تفسیر علمی
در این روش تفسیری، مفسر می‌کوشد بین آیات قرآن و یافته‌های علم تجربی ارتباطی بیابد و به شرح آن بپردازد.
مراد از علم در تفسیر علمی چیست؟
در عبارت (روش تفسیر علمی) سه واژه‌ی (تفسیر) (روش) و (علم) را داریم که معنای تفسیر را تا حدودی روشن می‌کند. در این‌جا، مقصود از علم، همان علم تجربی است. بر اساس دیدگاه مشهور، علوم به چهار دسته تقسیم می‌شوند: 1. علوم شهودی، مثل عرفان؛ 2. علوم نقلی، مثل تاریخ؛ 3. علوم عقلی، مثل ریاضیات، یا منطق؛ 4. علوم تجربی[1] که به دو شاخه تقسیم میشود: الف) علوم طبیعی، مثل پزشکی و شیمی؛ ب) علوم انسانی، مثل جامعه‌شناسی و روان‌شناسی. آنچه مورد بحث است، این دو شاخه از علوم تجربی است؛ یعنی گاهی در تفسیر قرآن، برای روشن شدن مفاد یک آیه، از علوم تجربی، مثل فیزیک، علوم پزشکی و امثال آن استفاده میشود، که نتایج حاصل از آن را تفسیر علمی قرآن می‌نامند. پس مقصود از علم در این‌جا اصطلاح خاص (علوم تجربی) است، نه معنای منطقی علم که عبارت از تصورات و تصدیقات ذهنی است.[2] مراد از علوم تجربی، اعتقاد و یقین مطابق با واقع نیست؛ بلکه آن چیزی است که از راه حسّ و تجربه به دست می‌آید و گاهی موجب روشن شدن مفاد آیات قرآن می‌گردد؛ مثلاً قران می‌فرماید: وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها[3]؛ و خورشید که پیوسته به سوی قرارگاهش در جریان است. معمولاً واژه‌ی (تجری) را به معنای (حرکت) به کار می‌برند؛ در حالی که لازم است در این‌جا به یک نکته‌ی علمی و کیهان‌شناسی توجه شود، تا مفاد این آیه روشن گردد. آیه‌ی شریفه می‌فرماید: خورشید در جریان است، نه این‌که خورشید حرکت می‌کند؛ (الشمس تحرک). گاهی حرکت گلوله را تحرک می‌نامیم؛ گلوله وقتی که حرکت می‌کند دیگر التهاب ندارد؛ اما وقتی آب در جوی حرکت می‌کند زیر و زبر میشود. عرب به حرکت آب در جوی (تجری) می‌گوید؛ یعنی وقتی که آب در جوی وارد میشود زیر و رو میشود. امروزه دانشمندان در مباحث کیهان‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند که خورشید فقط حرکت نمی‌کند، بلکه در اثر انفجارات هسته‌ای مرتب مواد مذاب و گازی شکل بالا و پایین و زیر و زبر میشود؛ همانند آبی که در جوی حرکت می‌کند و در حال جریان است.[4] این یک نکته‌ی علمی است که تفسیر آیه را بیش‌تر روشن می‌کند؛ یعنی با توجه به علوم تجربی، فهم آیه برای ما آسان‌تر می‌گردد. پی نوشتها: [1] . ر.ک: محمدعلی رضایی اصفهانی، همان، ص159. [2] . العلم هو حصول صورة الشیء عند العقل، (مظفر، المنطق، ص14). [3] . سوره‌ی یس، آیه‌ی 38. [4] . حسین نوری، دانش عصر فضا، ص126. منبع: آشنایی با تفسیر علمی قرآن، گفتگو با دکتر ناصر رفیعی و دکتر محمد علی رضایی، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی‌‌حوزه علمیه (1381 ).
