نسخ قران
نسخ حکمی قرآنی، با دلیل معتبر شرعی را نسخ قرآن گویند. این بحث در اصول فقه کاربرد دارد.
آیا نسخ قرآن به سنّت جایز است؟
پاسخ اجمالی: درباره نسخ قرآن به سنّت متواتر و اجماع قطعی، نظریه های مختلفی وجود دارد که برخی در صورت وقوع چنین مواردی، قائل به جواز نسخ قرآن به سنّت متواتر شده اند.اما مشهور علما نسخ قرآن به خبر واحد را قبول ندارد. پاسخ تفصیلی: چند نوع نسخ در آیات قرآن قابل تصور است که برخی مورد قبول و برخی مردود است . یکی از آن اقسام که مربوط به پرسش نیز بوده، نسخ قرآن به سنّت است که این خود یکی از اقسام ( نسخ حکم و بقای آیه ) بوده و درباره آن بحث شده است؛ بدین معنا که در قرآن آیه ای باشد و محتوای آن، که یک حکم شرعی است، به وسیله سنّت نسخ شده باشد. چنین نسخی به چند گونه قابل تصور است. [1] 1. نسخ به وسیله سنّت متواتر؛ [2] 2. نسخ به وسیله اجماع قطعی که کاشف از صدور نسخ از سوی معصوم (ع) باشد؛ 3. نسخ به وسیله خبر واحد؛ درباره صورت اول و دوم از نسخ، سه نظریه وجود دارد: یک. به هیچ وجه آیات قرآن به وسیله سنّت نسخ نمی شود؛ [3] افرادی مانند شیخ مفید (ره)، علمای شافعی و علمای دیگر این نظریه را پذیرفته اند. [4] دو. قرآن به وسیله سنّت متواتر و اجماع قطعی نسخ می شود. [5] و اگر چنین نسخی واقع و ثابت شده باشد، پذیرفته می شود و گرنه مورد پذیرش نیست، [6] برخی گفته اند اما چنین نسخی اصلاً واقع نشده است. [7] سه. سخن سوم قول به تفصیل است که می گوید نسخ قرآن به وسیله روایاتی که از ائمه اطهار (ع) وارد شده، جایز نیست و اصلاً این نسخ معنا ندارد؛ [8] ولی نسخ قرآن به وسیله سنّت نبوی به جهت، آیه شریفه (آن چه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است)، [9] جایز است. این نظریه مورد پذیرش نیست؛ زیرا روایات متعددی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده بیانگر (نفی صدور ما یخالف الکتاب عنه) [10] است؛ یعنی وقتی رسول خدا (ص) معیار تشخیص گفته‌های راستین خود را مطابقت آن با قرآن کریم دانسته، نمی‌توان پذیرفت حدیثی که علی رغم ناسخیّت و مخالفتش با قرآن کریم صحیح باشد. و علمای شیعه و اهل سنت بر نقل این روایات اتّفاق نظر دارند. پس، این روایات دلالت می کنند که قرآن به وسیله سنت نبوی هم نسخ نمی شود. [11] اما نسخ در صورت سوم (نسخ به وسیله خبر واحد) نظر مشهور از شیعه و اهل سنت بر این بوده که چنین نسخی ممکن نیست. [12] پی نوشتها: [1] . خویی، سید ابوالقاسم، ‌ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285، بی جا و بی تا. [2] . برای آگاهی بیشتر نمایه (ملاک حدیث متواتر لفظی، معنوی و اجمالی)، سؤال 2412 (سایت: 2529) را مطالعه نمایید. [3] . نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 1، ص 241، انتشارات اسلامیه‌، تهران، چاپ اول، 1398ق؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 14، دفتر انتشارات اسلامی‌، قم، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . تفسیر آسان، ج 1، ص 241؛ سید مرتضی، الذریعة، ج 1، ص 460، دانشگاه تهران، 1376ش؛ شیخ طوسی، العدة، ج 2، ص 487، چاپخانه ستاره، قم، 1417ق. [5] . الذریعة، ج 1، ص 460 و 462؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ نجمی، هاشم زاده هریسی‌، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260، بی جا و بی تا. [6] . الذریعة، ج 1، ص 460؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260. [7] . بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260. [8] . طباطبایی، سید محمد حسین، حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی، بی تا. [9] . حشر، 7. [10] . (از پیامبر (ص) چیزی که بر خلاف قرآن باشد، صادر نمی شود). [11] . حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296 و 297. [12] . البیان فی تفسیر القرآن، ص 284 و 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260؛ الذریعة، ج 1، ص 460و 461؛ العدة، ج 1، ص 121. اگر چه افراد کمی – مانند ابن حزم اندلسی از گروه ظاهریه اهل سنت - قائل به جواز و وقوع آن هستند؛ (نک: الذریعة، ج 1، ص 460 و 461؛ العدة، ج 1، ص 121). منبع: www.islamquest.net
