اول وقت
اول وقت: به لحظات آغازین انجام تکالیف با وقت معیّن می گویند. بیشتر احکام آن در باب هاى طهارت و صلاة آمده است .
بین نماز اول وقت و خوردن غذا کدام یک مقدم است؟
پاسخ اجمالی: آنچه را که از روایات به دست می آید؛ این است که تأخیر نماز زمانی جایز است که انسان دارای عذر شرعی باشد، اما این عذر و علت برای تأخیر، چیست و چه می تواند باشد، به فهم و وجدان خود نمازگزار بستگی دارد، اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا اگر تأخیر به جهت تنبلی و بی اعتنایی باشد، عذر شرعی محسوب نمی شود، و یقیناً مخالف خواست الاهی است. پاسخ تفصیلی: نماز از جمله واجباتی است که بر انجام اول وقت آن تأکید و سفارش شده است. امام صادق (ع) در این باره می فرماید: 1. (برای هر نماز، دو وقت قرار داده شده که اول وقت، برتر است...).[1] 2. (فضیلت اوّل وقت برای مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است).[2] 3. (هر که نماز های واجب را در اول وقت بخواند و درست ادا کند، فرشته آن را پاک و درخشان به آسمان رساند و آن نماز فریاد زند خدا تو را حفظ کند چنانچه حفظم کردی و تو را به خدا سپارم چنانچه مرا به فرشته‌ای کریم سپردی و هر که بدون عذر بعد از وقتش، آن را بدون دقت و ارتباط معنوی لازم بخواند، فرشته آن را سیاه و تاریک بالا برد و آن نماز فریاد کشد خدا ضایعت کند چنانچه ضایعم کردی و رعایتت نکند چنانچه رعایتم نکردی...).[3] در عین این که فضیلت و برتری در خواندن نماز اول وقت است، برای تأخیر آن از اول وقت، نیاز به دلیل داریم؛ لذا در روایات، تأخیر نماز در صورتی که انسان دارای عذر شرعی و قابل قبول باشد، جایز شمرده شده است؛ امام صادق (ع) در این باره می فرماید: (هیچ کس نباید غیر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر این که عذری داشته باشد یا به سبب علتی نماز را در آخر وقت انجام دهد).[4] اما این عذر و علت چیست و تا چه اندازه باید باشد که توجیهی برای تأخیر نماز شود، باید به فهم و وجدان خود مراجعه کرد، و سنجید اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا نباید عذر تراشی نمود و از نماز اول وقت فرار کرد. بنابراین، اولویت غذا یا نماز اول وقت، بستگی به موقعیت و شرایط انسان دارد، و با وجود عذری همچون ضعف و خستگی زیاد، منتظر بودن دیگران و ... می توان خوردن غذا را بر نماز اول وقت مقدم کرد. اهمیت حضور قلب در نماز نماز علاوه بر آداب و شرایط ظاهری، دارای آداب و رویکرد باطنی نیز هست که باید به آن توجّه نمود؛ مهم ترین این آداب، حضور قلب است؛ از این رو، اگر در شرایطی تأخیر نماز جایز دانسته شده، اهتمام و عنایت خداوند به حضور قلب و دست یابی نمازگزار به آن است. نخوردن غذا –مانند برخی عذرهای دیگر- از جمله مواردی است که گاه حضور قلب در نماز را کم کرده و یا از بین می برد. با ذکر این مقدّمه، پرسشی به ذهن می آید که اگر در شرایطی خاص و عذر آور، نماز اول وقت با حضور قلب همراه نشود، بلکه تنها بتوان با کمی تأخیر و بر طرف شدن آن عذر، نماز را با حضور قلب ادا کرد، تکلیف چیست؟ علامه مجلسی در پاسخ به این مسئله، با این که بر مقدم بودن هر یک از دو مورد (حضور قلب و نماز اول وقت) اشکال وارد می کند، اما در پایان تقدم حضور قلب را بهتر می داند: (اگر خواب بر کسی غلبه بسیار کرده باشد؛ به حدّی که هیچ چیزی را نمی فهمد و درست نمی شنود، اگر با این حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگی نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ولی اگر بخوابد این حالت از او رفع می شود، اما فضیلت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر یک دارای اشکال است. بعضی از علما گفته اند نماز با تأخیر به همراه حضور قلب مقدم است؛ زیرا روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و این دیدگاه قوی است).