چه کار کنم تا در میان دیگران و معاشرت گناه نکرده و آرامش خود را از دست نداده و عصبانی نشوم؟

شرح پرسش:
جوانی هستم 22 ساله. من در تنهایی و خلوت خویش به هیچ وجه گناهی رو انجام نداده و حتی به فکر گناه و معصیت نمی افتم و بلکه مشغول به امور مستحبی دین و مطالعه هستم، اما همین که در جمع اعضای خانواده و آشنایان و یا دوستان خود قرار می گیرم به طور عجیبی تغییر می کنم و اعمالم دست خودم نیست و نمی توانم قبل از کارهایم تفکر کنم و دچار عصبانیت بی جا، تند مزاجی، کلمات بد به زبان آوردن و گاهی اوقات حتی مسخره کردن دیگران می شوم، ولی همین که تنها می شوم از تمام این کردار خود پشیمانم و از خداوند استغفار می جویم. لطفاً مرا راهنمایی کنید. من بخش جزیی این نقص را شاید ندانستن آداب اسلامی در اجتماع و معاشرت می دانم. لطفاً علاوه بر پاسخ جامع و کارساز، منابعی را برای این کمبود معرفی نمایید.

پاسخ اجمالی:
برای درمان عصبانیت و کنترل رفتار خود در میان جمع اعضای خانواده و آشنایان و دوستان و معاشرت نیکو با آنان کارهایی مانند حسابرسی روزانه اعمال خود، خوشرفتاری با دیگران،دوری از دوستان گناه کار، حفظ جایگاه اجتماعی خود ، ترک کارهایی که به شما ارتباطی ندارد و بطور کلی رعایت آداب معاشرت اسلامی به شما پیشنهاد می شود.

پاسخ تفصیلی:
در سؤال شما دو مشکل مطرح شده است:
1- عصبی و آسیب‌پذیر بودن از نظر روحی؛ 2- مشکل ارتباط و معاشرت با دوستان.
این دو مشکل با یکدیگر ارتباطی عمیق دارند؛ زیرا عصبی بودن موجب از دست دادن بردباری می‌شود و همین امر عکس‌العمل‌هایی را در رفتار شما ایجاد نموده وعملًا موجبات کارهای ناپسند و گناه (مانند مسخره کردن دیگران) را فراهم آورده و باعث آزردگی دوستانتان می شود. البته نه این که تمام تقصیرها بر گردن شما باشد ولی رفتار شما به عنوان عاملی کارساز در این صحنه عمل می‌کند.
درمان عصبانیت:
بررسی ریشه رفتارهای به اصطلاح عصبی شما نیازمند بررسی‌های دقیق و روانکاوانه است که مجالی دیگر می‌طلبد. در هر صورت کم یا زیاد این عنصر در شما وجود دارد و شما به آن آگاه هستید. این آگاهی بلندترین گام برای حل مشکل است. شما اکنون که به این موضوع پی برده و در صدد علاج آن هستید مقدمه اصلی را فراهم نموده و تنها عزم و همّت می‌خواهد تا بتوانید بر خود فائق آیید.
برای آن که بتوانید خود را در میان جمع اعضای خانواده و آشنایان و دوستان کنترل نمایید چند برنامه به شما پیشنهاد می‌شود:
الف) برنامه محاسبه و بررسی رفتارهای خود: امام موسی کاظم (ع) فرموده است:(از ما نیست آن کس که همه روزه به حساب نفس خود رسیدگی ننماید؛ پس اگر کار خوبی انجام داده بود، از خدا درخواست کند که آن را زیاد کند و اگر گناهی انجام داده بود، از خدا طلب آمرزش کند و به سوی او توبه نماید).[1]
برای این منظور دفتری را اختصاص داده و برای هر هفته برگه‌ای را تنظیم نمایید. مقابل هر روز دفعات عصبی شدن را یادداشت نمایید. هر شب در جای خلوتی به بررسی رفتار آن روز بپردازید و در صورتی که عصبانیت شما بی‌مورد بوده است خود را ملامت کنید. و برای مواردی که موفق بوده‌اید به خود تبریک بگویید. این برنامه را یک هفته عملی کرده و هر روز سعی کنید تعداد دفعات را کاهش دهید. در هفته دوم نیز همین برنامه را تکرار و در پایان هفته نتیجه را مقایسه نمایید. این برنامه را به مدت یک الی دو ماه ادامه داه تا کنترل نفس در دست خودتان قرار گرفته و ملکه شما گردد. در این صورت ریشه‌های عصبانیت در شما ضعیف خواهد شد.