پاسخ اجمالی: درباره نسخ قرآن به سنّت متواتر و اجماع قطعی، نظریه های مختلفی وجود دارد که برخی در صورت وقوع چنین مواردی، قائل به جواز نسخ قرآن به سنّت متواتر شده اند.اما مشهور علما نسخ قرآن به خبر واحد را قبول ندارد. پاسخ تفصیلی: چند نوع نسخ در آیات قرآن قابل تصور است که برخی مورد قبول و برخی مردود است . یکی از آن اقسام که مربوط به پرسش نیز بوده، نسخ قرآن به سنّت است که این خود یکی از اقسام ( نسخ حکم و بقای آیه ) بوده و درباره آن بحث شده است؛ بدین معنا که در قرآن آیه ای باشد و محتوای آن، که یک حکم شرعی است، به وسیله سنّت نسخ شده باشد. چنین نسخی به چند گونه قابل تصور است. [1] 1. نسخ به وسیله سنّت متواتر؛ [2] 2. نسخ به وسیله اجماع قطعی که کاشف از صدور نسخ از سوی معصوم (ع) باشد؛ 3. نسخ به وسیله خبر واحد؛ درباره صورت اول و دوم از نسخ، سه نظریه وجود دارد: یک. به هیچ وجه آیات قرآن به وسیله سنّت نسخ نمی شود؛ [3] افرادی مانند شیخ مفید (ره)، علمای شافعی و علمای دیگر این نظریه را پذیرفته اند. [4] دو. قرآن به وسیله سنّت متواتر و اجماع قطعی نسخ می شود. [5] و اگر چنین نسخی واقع و ثابت شده باشد، پذیرفته می شود و گرنه مورد پذیرش نیست، [6] برخی گفته اند اما چنین نسخی اصلاً واقع نشده است. [7] سه. سخن سوم قول به تفصیل است که می گوید نسخ قرآن به وسیله روایاتی که از ائمه اطهار (ع) وارد شده، جایز نیست و اصلاً این نسخ معنا ندارد؛ [8] ولی نسخ قرآن به وسیله سنّت نبوی به جهت، آیه شریفه (آن چه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است)، [9] جایز است. این نظریه مورد پذیرش نیست؛ زیرا روایات متعددی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده بیانگر (نفی صدور ما یخالف الکتاب عنه) [10] است؛ یعنی وقتی رسول خدا (ص) معیار تشخیص گفته‌های راستین خود را مطابقت آن با قرآن کریم دانسته، نمی‌توان پذیرفت حدیثی که علی رغم ناسخیّت و مخالفتش با قرآن کریم صحیح باشد. و علمای شیعه و اهل سنت بر نقل این روایات اتّفاق نظر دارند. پس، این روایات دلالت می کنند که قرآن به وسیله سنت نبوی هم نسخ نمی شود. [11] اما نسخ در صورت سوم (نسخ به وسیله خبر واحد) نظر مشهور از شیعه و اهل سنت بر این بوده که چنین نسخی ممکن نیست. [12] پی نوشتها: [1] . خویی، سید ابوالقاسم، ‌ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285، بی جا و بی تا. [2] . برای آگاهی بیشتر نمایه (ملاک حدیث متواتر لفظی، معنوی و اجمالی)، سؤال 2412 (سایت: 2529) را مطالعه نمایید. [3] . نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 1، ص 241، انتشارات اسلامیه‌، تهران، چاپ اول، 1398ق؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 14، دفتر انتشارات اسلامی‌، قم، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . تفسیر آسان، ج 1، ص 241؛ سید مرتضی، الذریعة، ج 1، ص 460، دانشگاه تهران، 1376ش؛ شیخ طوسی، العدة، ج 2، ص 487، چاپخانه ستاره، قم، 1417ق. [5] . الذریعة، ج 1، ص 460 و 462؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ نجمی، هاشم زاده هریسی‌، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260، بی جا و بی تا. [6] . الذریعة، ج 1، ص 460؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260. [7] . بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260. [8] . طباطبایی، سید محمد حسین، حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی، بی تا. [9] . حشر، 7. [10] . (از پیامبر (ص) چیزی که بر خلاف قرآن باشد، صادر نمی شود). [11] . حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296 و 297. [12] . البیان فی تفسیر القرآن، ص 284 و 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260؛ الذریعة، ج 1، ص 460و 461؛ العدة، ج 1، ص 121. اگر چه افراد کمی – مانند ابن حزم اندلسی از گروه ظاهریه اهل سنت - قائل به جواز و وقوع آن هستند؛ (نک: الذریعة، ج 1، ص 460 و 461؛ العدة، ج 1، ص 121). منبع: www.islamquest.net
پاسخ:
پاسخ اجمالی:
درباره نسخ قرآن به سنّت متواتر و اجماع قطعی، نظریه های مختلفی وجود دارد که برخی در صورت وقوع چنین مواردی، قائل به جواز نسخ قرآن به سنّت متواتر شده اند.اما مشهور علما نسخ قرآن به خبر واحد را قبول ندارد.