در عبارت (روش تفسیر علمی) سه واژه‌ی (تفسیر) (روش) و (علم) را داریم که معنای تفسیر را تا حدودی روشن می‌کند. در این‌جا، مقصود از علم، همان علم تجربی است. بر اساس دیدگاه مشهور، علوم به چهار دسته تقسیم می‌شوند: 1. علوم شهودی، مثل عرفان؛ 2. علوم نقلی، مثل تاریخ؛ 3. علوم عقلی، مثل ریاضیات، یا منطق؛ 4. علوم تجربی[1] که به دو شاخه تقسیم میشود: الف) علوم طبیعی، مثل پزشکی و شیمی؛ ب) علوم انسانی، مثل جامعه‌شناسی و روان‌شناسی. آنچه مورد بحث است، این دو شاخه از علوم تجربی است؛ یعنی گاهی در تفسیر قرآن، برای روشن شدن مفاد یک آیه، از علوم تجربی، مثل فیزیک، علوم پزشکی و امثال آن استفاده میشود، که نتایج حاصل از آن را تفسیر علمی قرآن می‌نامند. پس مقصود از علم در این‌جا اصطلاح خاص (علوم تجربی) است، نه معنای منطقی علم که عبارت از تصورات و تصدیقات ذهنی است.[2] مراد از علوم تجربی، اعتقاد و یقین مطابق با واقع نیست؛ بلکه آن چیزی است که از راه حسّ و تجربه به دست می‌آید و گاهی موجب روشن شدن مفاد آیات قرآن می‌گردد؛ مثلاً قران می‌فرماید: وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها[3]؛ و خورشید که پیوسته به سوی قرارگاهش در جریان است. معمولاً واژه‌ی (تجری) را به معنای (حرکت) به کار می‌برند؛ در حالی که لازم است در این‌جا به یک نکته‌ی علمی و کیهان‌شناسی توجه شود، تا مفاد این آیه روشن گردد. آیه‌ی شریفه می‌فرماید: خورشید در جریان است، نه این‌که خورشید حرکت می‌کند؛ (الشمس تحرک). گاهی حرکت گلوله را تحرک می‌نامیم؛ گلوله وقتی که حرکت می‌کند دیگر التهاب ندارد؛ اما وقتی آب در جوی حرکت می‌کند زیر و زبر میشود. عرب به حرکت آب در جوی (تجری) می‌گوید؛ یعنی وقتی که آب در جوی وارد میشود زیر و رو میشود. امروزه دانشمندان در مباحث کیهان‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند که خورشید فقط حرکت نمی‌کند، بلکه در اثر انفجارات هسته‌ای مرتب مواد مذاب و گازی شکل بالا و پایین و زیر و زبر میشود؛ همانند آبی که در جوی حرکت می‌کند و در حال جریان است.[4] این یک نکته‌ی علمی است که تفسیر آیه را بیش‌تر روشن می‌کند؛ یعنی با توجه به علوم تجربی، فهم آیه برای ما آسان‌تر می‌گردد. پی نوشتها: [1] . ر.ک: محمدعلی رضایی اصفهانی، همان، ص159. [2] . العلم هو حصول صورة الشیء عند العقل، (مظفر، المنطق، ص14). [3] . سوره‌ی یس، آیه‌ی 38. [4] . حسین نوری، دانش عصر فضا، ص126. منبع: آشنایی با تفسیر علمی قرآن، گفتگو با دکتر ناصر رفیعی و دکتر محمد علی رضایی، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی‌‌حوزه علمیه (1381 ).
پاسخ:
در عبارت (روش تفسیر علمی) سه واژه‌ی (تفسیر) (روش) و (علم) را داریم که معنای تفسیر را تا حدودی روشن می‌کند.
در این‌جا، مقصود از علم، همان علم تجربی است. بر اساس دیدگاه مشهور، علوم به چهار دسته تقسیم می‌شوند:
1. علوم شهودی، مثل عرفان؛
2. علوم نقلی، مثل تاریخ؛
3. علوم عقلی، مثل ریاضیات، یا منطق؛
4. علوم تجربی[1] که به دو شاخه تقسیم میشود: الف) علوم طبیعی، مثل پزشکی و شیمی؛ ب) علوم انسانی، مثل جامعه‌شناسی و روان‌شناسی.
