سوره یونس، از سوره های مکی است و بعد از سوره اسراء و قبل از سوره هود نازل شده است و به دو مسأله (مبدأ) و (معاد) تکیه فراوانی دارد. منتها به مسائل وحی و مقام پیامبر، عظمت آفرینش، دل نبستن به دنیا، آمادگی روحی برای آخرت، بررسی زندگی پیامبران مانند حضرت نوح، موسی، یونس... پرداخته شد و به علت پرداختن به زندگی حضرت یونس علیه السّلام نام سوره را (یونس) نهادند.
ارتباط آیات
برای فهم و تفسیر قرآن، توجه به قواعد و ملاکات تفسیر ضروری به نظر می رسد تا جایی که باید مفسر، قبل از هر چیز شناخت کافی از این قواعد داشته باشد و الا دچار تفسیر به رأی و تأویل نادرست قرآن می گردد.
یکی از قواعد تفسیر شناخت ارتباطات و قراین آیات است. و قرائن آیات اموری هستند که به نحوی ارتباط لفظی یا معنوی با کلام داشته و در فهم مفاد کلام و درک مراد گوینده مؤثر باشد.
ارتباطات در آیات قرآن، از نظر بلندی و کوتاهی بسیار مختلف است بعضی از آنها دارای ارتباط صدوری یا پیوستگی در نزول هستند بعضی دیگر ارتباط موضوعی دارند و بعضی با آیات دیگر مستقل بیان شده اند.
ارتباط صدوری یعنی؛ مجموعه ای از سخنان گوینده که به صورت پی در پی و تتابع جمله ها و اقتران آنها به یکدیگر از گوینده صادر شود. و ثمره آن، فهم بهتر و درک مراد جدی متکلم است مانند: سوره های کوچک قرآن که نزول آنها دفعی بوده و با هم ارتباط دارند و به سیاق و مراد آن پی برده می شود.
امّا در بسیاری از آیات و سوره ها، پراکنده و برخلاف ترتیب فعلی نازل شده است. به عنوان مثال؛ در سوره بقره آیه ناسخ (234) جلوتر از آیه منسوخ (240) قرار داده شده است با وجود این، ارتباطی بین این آیات نیست.[1] این به معنای عدم هماهنگی و اختلاف در آیات نیست بلکه به معنای عدم پیوستگی در نزول و عدم انسجام در موضوعات است.
سوره یونس و ارتباط آیات:
قبل از آن که به ارتباط و انسجام این سوره بپردازیم لازم است به واژه حکیم و حکمت پرداخته شود:
واژه (حکم) به معنای اصلاح و قضاوت و داوری آمده است. (إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَمَ بَیْنَ الْعِبادِ).[2] و (احکام) نیز به معنی اتقان و استوار کردن معنا است. و واژه (حکمت) یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به وسیله آن می تواند حق و واقعیت را درک کند و مانع از فساد شود. و راغب در مفردات می گوید: حکمت رسیدن به حق به واسطه علم و عقل است. این واژه (20) بار در قرآن بیان شده است و در بیشتر موارد با واژه (کتاب) توأم است. و همچنین (حکیم) به معنی (حکمت کردار) و کسی که کار را از روی تشخیص و مصلحت انجام دهد می باشد.[3] این کلمه از اسماء حسنی است و 97 بار در قرآن تکرار شده است و از این 97 مرتبه 91 بار صفت خداوند سبحان آمده و در یک مرتبه صفت امر[4] آمده و 5 مرتبه صفت قرآن بیان شده است مانند؛ آل عمران/ 58، یس/ 1، یونس/ 1، لقمان/ 2، زخرف/ 4.
علامه طباطبایی درباره حکمت قرآن می نویسد: حکمت.عبارت از معارف حقیقی و فروعات آن است. قرآن حکیم است زیرا که حکمت و حقایق معارف در آن مستقر است.[5]
در قاموس قرآن آمده: قرآن حکیم است یعنی از روی تشخیص دستور می دهد و محکم کار و حکمت کردار است.[6]
با توجه به معنای لغوی (حکیم) که هم وصف خداوند و هم وصف قرآن آمد، روشن شده که آیات قرآن دارای آن چنان مستحکم است که هر گونه باطل و خرافه و هزل را از خود دور می سازد. جز حق نمی گوید؛ و جز به راه حق دعوت نمی کند.[7] به طور کل می توان گفت: در آیه فوق قاعده کلیی برای تمام سوره ها و آیات بیان شده است که هیچ یک از آیات مورد تردید و شک قرار نگیرد. چون استوار، محکم و متقن بیان شده است. در نتیجه آیه اول سوره یونس با تمام سوره ها حتی سوره یونس ارتباط برون محتوایی دارد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج 8، ص 215.
2. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه اول سوره یس.
3. سید علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، ماده (حکم).
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر.ک: رجبی، محمود، روش شناسی تفسیر قرآن، تهران، انتشارات سمت، 1379، چاپ اول، ص 133118.
[2] . غافر/ 48.
[3] . قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ذیل ماده (حکم).
[4] . دخان/ 4.
[5] . طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، قم، انتشارات اسراء، ذیل آیه اول سوره یس.
[6] . قاموس قرآن، همان.
[7] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج 8، ص 215.
