شرح پرسش:
(ای گروه جن و انس! اگر می‌توانید از مرزهای آسمان‌ها و زمین بگذرید، پس بگذرید، ولی هرگز نمی‌توانید، مگر با نیروی فوق العاده)،(آیه 33 سوره الرحمن) در حال حاضر بشر به ماه و سیاره‌های دیگر می‌رود، منظور دقیق از این آیه چیست؟
پاسخ:
در تفسیر آیه شریفه (یَا مَعْشَرَ الجِْنِّ وَ الْانسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُواْ مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ فَانفُذُواْ لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَان)؛[1] دیدگاه‌های گوناگونی به شرح ذیل وجود دارد:
1. به‌طوری که از سیاق آیه استفاده می‌شود، این خطاب از خطاب‌های روز محشر است و خطاب تعجیزی می‌باشد؛ یعنی می‌خواهد بفرماید: (شما در روز قیامت، عاجز و ناتوان از انجام هر گونه کاری برای نجات خود هستید). مراد از استطاعت؛ قدرت، و نفوذ از (اقطار)؛ فرار از کرانه‌های محشر است.[2] طبق این تفسیر؛ معنای آیه این‌گونه است: (ای گروه جن و انس! اگر توانستید از حساب و کتاب قیامت بگریزید، این شما و این نواحی آسمان‌ها و زمین، ولی به هر طرف بگریزید بالأخره به ملک خدا گریخته‌اید و قادر بر نفوذ نخواهید بود، مگر با نوعی سلطه و قدرت، که شما فاقد آن هستید).[3]
2. این آیه مربوط به قیامت است، و مراد از سلطان؛ قدرت نیست، بلکه برهان و دلیل است برای این‌که مدارک الهی نیز ایمان و عمل صالح و تقوا و شفاعت شفیعان و مغفرت الهی است. بنابراین، معنای آیه چنین می‌شود: (ای گروه جن و انس! شما در قیامت، نمی‌توانید از تحت قدرت الهی بیرون روید و خود را نجات دهید و به جایی پناه برید، مگر مدرکی از خدا داشته باشید و اجازه از او صادر شود تا داخل در بهشت شوید).[4]
3. آیه مورد بحث؛ مربوط به دنیا و ناظر به مرگ است و معنای سلطان نیز ملک می‌باشد، پس معنای آیه چنین است: (ای گروه جن و انس! شما از چنگال مرگ نمی‌توانید فرار کنید هر جا بروید ملک من و در قدرت من است).[5]
4. قرآن کریم در این آیه شریفه می‌خواهد بشر را به طرف یک تمدنی بزرگ در این جهان برانگیزد، لذا به لفظ (یا معشر) خطاب می‌کند که از عشرت و تعاشر به معنای (گرد هم آمدن) است که افراد آن به واسطه پیوندهای معینی که دارند با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، و بلکه این کلمه گسترده‌ترین معانی تعاون اجتماعی را میان افراد جامعه آشکار می‌سازد. با این تعبیر، قرآن کریم فکر مهمی را برای انسانها قرار می‌دهد، و آن این‌که دستاوردهای تمدنی بزرگ، همچون نفوذ کردن در آفاق، و پی بردن به واقعیّات علمی و عملی ممکن نیست، مگر با کوشش و تلاشی گروهی که در آن قدرت‌ها، نیروها و اندیشه‌ها به تعاون با یکدیگر می‌پردازند، شناخت‌ها تکامل پیدا می‌کنند، و اراده‌ها یکدیگر را تقویت می‌کنند، به همین جهت؛ در این آیه به ذکر بشر (الانس) اکتفا نکرده، بلکه جن و انس را با هم در معرض خطاب قرار داده است.[6]
بنابراین؛ اگر تفسیر چهارم را در نظر بگیریم آیه مورد بحث، نه تنها منافاتی با پیشرفت علمی و عملی بشر در نفوذ و پیمودن آسمان‌ها ندارد، بلکه آن را برای بشر، ممکن دانسته و پیشگویی نیز نموده است. اما بنا بر دیگر دیدگاه‌های مطرح شده می‌توان گفت: آنچه را بشر امروز کشف نموده و به آنجا سفر نموده است، قطره‌ای در برابر هزاران اقیانوس بیکران الهی در مورد علم به کهکشان‌ها و سفر به آنها است که اصلاً هیچ است و به حساب نخواهد آمد و واقعاً بشر قدرت نفوذ بر کرانه‌های بیکران آسمان‌ها را ندارد و این اندک کشف علمی و مسافرت‌های فضایی نمی‌تواند با کلام (لاتنفذون) (نمی‌توانید نفوذ و دسترسی پیدا کنید) در تعارض و تنافی باشد.
پی نوشت:
[1]. الرحمن، 33.
[2]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 106، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛
[3]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، طیّب، ج 2، ص 345، دار الکتاب، قم، چاپ سوّم، 1404ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 106 - 107؛ مکارم، شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 23، ص 148 - 149، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[4]. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 380 - 381، انتشارات اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 310، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[6]. ر.ک: مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، ج 14، ص 330 – 333(با تلخیص و ویرایش)، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ اول، 1377ش؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 28، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
منبع:
islamquest.net