آنچه مورد بحث است، این دو شاخه از علوم تجربی است؛ یعنی گاهی در تفسیر قرآن، برای روشن شدن مفاد یک آیه، از علوم تجربی، مثل فیزیک، علوم پزشکی و امثال آن استفاده میشود، که نتایج حاصل از آن را تفسیر علمی قرآن می‌نامند. پس مقصود از علم در این‌جا اصطلاح خاص (علوم تجربی) است، نه معنای منطقی علم که عبارت از تصورات و تصدیقات ذهنی است.[2]
مراد از علوم تجربی، اعتقاد و یقین مطابق با واقع نیست؛ بلکه آن چیزی است که از راه حسّ و تجربه به دست می‌آید و گاهی موجب روشن شدن مفاد آیات قرآن می‌گردد؛ مثلاً قران می‌فرماید:
وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها[3]؛ و خورشید که پیوسته به سوی قرارگاهش در جریان است.
معمولاً واژه‌ی (تجری) را به معنای (حرکت) به کار می‌برند؛ در حالی که لازم است در این‌جا به یک نکته‌ی علمی و کیهان‌شناسی توجه شود، تا مفاد این آیه روشن گردد.
آیه‌ی شریفه می‌فرماید: خورشید در جریان است، نه این‌که خورشید حرکت می‌کند؛ (الشمس تحرک). گاهی حرکت گلوله را تحرک می‌نامیم؛ گلوله وقتی که حرکت می‌کند دیگر التهاب ندارد؛ اما وقتی آب در جوی حرکت می‌کند زیر و زبر میشود. عرب به حرکت آب در جوی (تجری) می‌گوید؛ یعنی وقتی که آب در جوی وارد میشود زیر و رو میشود. امروزه دانشمندان در مباحث کیهان‌شناسی به این نتیجه رسیده‌اند که خورشید فقط حرکت نمی‌کند، بلکه در اثر انفجارات هسته‌ای مرتب مواد مذاب و گازی شکل بالا و پایین و زیر و زبر میشود؛ همانند آبی که در جوی حرکت می‌کند و در حال جریان است.[4] این یک نکته‌ی علمی است که تفسیر آیه را بیش‌تر روشن می‌کند؛ یعنی با توجه به علوم تجربی، فهم آیه برای ما آسان‌تر می‌گردد.
پی نوشتها:
[1] . ر.ک: محمدعلی رضایی اصفهانی، همان، ص159.
[2] . العلم هو حصول صورة الشیء عند العقل، (مظفر، المنطق، ص14).
[3] . سوره‌ی یس، آیه‌ی 38.
[4] . حسین نوری، دانش عصر فضا، ص126.
منبع: آشنایی با تفسیر علمی قرآن، گفتگو با دکتر ناصر رفیعی و دکتر محمد علی رضایی، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی‌‌حوزه علمیه (1381 ).
- [سایر] دلیل موافقان تفسیر علمی قرآن چیست؟
- [سایر] معیار صحیح تفسیر علمی چیست؟
- [سایر] دلایل مخالفان روش تفسیر علمی چیست؟
- [سایر] لطفاً اقسام تفسیر علمی را بیان فرمایید؟
- [سایر] آیا این که قرآن فرموده است: "فصلناه علی علم"، این تفصیل در کجا آورده شده؟ اگر در قرآن است پس چرا قرآن تفسیر می شود؟ و چه تفصیلی مراد است؟
- [سایر] به چند اثر مثبت و منفی تفسیر علمی قرآن کریم اشاره بفرمایید؟
- [سایر] چرا برخی از قدما از شواهد عقلی و ادله علمی در تفسیر قرآن اجتناب میکردند؟
- [سایر] تفسیر انفسی کلام الله قرآن کریم چیست؟ کدام کتاب تفسیر انفسی در حال حاضر موجود است و یا آنکه قبلاً نوشته شده ولی هم اکنون موجود نیست؟
- [سایر] چگونه میتوان تفسیر گران قدر المیزان را خوب بخوانیم و بفهمیم و به صورت علمی و اصولی از آن استنباط کرد؟
- [آیت الله بهجت] مقرّی به امر مبهمی اقرار کرده و در حالی که قدرت بر تفسیر دارد، از تفسیر امتناع می کند. تکلیف چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] (مجتهد) و (اعلم) را از سه راه می توان شناخت: اوّل: این که خود انسان اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم: این که دو نفر عادل از اهل علم به او خبر دهند، به شرط این که دو نفر عالم دیگر برخلاف گفته آن‌ها شهادت ندهند. سوم: این که آنچنان در میان اهل علم و محافل علمی مشهور باشد که انسان یقین پیدا کند او اعلم است.
