عقل
عقل در لغت به معنای امساک و نگاهداری ، بند کردن ، باز ایستادن ، و منع چیزی است .
آیا این سخن: «خدایا، کسی را که عقل دادی، چه چیزی ندادی؛ و کسی را که عقل ندادی، چه چیزی دادی»، حدیث است؟!
این سخن به عنوان مَثَل از خواجه عبد الله انصاری نقل شده است: (الهی آن که را عقل‌ دادی‌ پس چه ندادی؟ و آن که را عقل ندادی پس چه دادی)؟[1] به نظر می رسد چنین سخنی برداشت از حدیث باشد، و آن به جهت اهمیت و جایگاه عقل در تعالیم اسلام است.[2] چنانچه ملا صالح مازندرانی نیز در توضیح سخن رسول خدا(ص) که می‌فرماید: (مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِفْطَارُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ صَوْمِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا وَ لَا نَبِیّاً حَتَّی یَسْتَکْمِلَ الْعَقْل)‌؛[3] رسول خدا (ص) فرمود: خدا چیزی را برای بندگان بهتر و برتر از عقل قسمت ننموده، پس از این رو خواب عاقل برتر از شب بیداری جاهل و نادان است، و افطار و خوردن و آشامیدن عاقل بهتر از روزه داشتن جاهل، و ماندن عاقل (در شهر خود) برتر از مسافرت جاهل است. و خداوند پیامبری را نفرستاده، مگر این‌که عقل (مردم) را کامل گرداند. در شرح کافی بدان اشاره میکند، و می‌گوید: چنان‌که در فارسی می‌گویند؛ إلهی آن‌را که عقل‌ دادی‌ چه ندادی‌ و آن‌را که عقل ندادی چه دادی؟ و مقصود از این‌که عقل بالاترین و با فضیلت‌ترین چیزی است که خداوند برای بندگان قسمت نموده، همین معنا است که عرف از آن می‌فهمد.‌[4] پی نوشتها: [1]. شهیدی، سید جعفر، شرح مثنوی، ج ‌5، ص 320، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1380ش. (نقل از، امثال و حکم). [2]. ر. ک: islamquest.net/fa/archive/question/id22989 ، islamquest.net/fa/archive/question/fa1866 ، islamquest.net/fa/archive/question/fa14728. [3]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج ‌1، ص 193،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [4]. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، محقق، مصحح، شعرانی، ابوالحسن،‌ ج ‌1، ص 98- 99، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول،1382 ق.‌ منبع: www.islamquest.net
این سخن به عنوان مَثَل از خواجه عبد الله انصاری نقل شده است: (الهی آن که را عقل‌ دادی‌ پس چه ندادی؟ و آن که را عقل ندادی پس چه دادی)؟[1] به نظر می رسد چنین سخنی برداشت از حدیث باشد، و آن به جهت اهمیت و جایگاه عقل در تعالیم اسلام است.[2] چنانچه ملا صالح مازندرانی نیز در توضیح سخن رسول خدا(ص) که می‌فرماید: (مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِفْطَارُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ صَوْمِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا وَ لَا نَبِیّاً حَتَّی یَسْتَکْمِلَ الْعَقْل)‌؛[3] رسول خدا (ص) فرمود: خدا چیزی را برای بندگان بهتر و برتر از عقل قسمت ننموده، پس از این رو خواب عاقل برتر از شب بیداری جاهل و نادان است، و افطار و خوردن و آشامیدن عاقل بهتر از روزه داشتن جاهل، و ماندن عاقل (در شهر خود) برتر از مسافرت جاهل است. و خداوند پیامبری را نفرستاده، مگر این‌که عقل (مردم) را کامل گرداند. در شرح کافی بدان اشاره میکند، و می‌گوید: چنان‌که در فارسی می‌گویند؛ إلهی آن‌را که عقل‌ دادی‌ چه ندادی‌ و آن‌را که عقل ندادی چه دادی؟ و مقصود از این‌که عقل بالاترین و با فضیلت‌ترین چیزی است که خداوند برای بندگان قسمت نموده، همین معنا است که عرف از آن می‌فهمد.‌[4] پی نوشتها: [1]. شهیدی، سید جعفر، شرح مثنوی، ج ‌5، ص 320، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1380ش. (نقل از، امثال و حکم). [2]. ر. ک: islamquest.net/fa/archive/question/id22989 ، islamquest.net/fa/archive/question/fa1866 ، islamquest.net/fa/archive/question/fa14728. [3]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج ‌1، ص 193،‌ دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق. [4]. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، محقق، مصحح، شعرانی، ابوالحسن،‌ ج ‌1، ص 98- 99، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول،1382 ق.‌ منبع: www.islamquest.net
عنوان سوال:
آیا این سخن: «خدایا، کسی را که عقل دادی، چه چیزی ندادی؛ و کسی را که عقل ندادی، چه چیزی دادی»، حدیث است؟!