[5] تعدادی از علما از جمله شیخ عباس قمی نیز همین دیدگاه را پذیرفته اند و مزیّت و برتری را با نماز دارای حضور قلب دانسته اند.[6] در نتیجه: موارد جواز تأخیر نماز برای شرایطی است که انسان در تنگنا باشد و واقعاً برای خواندن نماز در اول وقت دارای عذر شرعی و علّت ویژه ای باشد، نه این که تنبلی و بی اعتنایی خود را مقدم کند و به دنبال بهانه تراشی باشد تا نماز را به تأخیر اندازد که این یقیناً مخالف خواست الاهی است. پی نوشتها: [1]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 4، ص 119، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق. [2]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‌، ص 36، دار الرضی، قم، چاپ اول، 1406 ق‌. [3]. وسائل الشیعة، ج 4، ص 123 و 124؛ برگرفته از نمایۀ (ثواب خواندن نماز در اول وقت)،islamquest.net/fa/archive/question/fa13581. [4]. همان، ص 119. [5]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 81، ص 271، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق. [6]. قمّی، شیخ عباس، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج 1، ص 322، منشورات صبح پیروزی، قم، چاپ اول، 1423ق. منبع: www.islamquest.net
پاسخ اجمالی: آنچه را که از روایات به دست می آید؛ این است که تأخیر نماز زمانی جایز است که انسان دارای عذر شرعی باشد، اما این عذر و علت برای تأخیر، چیست و چه می تواند باشد، به فهم و وجدان خود نمازگزار بستگی دارد، اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا اگر تأخیر به جهت تنبلی و بی اعتنایی باشد، عذر شرعی محسوب نمی شود، و یقیناً مخالف خواست الاهی است. پاسخ تفصیلی: نماز از جمله واجباتی است که بر انجام اول وقت آن تأکید و سفارش شده است. امام صادق (ع) در این باره می فرماید: 1. (برای هر نماز، دو وقت قرار داده شده که اول وقت، برتر است...).[1] 2. (فضیلت اوّل وقت برای مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است).[2] 3. (هر که نماز های واجب را در اول وقت بخواند و درست ادا کند، فرشته آن را پاک و درخشان به آسمان رساند و آن نماز فریاد زند خدا تو را حفظ کند چنانچه حفظم کردی و تو را به خدا سپارم چنانچه مرا به فرشته‌ای کریم سپردی و هر که بدون عذر بعد از وقتش، آن را بدون دقت و ارتباط معنوی لازم بخواند، فرشته آن را سیاه و تاریک بالا برد و آن نماز فریاد کشد خدا ضایعت کند چنانچه ضایعم کردی و رعایتت نکند چنانچه رعایتم نکردی...).[3] در عین این که فضیلت و برتری در خواندن نماز اول وقت است، برای تأخیر آن از اول وقت، نیاز به دلیل داریم؛ لذا در روایات، تأخیر نماز در صورتی که انسان دارای عذر شرعی و قابل قبول باشد، جایز شمرده شده است؛ امام صادق (ع) در این باره می فرماید: (هیچ کس نباید غیر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر این که عذری داشته باشد یا به سبب علتی نماز را در آخر وقت انجام دهد).