پاسخ تفصیلی:
چند نوع نسخ در آیات قرآن قابل تصور است که برخی مورد قبول و برخی مردود است . یکی از آن اقسام که مربوط به پرسش نیز بوده، نسخ قرآن به سنّت است که این خود یکی از اقسام ( نسخ حکم و بقای آیه ) بوده و درباره آن بحث شده است؛ بدین معنا که در قرآن آیه ای باشد و محتوای آن، که یک حکم شرعی است، به وسیله سنّت نسخ شده باشد.
چنین نسخی به چند گونه قابل تصور است. [1]
1. نسخ به وسیله سنّت متواتر؛ [2]
2. نسخ به وسیله اجماع قطعی که کاشف از صدور نسخ از سوی معصوم (ع) باشد؛
3. نسخ به وسیله خبر واحد؛
درباره صورت اول و دوم از نسخ، سه نظریه وجود دارد:
یک. به هیچ وجه آیات قرآن به وسیله سنّت نسخ نمی شود؛ [3] افرادی مانند شیخ مفید (ره)، علمای شافعی و علمای دیگر این نظریه را پذیرفته اند. [4]
دو. قرآن به وسیله سنّت متواتر و اجماع قطعی نسخ می شود. [5] و اگر چنین نسخی واقع و ثابت شده باشد، پذیرفته می شود و گرنه مورد پذیرش نیست، [6] برخی گفته اند اما چنین نسخی اصلاً واقع نشده است. [7]
سه. سخن سوم قول به تفصیل است که می گوید نسخ قرآن به وسیله روایاتی که از ائمه اطهار (ع) وارد شده، جایز نیست و اصلاً این نسخ معنا ندارد؛ [8] ولی نسخ قرآن به وسیله سنّت نبوی به جهت، آیه شریفه (آن چه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است)، [9] جایز است. این نظریه مورد پذیرش نیست؛ زیرا روایات متعددی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده بیانگر (نفی صدور ما یخالف الکتاب عنه) [10] است؛ یعنی وقتی رسول خدا (ص) معیار تشخیص گفته‌های راستین خود را مطابقت آن با قرآن کریم دانسته، نمی‌توان پذیرفت حدیثی که علی رغم ناسخیّت و مخالفتش با قرآن کریم صحیح باشد. و علمای شیعه و اهل سنت بر نقل این روایات اتّفاق نظر دارند. پس، این روایات دلالت می کنند که قرآن به وسیله سنت نبوی هم نسخ نمی شود. [11]
اما نسخ در صورت سوم (نسخ به وسیله خبر واحد) نظر مشهور از شیعه و اهل سنت بر این بوده که چنین نسخی ممکن نیست. [12]
پی نوشتها:
[1] . خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 285، بی جا و بی تا.
[2] . برای آگاهی بیشتر نمایه (ملاک حدیث متواتر لفظی، معنوی و اجمالی)، سؤال 2412 (سایت: 2529) را مطالعه نمایید.
[3] . نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، ج 1، ص 241، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1398ق؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 14، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[4] . تفسیر آسان، ج 1، ص 241؛ سید مرتضی، الذریعة، ج 1، ص 460، دانشگاه تهران، 1376ش؛ شیخ طوسی، العدة، ج 2، ص 487، چاپخانه ستاره، قم، 1417ق.
[5] . الذریعة، ج 1، ص 460 و 462؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ نجمی، هاشم زاده هریسی، بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260، بی جا و بی تا.
[6] . الذریعة، ج 1، ص 460؛ البیان فی تفسیر القرآن، ص 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260.
[7] . بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260.