پاسخ:
این سخن به عنوان مَثَل از خواجه عبد الله انصاری نقل شده است: (الهی آن که را عقل دادی پس چه ندادی؟ و آن که را عقل ندادی پس چه دادی)؟[1]
به نظر می رسد چنین سخنی برداشت از حدیث باشد، و آن به جهت اهمیت و جایگاه عقل در تعالیم اسلام است.[2] چنانچه ملا صالح مازندرانی نیز در توضیح سخن رسول خدا(ص) که می‌فرماید: (مَا قَسَمَ اللَّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِفْطَارُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ صَوْمِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ وَ لَا بَعَثَ اللَّهُ رَسُولًا وَ لَا نَبِیّاً حَتَّی یَسْتَکْمِلَ الْعَقْل)؛[3] رسول خدا (ص) فرمود: خدا چیزی را برای بندگان بهتر و برتر از عقل قسمت ننموده، پس از این رو خواب عاقل برتر از شب بیداری جاهل و نادان است، و افطار و خوردن و آشامیدن عاقل بهتر از روزه داشتن جاهل، و ماندن عاقل (در شهر خود) برتر از مسافرت جاهل است. و خداوند پیامبری را نفرستاده، مگر این‌که عقل (مردم) را کامل گرداند.
در شرح کافی بدان اشاره میکند، و می‌گوید: چنان‌که در فارسی می‌گویند؛ إلهی آن‌را که عقل دادی چه ندادی و آن‌را که عقل ندادی چه دادی؟ و مقصود از این‌که عقل بالاترین و با فضیلت‌ترین چیزی است که خداوند برای بندگان قسمت نموده، همین معنا است که عرف از آن می‌فهمد.[4]
پی نوشتها:
[1]. شهیدی، سید جعفر، شرح مثنوی، ج 5، ص 320، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1380ش. (نقل از، امثال و حکم).
[2]. ر. ک: islamquest.net/fa/archive/question/id22989
، islamquest.net/fa/archive/question/fa1866
، islamquest.net/fa/archive/question/fa14728.
[3]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 1، ص 193، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[4]. مازندرانی، محمد صالح بن احمد، محقق، مصحح، شعرانی، ابوالحسن، ج 1، ص 98- 99، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول،1382 ق.
منبع: www.islamquest.net
- [سایر] آیا روایت یا دعایی به این مضمون داریم که (خدایا، کسی را که عقل دادی، چه چیزی ندادی؛ و کسی را که عقل ندادی، چه چیزی دادی)؟
- [سایر] در قرآن و روایات، واژه «جهل» در مقابل «عقل» است، یا در برابر «علم»؟
- [سایر] منبع این حدیث کجاست؟ «به سخن توجه کن نه به سخنران». آیا در قرآن هم شبیه این مضمون وجود دارد؟
- [سایر] منظور از «ممنوعیت سخن» در روز قیامت چیست؟
- [سایر] معنای صفات «کریم» و «اکرم» در لغت، قرآن و حدیث چیست؟
- [سایر] ولایت از امور «اعتباری و قراردادی» است و لذا سخن از «کشفِ نصب و ولایت الهی» درست نیست.
- [سایر] منظور از عناوین «حفاظ القرآن»، «حَمَلَة القرآن» و اصناف «قراء القرآن» چیست؟ آیا در روایات چنین چیزی هست؟
- [سایر] معنای «ترتیل» طبق روایات چیست؟
- [سایر] معنای کلمه «اختیال» که در روایات «مَنْ مَشَی فِی الْأَرْضِ اخْتِیالاً» آمده، چیست؟
- [سایر] معنای کلمه «اختیال» که در روایات «مَنْ مَشَی فِی الْأَرْضِ اخْتِیالاً» آمده، چیست؟
- [آیت الله وحید خراسانی] اشامیدن شراب و غیر ان از مسکرات حرام است و روایات در مذمت ان بسیار است و در بعضی از انها قریب به این مضامین وارد شده که خداوند معصیت نشده به چیزی که شدیدتر از اشامیدن مسکر باشد و از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سوال شد ایا اشامیدن شراب بدتر است یا ترک نماز فرمود شرب خمر برای این که شرابخوار در حالتی قرار می گیرد که پروردگار خودرا نمی شناسد و از حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم روایت شده که شراب سر هر گناهی است و در بعضی از روایات اشامیدن شراب اشد از زنا و دزدی شمرده شده است و خداوند شراب را حرام کرده به علت این که ام الخبایث و سر هر شری است و شرابخوار عقل خودرا از دست می دهد پس پروردگار خود را نمی شناسد و هر معصیتی را مرتکب و هر حرمتی را هتک و هر رحم وابسته ای را قطع و هر فاحشه ای را مرتکب می شود
- [آیت الله اردبیلی] بر اساس احکام اسلام، باید به آبادی دنیا و رفاه خانواده و جامعه، کمال توجّه را داشت و با دیدگاهی اُخروی و عادلانه و نیز با تدبیر و آگاهی از احکام معاملات، به تجارت و زراعت و کسب حسنات دنیا و رشد اقتصادی و وسعت در رزق و معاش رسید. در روایت آمده است که تجارت موجب توانگری و فزونی عقل وعزت است(1) و نیز آن کسی که به جهت بینیازی از مردم و تأمین خانواده و نیکی به همسایگان به طلب دنیا رود، در روز قیامت چهرهای چون ماه درخشنده خواهد داشت(2) و نیز در روایات، بازرگانان و کسبه به آموختن فقه و پرهیز از ربا و راستگویی و مدارا امر شده‌اند (3).
- [آیت الله سیستانی] آشامیدن شراب ، حرام است ، و در بعضی از اخبار از بزرگ‌ترین گناهان شمرده شده است ، از حضرت امام صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرمودند : شراب ، ریشه بدیها و منشأ گناهان است ، و کسی که شراب میخورد عقل خود را از دست میدهد ، و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد ، و احترام هیچ کس را نگه نمیدارد ، و حقّ خویشان نزدیک را رعایت نمیکند ، و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند ، و اگر جرعهای از آن بنوشد خدا و ملائکه و پیامبران و مؤمنان او را لعنت کنند ، و اگر تا حدّ مستی بنوشد روح ایمان و خدا شناسی از او بیرون میرود ، و روح ناقص خبیثی بجای آن قرار میگیرد ، و تا چهل روز نماز او قبول نمیشود .
- [آیت الله بروجردی] آشامیدن شراب حرام و در بعضی از اخبار بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است و اگر کسی آن را حلال بداند کافر است.از حضرت امام جعفر صادق عَلَیْهِ السَّلَام روایت شده است که فرمودند:شراب ریشه بدیها و منشأ گناهان است و کسی که شراب میخورد، عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد و احترام هیچ کس را نگه نمیدارد و حق خویشان نزدیک را رعایت نمیکند و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند و روح ایمان و خدا شناسی از بدن او بیرون میرود و روح ناقص خبیثی که از رحمت خدا دور است در او میماند و خدا و فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین او را لعنت میکنند و تا چهل روز نماز او قبول نمیشود و روز قیامت روی او سیاه است و زبان از دهانش بیرون میآید و آب دهان او به سینهاش میریزد و فریاد تشنگی او بلند است.
- [آیت الله خوئی] آشامیدن شراب، حرام است و در بعضی از اخبار بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است، و اگر کسی آن را حلال بداند کافر است. از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرمودند: شراب ریش بدیها، و منشأ گناهان است، و کسی که شراب میخورد، عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد، و احترام هیچکس را نگه نمیدارد، و حق خویشان نزدیک را رعایت نمیکند، و از زشتیهای آشکار، رو نمیگرداند، و روح ایمان و خداشناسی از بدن او بیرون میرود و روح ناقص خبیثی که از رحمت خدا دور است، در او میماند و خدا و فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین، او را لعنت میکنند، و تا چهل روز نماز او قبول نمیشود، و روز قیامت روی او سیاه است، و زبان از دهانش بیرون میآید، و آب دهان او به سینهاش میریزد و فریاد تشنگی او بلند است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] آشامیدن شراب حرام و از گناهان کبیره است، بلکه در بعضی از اخبار بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است و اگر کسی آن را حلال بداند در صورتی که متوجه باشد که لازمه حلال دانستن آن تکذیب خدا و پیغمبر(صلی الله علیه وآله) می باشد کافر است. از حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: (شراب ریشه بدیها و منشأ گناهان است و کسی که شراب می خورد عقل خود را از دست می دهد و در آن موقع خدا را نمی شناسد و از هیچ گناهی باک ندارد، احترام هیچ کس را نگه نمی دارد و حق خویشان نزدیک را رعایت نمی کند و از زشتیهای آشکار رو نمی گرداند، روح ایمان و خداشناسی از او بیرون می رود، و روح خبیثی که از رحمت خدا دور است در او می ماند، خدا و فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین او را لعنت می کنند و تا چهل روز نماز او قبول نمی شود و روز قیامت روی او سیاه است!)