[4] اما این عذر و علت چیست و تا چه اندازه باید باشد که توجیهی برای تأخیر نماز شود، باید به فهم و وجدان خود مراجعه کرد، و سنجید اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا نباید عذر تراشی نمود و از نماز اول وقت فرار کرد. بنابراین، اولویت غذا یا نماز اول وقت، بستگی به موقعیت و شرایط انسان دارد، و با وجود عذری همچون ضعف و خستگی زیاد، منتظر بودن دیگران و ... می توان خوردن غذا را بر نماز اول وقت مقدم کرد. اهمیت حضور قلب در نماز نماز علاوه بر آداب و شرایط ظاهری، دارای آداب و رویکرد باطنی نیز هست که باید به آن توجّه نمود؛ مهم ترین این آداب، حضور قلب است؛ از این رو، اگر در شرایطی تأخیر نماز جایز دانسته شده، اهتمام و عنایت خداوند به حضور قلب و دست یابی نمازگزار به آن است. نخوردن غذا –مانند برخی عذرهای دیگر- از جمله مواردی است که گاه حضور قلب در نماز را کم کرده و یا از بین می برد. با ذکر این مقدّمه، پرسشی به ذهن می آید که اگر در شرایطی خاص و عذر آور، نماز اول وقت با حضور قلب همراه نشود، بلکه تنها بتوان با کمی تأخیر و بر طرف شدن آن عذر، نماز را با حضور قلب ادا کرد، تکلیف چیست؟ علامه مجلسی در پاسخ به این مسئله، با این که بر مقدم بودن هر یک از دو مورد (حضور قلب و نماز اول وقت) اشکال وارد می کند، اما در پایان تقدم حضور قلب را بهتر می داند: (اگر خواب بر کسی غلبه بسیار کرده باشد؛ به حدّی که هیچ چیزی را نمی فهمد و درست نمی شنود، اگر با این حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگی نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ولی اگر بخوابد این حالت از او رفع می شود، اما فضیلت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر یک دارای اشکال است. بعضی از علما گفته اند نماز با تأخیر به همراه حضور قلب مقدم است؛ زیرا روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و این دیدگاه قوی است).[5] تعدادی از علما از جمله شیخ عباس قمی نیز همین دیدگاه را پذیرفته اند و مزیّت و برتری را با نماز دارای حضور قلب دانسته اند.[6] در نتیجه: موارد جواز تأخیر نماز برای شرایطی است که انسان در تنگنا باشد و واقعاً برای خواندن نماز در اول وقت دارای عذر شرعی و علّت ویژه ای باشد، نه این که تنبلی و بی اعتنایی خود را مقدم کند و به دنبال بهانه تراشی باشد تا نماز را به تأخیر اندازد که این یقیناً مخالف خواست الاهی است. پی نوشتها: [1]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 4، ص 119، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق. [2]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال‌، ص 36، دار الرضی، قم، چاپ اول، 1406 ق‌. [3]. وسائل الشیعة، ج 4، ص 123 و 124؛ برگرفته از نمایۀ (ثواب خواندن نماز در اول وقت)،islamquest.net/fa/archive/question/fa13581. [4]. همان، ص 119. [5]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 81، ص 271، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق. [6]. قمّی، شیخ عباس، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج 1، ص 322، منشورات صبح پیروزی، قم، چاپ اول، 1423ق. منبع: www.islamquest.net
پاسخ:
پاسخ اجمالی:
آنچه را که از روایات به دست می آید؛ این است که تأخیر نماز زمانی جایز است که انسان دارای عذر شرعی باشد، اما این عذر و علت برای تأخیر، چیست و چه می تواند باشد، به فهم و وجدان خود نمازگزار بستگی دارد، اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا اگر تأخیر به جهت تنبلی و بی اعتنایی باشد، عذر شرعی محسوب نمی شود، و یقیناً مخالف خواست الاهی است.