- [آیت الله مظاهری] مراد از عقل در این‌جا این است که سفیه، سادهلوح، سادهاندیش و گولخور نباشد، و مراد از عدالت این است که حالت خداترسی باطنی داشته باشد که او را از انجام گناهان باز دارد، و مراد از ملکه قدسیه این است که حالت کج فکری، افراطگری، تفریطگری و صفات رذیله بارز مانند حسد، کبر، حب دنیا و مانند اینها نداشته باشد، و مراد از فقاهت این است که مجتهد مطلق در فقه باشد، و مراد از شجاعت این است که جرأت در حکم به حقّ را داشته باشد و هیچ کسی یا چیزی او را از حکم به حقّ و گفتن حقّ و نوشتن حقّ باز ندارد.
- [آیت الله مظاهری] یکی از گناهان بزرگ در اسلام که دنیا و آخرت انسان را تباه می‌کند غنا و موسیقی است، و قرآن شریف آن را موجب ضلالت و گمراهی، بلکه موجب استهزاء دین میداند: (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَری لَهْوَ الْحَدیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً اولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ مُهین)[1] (و برخی از مردم کسانی هستند که سخن بیهوده را خریدارند تا مردم را بی هیچ دانشی از راه خدا گمراه کنند، و راه خدا را به ریشخند گیرند، برای آنان عذابی خوارکننده خواهد بود.) و مراد از غنا در این‌جا آن صوتی است که شهوتانگیز و طربانگیز باشد، چنان‌که مراد از موسیقی در این‌جا آن آهنگی است که شهوتانگیز و طربانگیز باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] قرآن خواندن در سجده مکروه است و نیز مکروه است برای برطرف کردن گرد و غبار، جای سجده را فوت کند و اگر در اثر فوت کردن، دو حرف از دهان بیرون آید چنانچه این کار از روی علم و عمد باشد نماز باطل است. غیر از اینها مکروهات دیگری هم در کتب مفصّل گفته شده است. سجده واجب قرآن
- [آیت الله مظاهری] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند گرچه آن علم، علم دینی نباشد، میشود به او زکات داد.
- [آیت الله اردبیلی] برگزاری مسابقاتی که در بالا بردن شئون دینی، علمی، ادبی، هنری یا فنّی جامعه مؤثّرند، مانند مسابقات حفظ قرآن و احکام، علوم ریاضی و مقاله نویسی، بدون شرط بندی دو طرف جایز و پسندیده است و اگر فرد سوم یا مؤسّسه و یا دولت برگزار کننده، به برندگان، جوایز نقدی یا غیر نقدی اعطا کند، اشکال ندارد و برنده مالک میشود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] انسان می تواند از زکات، کتاب‌های دینی و علمی و قرآن و دعا و سایر کتبی که در پیشرفت هدفهای اسلامی مؤثر است بخرد و وقف نماید، خواه وقف عموم کند، یا وقف اشخاص خاص، حتی می تواند بر اولاد خود و کسانی که واجب النفقه او هستند وقف کند، ولی نمی تواند از زکات املاکی بخرد و بر اولاد خود وقف نماید.
- [آیت الله مظاهری] غیبت از یک جمعیّت نظیر غیبت از طایفهای یا ملّتی غیبت و حرام نیست، در صورتی که مراد گوینده و شنونده بعضی از آن جمعیّت باشد، امّا چون موجب قساوت قلب است، بهتر است پرهیز شود، ولی اگر مراد گوینده و شنونده همه جمعیّت باشد، غیبت و گناه آن نیز مضاعف میشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر پسر به کتاب‌های علمی دینی احتیاج داشته باشد، پدر میتواند برای خریدن آن‌ها به او زکات بدهد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر پسر به کتاب‌های علمی دینی احتیاج داشته باشد پدر می تواند برای خریدن آن‌ها به او زکات بدهد.