- [آیت الله علوی گرگانی] آشامیدن شراب حرام است و در بعضی از اخبار بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است و اگر کسی آن را حلال بداند کافر است، از حضرت امام جعفر صادق7 روایت شده است که فرمودند: شراب ریشه بدیها ومنشأ گناهان است و کسی که شراب میخورد، عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد و احترام هیچکس را نگه نمیدارد وحقّ خویشان نزدیک را رعایت نمیکند و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند و روح ایمان و خدا شناسی از بدن او بیرون میرود و روح ناقص خبیثی که از رحمت خدا دور است در او میماند و خدا و فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین او را لعنت میکنند وتا چهل روز نماز او قبول نمیشود و در روز قیامت روی او سیاه است و زبان از دهانش بیرون میآید و آب دهان او بسینهاش میریزد وفریاد تشنگی او بلند است.
- [آیت الله بهجت] آشامیدن شراب حرام و در بعضی از روایات بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است، و اگر کسی آن را حلال بداند، در صورتی که ملتفت باشد که لازمه حلال دانستن آن تکذیب خدا و پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌باشد، کافر است. از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت شده است که فرمودند: (شراب ریشه بدیها و منشأ گناهان است و کسی که شراب میخورد، عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع، خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد و احترام هیچ کس را نگه نمیدارد و حق خویشان نزدیک را رعایت نمیکند و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند و روح ایمان و خداشناسی از او بیرون میرود و روح ناقص خبیثی که از رحمت خدا دور است در او میماند، و خدا و فرشتگان و پیغمبران و مؤمنین او را لعنت میکنند، و تا چهل روز نماز او قبول نمیشود، و روز قیامت روی او سیاه است و زبان از دهانش بیرون میآید و آب دهان او به سینهاش میریزد و فریاد تشنگی او بلند است).
- [آیت الله وحید خراسانی] ترجمه تشهد و سلام الحمد لله اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له یعنی ستایش مخصوص الله است شهادت می دهم که نیست خدایی معبودی مگر الله که یگانه است و شریک ندارد و اشهد ان محمدا عبده و رسوله یعنی و شهادت می دهم که محمد صلی الله علیه واله وسلم بنده او و فرستاده اوست اللهم صل علی محمد و ال محمد یعنی خدایا رحمت بفرست بر محمد و ال محمد و تقبل شفاعته و ارفع درجته یعنی و قبول کن شفاعت پیغمبر را و درجه او را بلند کن السلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته یعنی درود و سلام بر تو ای پیغمبر و رحمت و برکات الله بر تو باد السلام علینا و علی عباد الله الصالحین یعنی درود و سلام الله بر ما نمازگزاران و تمام بندگان شایسته او السلام علیکم و رحمه الله و برکاته یعنی درود و سلام و رحمت و برکات الله بر شما باد و مقصود از کلمه شما مراد واقعی از این کلمه باشد هر چند به حسب مستفاد از بعض روایات دو ملک راست و چپ و مومنین می باشد
- [آیت الله شبیری زنجانی] آشامیدن شراب حرام و در بعضی از اخبار بزرگ‌ترین گناه شمرده شده است و اگر کسی حرمت آن را انکار ورزد، چنانچه شبههای در حقّ وی نباشد شرعاً کافر به شمار میآید مگر شهادتین را بر زبان جاری ساخته و بدانیم که به خدا و پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله ایمان قلبی دارد (چنانچه در مسأله 107 و مسأله 2456 گذشت)، از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت شده است: شراب ریشه بدیها و منشأ گناهان است و کسی که شراب میخورد عقل خود را از دست میدهد و در آن موقع خدا را نمیشناسد و از هیچ گناهی باک ندارد و احترام هیچ کس را نگه نمیدارد و حقّ خویشان نزدیک را رعایت نمیکند و از زشتیهای آشکار رو نمیگرداند و هر کس جرعهای از شراب بنوشد تا چهل روز نمازش قبول نمیشود، کسی که به خوردن شراب عادت کرده که هر گاه آن را به دست آورد مینوشد، همچون بتپرست به نزد خداوند میرود، شرابخوار در روز قیامت رویش سیاه است و زبان از دهانش بیرون میآید و آب دهان او به سینهاش میرسد و فریاد تشنگی او بلند است.