پاسخ تفصیلی:
نماز از جمله واجباتی است که بر انجام اول وقت آن تأکید و سفارش شده است. امام صادق (ع) در این باره می فرماید:
1. (برای هر نماز، دو وقت قرار داده شده که اول وقت، برتر است...).[1]
2. (فضیلت اوّل وقت برای مؤمن بهتر از مال و فرزندان او است).[2]
3. (هر که نماز های واجب را در اول وقت بخواند و درست ادا کند، فرشته آن را پاک و درخشان به آسمان رساند و آن نماز فریاد زند خدا تو را حفظ کند چنانچه حفظم کردی و تو را به خدا سپارم چنانچه مرا به فرشته‌ای کریم سپردی و هر که بدون عذر بعد از وقتش، آن را بدون دقت و ارتباط معنوی لازم بخواند، فرشته آن را سیاه و تاریک بالا برد و آن نماز فریاد کشد خدا ضایعت کند چنانچه ضایعم کردی و رعایتت نکند چنانچه رعایتم نکردی...).[3]
در عین این که فضیلت و برتری در خواندن نماز اول وقت است، برای تأخیر آن از اول وقت، نیاز به دلیل داریم؛ لذا در روایات، تأخیر نماز در صورتی که انسان دارای عذر شرعی و قابل قبول باشد، جایز شمرده شده است؛ امام صادق (ع) در این باره می فرماید: (هیچ کس نباید غیر اول وقت را وقت نماز قرار دهد، مگر این که عذری داشته باشد یا به سبب علتی نماز را در آخر وقت انجام دهد).[4]
اما این عذر و علت چیست و تا چه اندازه باید باشد که توجیهی برای تأخیر نماز شود، باید به فهم و وجدان خود مراجعه کرد، و سنجید اگر عذر به حدّی است که واقعاً قابلیت مقدم شدن بر فضیلت نماز اول وقت را دارد و تأخیر نماز را توجیه می کند، می توان با این دلیل در نزد پروردگار معذور بود و نماز را به تأخیر انداخت، امّا نباید عذر تراشی نمود و از نماز اول وقت فرار کرد.
بنابراین، اولویت غذا یا نماز اول وقت، بستگی به موقعیت و شرایط انسان دارد، و با وجود عذری همچون ضعف و خستگی زیاد، منتظر بودن دیگران و ... می توان خوردن غذا را بر نماز اول وقت مقدم کرد.
اهمیت حضور قلب در نماز
نماز علاوه بر آداب و شرایط ظاهری، دارای آداب و رویکرد باطنی نیز هست که باید به آن توجّه نمود؛ مهم ترین این آداب، حضور قلب است؛ از این رو، اگر در شرایطی تأخیر نماز جایز دانسته شده، اهتمام و عنایت خداوند به حضور قلب و دست یابی نمازگزار به آن است. نخوردن غذا –مانند برخی عذرهای دیگر- از جمله مواردی است که گاه حضور قلب در نماز را کم کرده و یا از بین می برد.
با ذکر این مقدّمه، پرسشی به ذهن می آید که اگر در شرایطی خاص و عذر آور، نماز اول وقت با حضور قلب همراه نشود، بلکه تنها بتوان با کمی تأخیر و بر طرف شدن آن عذر، نماز را با حضور قلب ادا کرد، تکلیف چیست؟
علامه مجلسی در پاسخ به این مسئله، با این که بر مقدم بودن هر یک از دو مورد (حضور قلب و نماز اول وقت) اشکال وارد می کند، اما در پایان تقدم حضور قلب را بهتر می داند: (اگر خواب بر کسی غلبه بسیار کرده باشد؛ به حدّی که هیچ چیزی را نمی فهمد و درست نمی شنود، اگر با این حال وارد نماز شود، نماز او مکروه است ... . اگر در اول وقت، با خواب آلودگی نماز بخواند، نماز او بدون حضور قلب است، ولی اگر بخوابد این حالت از او رفع می شود، اما فضیلت اول وقت را از دست داده است. حال مقدم کردن هر یک دارای اشکال است. بعضی از علما گفته اند نماز با تأخیر به همراه حضور قلب مقدم است؛ زیرا روح و اصل عبادت در حضور قلب است. و این دیدگاه قوی است).[5] تعدادی از علما از جمله شیخ عباس قمی نیز همین دیدگاه را پذیرفته اند و مزیّت و برتری را با نماز دارای حضور قلب دانسته اند.[6]
در نتیجه: موارد جواز تأخیر نماز برای شرایطی است که انسان در تنگنا باشد و واقعاً برای خواندن نماز در اول وقت دارای عذر شرعی و علّت ویژه ای باشد، نه این که تنبلی و بی اعتنایی خود را مقدم کند و به دنبال بهانه تراشی باشد تا نماز را به تأخیر اندازد که این یقیناً مخالف خواست الاهی است.