ب) هر شب موقع خوابیدن و در حال آرامش بدن این جملات را آهسته با خود زمزمه کنید: من قادر هستم که مهار نفس خویش را در دست داشته باشم و عصبی نشوم خداوند به من کمک خواهد کد تا نه تنها عصبی نباشم بلکه فردی منطقی و شاد باشم.
ج) با اشخاصی که از نظر شما رفتاری مناسب دارند و عصبی نیستند، معاشرت نموده و همواره رفتار او را نزد خود مجسم سازید. کم‌کم شخصیت شما نیز به همان شکل در خواهد آمد.
د) به سفارش برخی از بزرگان (مانند حضرت آیة الله بهجت)، گفتن ذکر صلوات با عقیده کامل در درمان عصبانیت مفید است.[2]
ه) رعایت آداب اسلامی معاشرت با دیگران، بعضی از این آداب عبارتند از:
1. انسان باید آن چه برای خود دوست دارد، برای دیگران نیز بپسندد و آن چه برای خود دوست نداشته بر آنان نیز نپسندد. امام علی (ع) می فرمایند:( آن چه برای خودت دوست داری برای دیگری نیز دوست بدار، و آن چه را که برای خودت خوش نداری برای او نیز ناخوش دار، و ستم مکن؛ چونان که خوش نداری بر تو ستم رود، و نیکی کن، همان طور که دوست داری به تو نیکی شود، و آن چه بر خود نمی‌پسندی بر دیگران نیز ناپسند دار، و از مردم برای خود آن را بپسند که در حقّ آنان از خود می‌ پسندی).[3]
2. بدی های دیگران را همواره با خوبی پاسخ گوید و تا جایی که امکان دارد بدی هایشان را به فراموشی سپاردو در صدد انتقام گرفتن نباشد. زیرا روح های بزرگ ، ظرفیت بخشایش و گذشت نیز دارند، اما افراد حقیر و فرومایه، به سرعت در صدد انتقام بر می آیند.
به فرموده حضرت علی (ع):(سرعت در عفو، از اخلاق مردان بزرگوار است و شتاب در انتقام گرفتن، از اخلاق فرومایگان).[4]
و همچنین فرمودند:(جوانمرد، کسی است که بدی را با نیکی پاسخ دهد).[5]
3. جایگاه خود را در بین اعضاء خانواده، دوستان و دیگر محیط ها مورد شناسایی قرار داده و بر اساس آن به اظهار نظر درباره موضوعات مطرح شده اقدام نمایید و در مسائلی که در قبال آن وظیفه ای ندارید، دخالت نکرده و اظهار نظر ننمایید زیرا به میزان نفوذ اجتماعی و جایگاه و نقشی که فرد در بین جمع دارد می تواند به اظهار نظر بپردازد و افراط و تفریط در این رابطه مخلّ به شأن و منزلت شخص است و عوارض زیان بار اجتماعی نیز به دنبال دارد؛ مانند ایجاد کدورت ، دشمنی ، به وجود آمدن اختلاف و درگیری ، ایجاد فتنه و آشوب و بسیاری از خلاف شرع ها و امور حرام ؛ مانند غیبت ، تهمت، مسخره کردن و اهانت به دیگران .
حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند:(از نشانه خوب مسلمان بودن ، دوری کردن از اموری است که به آدمی مربوط نیست) [6].