[8] . طباطبایی، سید محمد حسین، حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296، بنیاد علمی، فکری علامه طباطبایی، بی تا.
[9] . حشر، 7.
[10] . (از پیامبر (ص) چیزی که بر خلاف قرآن باشد، صادر نمی شود).
[11] . حاشیة الکفایة، ج 2، ص 296 و 297.
[12] . البیان فی تفسیر القرآن، ص 284 و 285؛ بیان در علوم و مسائل کلی قرآن، ص 260؛ الذریعة، ج 1، ص 460و 461؛ العدة، ج 1، ص 121.
اگر چه افراد کمی – مانند ابن حزم اندلسی از گروه ظاهریه اهل سنت - قائل به جواز و وقوع آن هستند؛ (نک: الذریعة، ج 1، ص 460 و 461؛ العدة، ج 1، ص 121).
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] آیا نسخ قرآن به سنّت جایز است؟
- [سایر] نظر حضرت آیت الله خویی(ره) را درباره تعداد آیات ناسخ و منسوخ مرقوم فرمایید.
- [سایر] معنا، شرایط و اقسام سخ و نسخ در قرآن چیست؟
- [سایر] ناسخ و منسوخ را با مثال شرح دهید.
- [سایر] آیا در آیات قرآن و دستورات الهی امکان نسخ وجود دارد؟
- [سایر] نسخ و فلسفه آن چیست؟
- [سایر] در مورد نسخ توضیح دهید؟
- [سایر] چگونه ممکن است حکمی از احکام الهی نسخ شود (علت نسخ)؟
- [سایر] فرق بین تحویل، تبدیل و نسخ آیه چیست؟
- [سایر] چرا خداوند کتاب‌های آسمانی دیگر را منسوخ کرد؟
- [آیت الله اردبیلی] هنگام تلاوت قرآن شایسته است انسان به آن گوش دهد و از صحبت کردن پرهیز کند؛ بلکه در صورتی که بیاحترامی و هتک به قرآن باشد صحبت کردن جایز نیست، ولی اگر کسی چیزی بپرسد میتواند جواب او را بدهد.
- [آیت الله اردبیلی] خواندن قرآن در نماز به قصد قرائت قرآن، غیر از چهار سورهای که سجده واجب دارند و در احکام جنابت گفته شد، اشکال ندارد و همچنین دعا کردن در نماز جایز است، اگرچه به فارسی یا زبان دیگر باشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] دادن قرآن به دست کافر اگر موجب بی احترامی باشد حرام است و اگر امید هدایت او برود، یا برای تبلیغ اسلام باشد جایز، بلکه گاهی واجب است.
- [آیت الله بهجت] جواب سلام کسی که مسلمان نیست، در نماز، واجب نیست، بلکه جایز هم نیست، ولی در غیر نماز ممکن است جواب به لفظ سلام فقط یا علیک فقط، جایز باشد، مگر اینکه مصلحتی در کار باشد که در این صورت با قصد قرآن خواندن، (سلامٌ علیک) یا (سلامٌ علیکم) میگوید که در این صورت جایز و گاهی خوب و گاهی واجب می‌شود.
- [آیت الله مظاهری] مرد شیعه میتواند با زن سنّی ازدواج کند و همچنین زن شیعه میتواند به عقد سنّی درآید ولی سزاوار نیست که این کار عملی شود.
- [آیت الله خوئی] مستحاضهای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنابر احتیاط نمیتواند در حال اختیار جائی از بدن خود را به خط قرآن برساند، و در حال اضطرار جائز است ولی بنابر احتیاط باید وضو بگیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحاضهای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده، بنا بر احتیاط نمیتواند در حال اختیار جایی از بدن خود را به خط قرآن برساند و در حال اضطرار جایز است؛ ولی بنا بر احتیاط باید وظیفه غسل یا وضویی که برای نماز دارد، برای رساندن بدن به خط قرآن هم انجام دهد.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحاضه ای که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنابر احتیاط نمی تواند در حال اختیار جایی از بدن خود را به خط قران برساند و در حال اضطرار جایز است ولی بنابر احتیاط باید وضو بگیرد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] کسی که بول یا غائط پی در پی از او خارج می شود؛ بعد از وضو گرفتن جایز است که نوشته قرآن را مس نماید اگرچه در غیر حال نماز باشد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مستحاضه که برای نماز وضو گرفته یا غسل کرده بنا بر احتیاط نمی تواند در حال اختیار جائی از بدن خود را به خط قرآن برساند و در حال اضطرار جایز است ولی بنا بر احتیاط باید وضو بگیرد.