پی نوشتها:
[1]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 4، ص 119، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.
[2]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 36، دار الرضی، قم، چاپ اول، 1406 ق.
[3]. وسائل الشیعة، ج 4، ص 123 و 124؛ برگرفته از نمایۀ (ثواب خواندن نماز در اول وقت)،islamquest.net/fa/archive/question/fa13581.
[4]. همان، ص 119.
[5]. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 81، ص 271، مؤسسة الوفاء، بیروت - لبنان، 1404 ق.
[6]. قمّی، شیخ عباس، الغایة القصوی فی ترجمة العروة الوثقی، ج 1، ص 322، منشورات صبح پیروزی، قم، چاپ اول، 1423ق.
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] بین نماز اول وقت و خوردن غذا کدام یک مقدم است؟
- [سایر] چه وقت دست از غذا خوردن بکشیم؟
- [آیت الله سیستانی] آیا نماز خواندن و غذا خوردن در منزل کسی که تارک الصلاة باشد جایز است ؟
- [سایر] آداب غذا خوردن چیست؟
- [آیت الله سیستانی] آیا نماز خواندن و غذا خوردن در منزل کسی که تارک الصلاة باشد جایز است ؟
- [آیت الله نوری همدانی] در ایام عزاداری امام حسین علیه‌السلام نماز اول وقت مقدم است یا عزاداری؟
- [سایر] خوردن خردل با غذا چه خاصیتی دارد؟
- [سایر] کم خوردن غذا به طوری که موجب ضعف شود، چه حکمی دارد؟ آیا کم غذا خوردن می تواند راه رسیدن به مدارج علمی و معنوی باشد؟
- [سایر] با میهمان غذا خوردن چه ثوابی دارد؟
- [سایر] قبل از غذا خوردن چه دعایی بخوانیم؟
- [آیت الله وحید خراسانی] چند چیز در غذا خوردن مستحب است اول هردو دست را پیش از غذا خوردن بشوید دوم بعد از غذا خوردن هر دو دست خودرا بشوید و با دستمال خشک کند سوم میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد و پیش از غذا خوردن اول میزبان دست خودرا بشوید بعد کسی که طرف راست او نشسته و همین طور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته و بعد از غذا خوردن اول کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خودرا بشوید و همینطور تا به میزبان برسد چهارم در اول غذا خوردن بسم الله بگوید ولی اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد در وقت خوردن هرکدام انها گفتن بسم الله مستحب است پنجم با دست راست غذا بخورد ششم با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد هفتم اگر چند نفر سر یک سفره نشسته اند هرکسی از غذای جلوی خودش بخورد هشتم لقمه را کوچک بردارد نهم سر سفره زیاد بنشیند و غذا خوردن را طول بدهد دهم غذا را خوب بجود یازدهم بعد از غذا خوردن خداوند عالم را حمد کند دوازدهم انگشتهارا بلیسد سیزدهم بعد از غذا خوردن خلال نماید ولی با چوب انار و ریحان و نی و برگ درخت خرما خلال نکند چهاردهم انچه بیرون سفره می ریزد جمع کند و بخورد ولی اگر در بیابان غذا بخورد مستحب است انچه می ریزد برای پرندگان و حیوانات بگذارد پانزدهم در اول روز و در اول شب غذا بخورد و در بین روز و در بین شب غذا نخورد شانزدهم بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد و پای راست را روی پای چپ بیندازد هفدهم در اول غذا و اخر ان نمک بخورد هیجدهم میوه را پیش از خوردن با اب بشوید
- [آیت الله خوئی] اگر انسان غذائی را که در ظرف طلا یا نقره است به قصد چون غذا خوردن در ظرف طلا و نقره حرام می‌باشد درظرف دیگر بریزد، خوردن غذا از ظرف دوم درصورتی که عرفا نگویند از ظرف طلا و نقره غذا میخورد مانعی ندارد.
- [آیت الله بهجت] چند چیز در غذا خوردن مستحب است: 1 هر دو دست را پیش از غذا بشوید؛ 2 بعد از غذا دست خود را بشوید و با دستمال خشک کند؛ 3 میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد، و پیش از غذا اول میزبان دست خود را بشوید، بعد کسی که طرف راست او نشسته و همینطور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته، و بعد از غذا اول کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خود را بشوید و همینطور تا به طرف راست میزبان برسد؛ 4 در اول غذا (بِسم اللّه) بگوید، و اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد، در وقت خوردن هر یک از آنها، نیز (بسم اللّه) بگوید؛ 5 با دست راست غذا بخورد؛ 6 با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد؛ 7 اگر چند نفر سر یک سفره نشستهاند هر کسی از غذای جلو خودش بخورد؛ 8 سر سفره زیاد بنشیند و غذا خوردن را طول بدهد؛ 9 بعد از غذا، خداوند عالم را حمد کند؛ 10 آنچه بیرون سفره میریزد جمع کند و بخورد، ولی اگر در بیابان غذا بخورد، مستحب است آنچه بیرون میریزد، برای پرندگان و حیوانات بگذارد؛ 11 بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد و پای راست را روی پای چپ بیندازد؛ 12 اول غذا و آخر آن نمک بخورد؛ 13 مستحب است یک سوم معده را برای غذا و یک سوم برای آب و یک سوم برای راحت تنفس کردن قرار دهد؛
- [آیت الله نوری همدانی] چند چیز در غذا خوردن مستحّب است : اوّل : هر دو دست را پیش از غذا بشوید . دوّم : بعد از غذا دست خود را بشوید و با دستمال خشک کند . سوّم : میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد و پیش از غذا اوّل میزبان دست خود را بشوید ، بعد کسی که طرف راست او نشسته و همینطور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته و بعد از غذا اوّل کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خود را بشوید و همینطور تا به طرف راست میزبان برسد . چهارم : در اوّلِ غذا بِسْمِ اَللهِ بگوید ولی اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد ، در وقت خوردن هر کدام آنها گفتن بِسْمِ اَللهِ مستحّب است .پنجم : با دست راست غذا بخورد . ششم : با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد . هفتم : اگر چند نفر سر یک سفره نشسته اند هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد . هشتم : لقمه را کوچک بردارد . نهم : سر سفره زیاد بنشیند و غذا خوردن را طول بدهد . دهم : غذا را خوب بجود . یازدهم : بعد از غذا خداوند عالم را حمد کند . دوازدهم : انگشتها را بلیسد . سیزدهم : بعد از غذا خلال نماید ، ولی با چوب انار یا چوب ریحان و نی برگ درخت خرما خلال نکند . چهاردهم : آنچه بیرون سفره می ریزد جمع کند و بخورد ، ولی اگر در بیابان غذا بخورد ، مستحّب است آنچه میریزد ، برای پرندگان و حیوانات بگذارد . پانزدهم : در اوّل روز و اوّل شب غذا بخورد و در بین روز و در بین شب غذا نخورد . شانزدهم : بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد و پای راست را روی پای چپ بیندازد . هفدهم : در اوّل غذا و آخر آن نمک بخورد . هیجدهم : میوه را پیش از خوردن با آب بشوید . چیزهائی که در غذا خوردن مکروه است
- [آیت الله سیستانی] چند چیز در غذا خوردن ، مستحب شمرده شده است : اول : هر دو دست را پیش از غذا بشوید . دوم : بعد از غذا دست خود را بشوید و با دستمال خشک کند . سوم : میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند ، و بعد از همه دست بکشد ، و پیش از غذا اول میزبان دست خود را بشوید ، بعد کسی که طرف راست او نشسته و همینطور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته ، و بعد از غذا اول کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خود را بشوید و همینطور تا به میزبان برسد . چهارم : در اول غذا (بسم اللّه) بگوید ، و اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد ، در وقت خوردن هر کدام از آنها (بسم اللّه) بگوید . پنجم : با دست راست غذا بخورد . ششم : با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد . هفتم : اگر چند نفر سر یک سفره نشستهاند ، هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد . هشتم : لقمه را کوچک بردارد . نهم : سر سفره زیاد بنشیند و غذا خوردن را طول بدهد . دهم : غذا را خوب بجود . یازدهم : بعد از غذا خداوند عالم را حمد کند . دوازدهم : انگشتها را بلیسد . سیزدهم : بعد از غذا خلال نماید ، ولی با چوب ریحان و شاخه انار و نی و برگ درخت خرما خلال نکند . چهاردهم : آنچه بیرون سفره میریزد جمع کند و بخورد ، ولی اگر در بیابان غذا بخورد ، مستحب است آنچه میریزد ، برای پرندگان و حیوانات بگذارد . پانزدهم : در اول روز و اول شب غذا بخورد و در بین روز و در بین شب غذا نخورد . شانزدهم : بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد ، و پای راست را روی چپ بیندازد . هفدهم : در اول غذا و آخر آن نمک بخورد . هیجدهم : میوه را پیش از خوردن با آب بشوید . چیزهائی که در غذا خوردن مذموم است
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر صاحب خانه در بین غذا خوردن بفهمد غذا نجس است، باید به میهمانها بگوید؛ اما اگر یکی از میهمانها بفهمد، لازم نیست به دیگران خبر دهد؛ ولی چنانچه طوری با آنان معاشرت دارد که بداند به واسطه نجس بودن آنان لوازم منزل او نجس می‌شود و از نجاست آن به گونهای غفلت کرده که مثلاً باعث خوردن چیز نجس میگردد یا سبب میگردد که در لباس یا بدن نجس نماز خوانده و دیگر در وقت نماز، نمازش را با لباس یا بدن پاک نخواهد خواند، لازم است بعد از غذا به آنان بگوید.
