نقباء بنی اسرائیل چه کسانی هستند؟ و آیا یوشع بن نون از آنان است؟ و آیا همهٔ آنان در یک زمان بوده ‌اند؟
کلمهٔ (نقباء)، از ریشهٔ (نقب)، جمع (نقیب) است،[1] و (نقب) وقتی در مورد دیوار و یا پوست به کار می‌ رود، معنای کلمه (ثقب) در مورد چوب را می‌ دهد؛ یعنی سوراخ کردن چوب، و نقیب به معنای کسی است که از قومی آمار می ‌گیرد، و از حال مردم جویا می شود.[2] و به رئیس و رهبر یک جمعیت از آن جهت نقیب می ‌گویند که از اسرار جمعیت آگاه است، گویی در میان آنها نقبی ایجاد کرده و از وضع آنها آگاه شده است،[3] و گاهی (نقیب) به کسی گفته می شود که رئیس جمعیت نیست و تنها معرّف و وسیلۀ شناسایی آنها است،[4] و اگر به فضائل اشخاص عنوان (مناقب) اطلاق می ‌شود، به جهت آن است که با فحص و کنجکاوی باید از آنها آگاه گشت.[5] در قرآن کریم در آیهٔ (وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبا)[6] به بحث نقباء بنی اسرائیل اشاره شده ‌است. آنچه از منابع اسلامی[7] استفاده می‌ شود، آن است که نقبای بنی اسرائیل هر یک سرپرست طایفه خود بودند؛[8] مانند این که از ابن عباس چنین نقل شده که: (نقبای بنی اسرائیل، وزیران موسی بودند و بعد به مقام نبوّت رسیدند).[9] بنابراین، هر یک از این دوازده نقیب بر هر کدام از طوایف دوازده ‌گانه بنی اسرائیل ریاست داشتند، و به منزله والی بر آنان بودند، کارهای آنان را فیصله می‌ دادند، و نسبتی که این دوازده نقیب به دوازده تیره بنی اسرائیل داشتند نظیر نسبتی بوده که اولی الامر به افراد این امت دارند، در حقیقت مرجع مردم در امور دین و دنیای آنان بودند، چیزی که هست خود آنان وحیی از آسمان نمی ‌گرفتند و شریعتی را تشریع نمی ‌کردند، و کار وحی و تشریع شرایع تنها به عهده موسی(ع) بود.[10] نام های نقباء بنی اسرائیل چنین ذکر شده اند: شموع بن زکّور، شرفوط بن حوری، کولب(کالب) بن یوفنّا، یغوول بن یوسف، یوشع بن نون، یلطی بن روفوا، کدّاییل بن شوذی، کدّی بن سوسی، عماییل بن کملی، شتّور بن میخاییل، یحیی بن وقسی، کوآءل بن موخی، و آنهایی که به حضرت موسی(ع) ایمان آوردند، یوشع بن نون و کولب بن یوفنّا بودند.[11] و همه در یک زمان بودند. یوشَعَ بن نُون که یکی از نقبای بنی اسرائیل بود، در خدمت حضرت موسی(ع) بود و پس از موسی(ع) جانشین او و پیشوای بنی اسرائیل شد.[12] در قرآن مجید نام یوشَع ذکر نشده است، اما مفسّران، در تفسیر آیه های 12 و 23 سوره مائده، او را یکی از نقباء بنی اسرائیل دانست[13] و آیه 60 سوره کهف را نیز منطبق بر یوشَع بن نون دانسته اند.[14] پی نوشت: [1] . جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح‌، محقق و مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، ‌ج 1، ص 227، دار العلم للملایین، ‌بیروت، چاپ اول، 1410ق. [2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 820، دارالعلم‌، الدار الشامیة، دمشق‌، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، ‌النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ‌ج 5، ص 101، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌، قم، چاپ اول، بی تا. [3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 308، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [4]. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس (صاحب الجوائب)‌، احمد، ج 1، ص 769، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق. ‌ [5]. تفسیر نمونه، ج 4، ص 308. [6]. مائده، 12: (خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت، و از آنها، دوازده نقیب [سرپرست‌] برانگیختیم). [7]. ر.ک: هاشمی بغدادی، ابو جعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، تحقیق: ایلزة لیختن شتیتر، ص 464، دار الآفاق الجدیدة، بیروت، بی تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 265، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 2، ص 118، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1418ق. [8]. تفسیر نمونه، ج 4، ص 308. [9]. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 3، ص 260، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق. [10]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 240، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق. [11]. کتاب المحبر، ص 464. [12]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، محقق و مصحح: کوچه باغی، محسن بن عباسعلی، ج 1، ص 99،‌ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1404ق؛ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، محقق و مصحح: کاظم، محمد، ص 183، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران، چاپ اول، 1410ق؛ اندلسی، ابو حیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی، محمد جمیل، ج 4، ص 202، دار الفکر، بیروت، 1420ق. [13]. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 2، ص 118 و 119؛ البحر المحیط فی التفسیر، ج 4، ص 219؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 269، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418ق؛ حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، ص 123، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، 1423ق. [14]. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 3، ص 286؛ الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج 2، ص 720؛ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 305، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1419ق. منبع:islamquest.net
عنوان سوال:

نقباء بنی اسرائیل چه کسانی هستند؟ و آیا یوشع بن نون از آنان است؟ و آیا همهٔ آنان در یک زمان بوده ‌اند؟


پاسخ:

کلمهٔ (نقباء)، از ریشهٔ (نقب)، جمع (نقیب) است،[1] و (نقب) وقتی در مورد دیوار و یا پوست به کار می‌ رود، معنای کلمه (ثقب) در مورد چوب را می‌ دهد؛ یعنی سوراخ کردن چوب، و نقیب به معنای کسی است که از قومی آمار می ‌گیرد، و از حال مردم جویا می شود.[2] و به رئیس و رهبر یک جمعیت از آن جهت نقیب می ‌گویند که از اسرار جمعیت آگاه است، گویی در میان آنها نقبی ایجاد کرده و از وضع آنها آگاه شده است،[3] و گاهی (نقیب) به کسی گفته می شود که رئیس جمعیت نیست و تنها معرّف و وسیلۀ شناسایی آنها است،[4] و اگر به فضائل اشخاص عنوان (مناقب) اطلاق می ‌شود، به جهت آن است که با فحص و کنجکاوی باید از آنها آگاه گشت.[5]
در قرآن کریم در آیهٔ (وَ لَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ بَعَثْنا مِنْهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیبا)[6] به بحث نقباء بنی اسرائیل اشاره شده ‌است. آنچه از منابع اسلامی[7] استفاده می‌ شود، آن است که نقبای بنی اسرائیل هر یک سرپرست طایفه خود بودند؛[8] مانند این که از ابن عباس چنین نقل شده که: (نقبای بنی اسرائیل، وزیران موسی بودند و بعد به مقام نبوّت رسیدند).[9]
بنابراین، هر یک از این دوازده نقیب بر هر کدام از طوایف دوازده ‌گانه بنی اسرائیل ریاست داشتند، و به منزله والی بر آنان بودند، کارهای آنان را فیصله می‌ دادند، و نسبتی که این دوازده نقیب به دوازده تیره بنی اسرائیل داشتند نظیر نسبتی بوده که اولی الامر به افراد این امت دارند، در حقیقت مرجع مردم در امور دین و دنیای آنان بودند، چیزی که هست خود آنان وحیی از آسمان نمی ‌گرفتند و شریعتی را تشریع نمی ‌کردند، و کار وحی و تشریع شرایع تنها به عهده موسی(ع) بود.[10]
نام های نقباء بنی اسرائیل چنین ذکر شده اند: شموع بن زکّور، شرفوط بن حوری، کولب(کالب) بن یوفنّا، یغوول بن یوسف، یوشع بن نون، یلطی بن روفوا، کدّاییل بن شوذی، کدّی بن سوسی، عماییل بن کملی، شتّور بن میخاییل، یحیی بن وقسی، کوآءل بن موخی، و آنهایی که به حضرت موسی(ع) ایمان آوردند، یوشع بن نون و کولب بن یوفنّا بودند.[11] و همه در یک زمان بودند.
یوشَعَ بن نُون که یکی از نقبای بنی اسرائیل بود، در خدمت حضرت موسی(ع) بود و پس از موسی(ع) جانشین او و پیشوای بنی اسرائیل شد.[12]
در قرآن مجید نام یوشَع ذکر نشده است، اما مفسّران، در تفسیر آیه های 12 و 23 سوره مائده، او را یکی از نقباء بنی اسرائیل دانست[13] و آیه 60 سوره کهف را نیز منطبق بر یوشَع بن نون دانسته اند.[14]
پی نوشت:
[1] . جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح‌، محقق و مصحح: عطار، احمد عبد الغفور، ‌ج 1، ص 227، دار العلم للملایین، ‌بیروت، چاپ اول، 1410ق.
[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص 820، دارالعلم‌، الدار الشامیة، دمشق‌، بیروت، چاپ اول، 1412ق؛ ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، ‌النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ‌ج 5، ص 101، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌، قم، چاپ اول، بی تا.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 4، ص 308، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس (صاحب الجوائب)‌، احمد، ج 1، ص 769، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق. ‌
[5]. تفسیر نمونه، ج 4، ص 308.
[6]. مائده، 12: (خدا از بنی اسرائیل پیمان گرفت، و از آنها، دوازده نقیب [سرپرست‌] برانگیختیم).
[7]. ر.ک: هاشمی بغدادی، ابو جعفر محمد بن حبیب بن امیة، کتاب المحبر، تحقیق: ایلزة لیختن شتیتر، ص 464، دار الآفاق الجدیدة، بیروت، بی تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 265، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش؛ بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 2، ص 118، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 1418ق.
[8]. تفسیر نمونه، ج 4، ص 308.
[9]. آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 3، ص 260، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[10]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 240، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[11]. کتاب المحبر، ص 464.
[12]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، محقق و مصحح: کوچه باغی، محسن بن عباسعلی، ج 1، ص 99،‌ مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1404ق؛ کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، محقق و مصحح: کاظم، محمد، ص 183، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، تهران، چاپ اول، 1410ق؛ اندلسی، ابو حیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی، محمد جمیل، ج 4، ص 202، دار الفکر، بیروت، 1420ق.
[13]. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 2، ص 118 و 119؛ البحر المحیط فی التفسیر، ج 4، ص 219؛ فیض کاشانی، ملا محسن، الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج 1، ص 269، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول، 1418ق؛ حسینی شیرازی، سید محمد، تبیین القرآن، ص 123، دار العلوم، بیروت، چاپ دوم، 1423ق.
[14]. أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ج 3، ص 286؛ الأصفی فی تفسیرالقرآن، ج 2، ص 720؛ سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن، ص 305، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، 1419ق.
منبع:islamquest.net





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین