان.
[15] همان. الکافی ج : 1 ص : 185، "الْحَسَنَةُ مَعْرِفَةُ الْوَلَایَةِ وَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَیْت"‌.
[16] همان.
[17] همان، ج 3، ص 294.
[18] همان.
[19] همان.
[20]-مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، ج‌15، ص: 273


http://farsi.islamquest.net