- [امام خمینی] چند چیز در غذا خوردن مکروه است: اول: در حال سیری غذا خوردن. دوم: پر خوردن و در خبر است که خداوند عالم بیشتر از هر چیز از شکم پر بدش می‌آید. سوم: نگاه کردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن. چهارم:
- [آیت الله بروجردی] چند چیز در غذا خوردن مستحب است:اوّل:هر دو دست را پیش از غذا بشوید.دوم:بعد از غذا دست خود را بشوید و با دستمال خشک کند.سوم:میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد و پیش از غذا اوّل میزبان دست خود را بشوید، بعد کسی که طرف راست او نشسته و همین طور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته و بعد از غذا اوّل کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خود را بشوید و همین طور تا به طرف راست میزبان برسد.چهارم:در اوّل غذا (بسم الله) بگوید، ولی اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد، در وقت خوردن هر کدام آنها گفتن (بسم الله) مستحب است.پنجم:با دست راست غذا بخورد.ششم:با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد.هفتم:اگر چند نفر سر یک سفره نشستهاند، هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد.هشتم:لقمه را کوچک بردارد.نهم:سر سفره زیاد بنشیند و غذا خوردن را طول بدهد.دهم:غذا را خوب بجود.یازدهم:بعد از غذا خداوند عالم را حمد کند.دوازدهم:انگشتها را بلیسد.سیزدهم:بعد از غذا خلال نماید، ولی با چوب انار و چوب ریحان و نی و برگ درخت خرما خلال نکنند.چهاردهم:آنچه بیرون سفره میریزد جمع کند و بخورد، ولی اگر در بیابان غذا بخورد، مستحب است آنچه میریزد برای پرندگان و حیوانات بگذارد.پانزدهم:در اوّل روز و اوّل شب غذا بخورد و در بین روز و در بین شب غذا نخورد.شانزدهم:بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد و پای راست را روی پای چپ بیندازد.هفدهم:در اوّل غذا و آخر آن نمک بخورد.هیجدهم:میوه را پیش از خوردن با آب بشوید.چیزهایی که در غذا خوردن مکروهست
- [آیت الله مظاهری] یازده کار در غذا خوردن مکروه است: اوّل: در حال سیری غذا خوردن. دوّم: پر خوردن، و در خبر است که خداوند عالم از شکم پر بدش می‌آید. سوّم: نگاه کردن به صورت دیگران در موقع غذا خوردن. چهارم: خوردن غذای داغ. پنجم: فوت کردن غذا. ششم: بعد از گذاشتن نان در سفره، منتظر چیز دیگر شدن. هفتم: پاره کردن نان با کارد. هشتم: گذاشتن نان زیر ظرف غذا. نهم: پاک کردن گوشتی که به استخوان چسبیده به طوری که چیزی در آن نماند. دهم: پوست کندن میوههایی که با پوست خورده می‌شود. یازدهم: دور انداختن میوه پیش از آنکه کاملاً آن را بخورد.
- [آیت الله علوی گرگانی] چند چیز در غذا خوردن مستحبّ است: اوّل هر دو دست را پیش از غذا بشوید; دوم بعد از غذا دست خود را بشوید و با دستمال خشک کند; سوم میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کند و بعد از همه دست بکشد و پیش از غذا اوّل میزبان دست خود را بشوید، بعد کسی که طرف راست او نشسته وهمینطور تا برسد به کسی که طرف چپ او نشسته و بعد از غذا اوّل کسی که طرف چپ میزبان نشسته دست خود را بشوید وهمینطور تا بطرف راست میزبان برسد; چهارم در اوّل غذا بسم ا& بگوید ولی اگر سر یک سفره چند جور غذا باشد، در وقت خوردن هرکدام آنها بسم ا& مستحبّ است; پنجم با دست راست غذا بخورد; ششم با سه انگشت یا بیشتر غذا بخورد و با دو انگشت نخورد; هفتم اگر چند نفر سر یک سفره نشستهاند هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد; هشتم لقمه را کوچک بردارد; نهم سر سفره زیاد بنشیند، وغذا خوردن را طول بدهد; دهم غذا را خوب بجوَد; یازدهم بعد از غذا خداوند را حمد کند; دوازدهم انگشتها را بلیسد; سیزدهم بعد از غذا خلال نماید ولی با چوب انار وچوب ریحان ونی وبرگ درخت خرما خلال نکند; چهاردهم آنچه بیرون سفره میریزد جمع کند وبخورد ولی اگر در بیابان غذا بخورد، مستحبّ است آنچه میریزد، برای پرندگان وحیوانات بگذارد; پانزدهم در اوّل شب غذا بخورد و در بین روز و در بین شب، غذا نخورد; شانزدهم بعد از خوردن غذا به پشت بخوابد وپای راست را روی پایچپ بیندازد; هفدهم در اوّل غذا وآخر آن نمک بخورد; هیجدهم میوه را پیش از خوردن با آب بشوید.