امام صادق (ع) فرمودند:(در آن چه به تو مربوط نیست دخالت مکن و گر نه خوار می شوی).[7]
4. ایجاد و حفظ روابط عاطفی با اعضای خانواده، دوستان، هم کلاسی‌ها و.... یکی دیگر از عوامل رشد شخصیتی مثبت است؛ برخورد با چهره باز با دیگران ، آنان را آماده تر می سازد تا دل به دوستی با شما بسپارند. پس، سعی شود با آنان با خوشرویی و با ملاطفت رفتار شود.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:(هر کس برادر با ایمانش را با گفتن کلامی ملاطفت آمیز و غم زدا، مورد تکریم قرار دهد، تا وقتی او شادمان است ، گوینده آن سخن همواره در سایه رحمت الهی به سر می برد).[8]
و همچنین امام باقر (ع) می فرمایند:(لبخند انسان به چهره برادر دینی اش حسنه است).[9]
بنابراین سعی کنید روابط صمیمانه و دوستانه خود را با دیگران و نزدیکان و اطرافیان خود داشته باشید. به این منظور لازم است ضمن رعایت اصول و آداب اخلاقی، با دلسوزی تمام در گره‌گشایی و کمک به آنها تلاش کنید و به آنها در زمینه‌ های مورد نیازشان کمک کرده و یا حداقل با آنها ابراز هم دردی نمائید.
5. در جامعه همه گونه آدمی یافت می شود: خوب ، بد، خوش رفتار، بد رفتار، عالم ، نادان ، پولدار، فقیر، و...انسان نیز ناگزیر از مصاحبت و رفت و آمد و داد و ستد با افراد است و هرگز عزلت و تنهایی را نمی پسندد و نه می تواند، ولی اگر بخواهد سالم بماند و هم دینش و هم دنیایش مصون باشد، باید از دوستی و مراوده با بدان و زشت سیرتان ، پرهیز نماید و خود را از صف آنان بیرون کشد. هرگز عاقلانه و منطقی نیست که انسان ، دوست سالم و پاک سیرت را رها سازد و به افراد ناباب و شرور و بی بند و بار ملحق شود.
امام علی (ع) می فرمایند:(کسی که با بدان همنشین شود، سالم نمی ماند).[10]
و همچنین می فرمایند:(سزاوار است که خردمند با دانشمندان و خوبان بسیار همنشین گردد و از نزدیک شدن به بدان و گناهکاران بپرهیزد).[11]
پس، از معاشرت و رفت و آمد با کسانی که اهل مسخره کردن دیگران و گناه کار هستند، دوری کنید.
منابع جهت مطالع بیشتر:
1. دعای مکارم اخلاق امام سجاد (ع) و انتخاب یک شرح مناسبی که درباره آن نوشته شده است؛
2. نقطه های آغاز در اخلاق عملی، آیة الله مهدوی کنی؛
3. خودسازی یا تزکیه نفس، ابراهیم امینی؛
4. خواندن احادیث از پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع)؛
5. اخلاق معاشرت، جواد محدثی.

پی نوشتها:
[1] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 453، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.
[2] سایت معظم له، بخش نکته های عارفانه.
[3] حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، ترجمه جعفری، بهراد، ص 72، نشر اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1380ش.
[4] تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم، ص 245، ح 5005 و ص 346، ح 7953، انتشارات دفتر تبلیغات قم، 1366ش.
[5] غررالحکم، ص 59، ح 629.
[6] محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 9، ص 34، مؤسسسه آل البیت قم، 1408ق.
[7] مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 75، ص 204، مؤسسة الوفاء بیروت، لبنان، 1404ق.
[8] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 16، ص 376، مؤسسسه آل البیت قم، 1409ق.
[9] الکافی، ج2، ص 188.
[10] غررالحکم، ص 431، ح 9830.
[11] غررالحکم، ص 430، ح 9796.
منبع: www.islamquest.net