چگونه می‌توان تفسیر گران قدر المیزان را خوب بخوانیم و بفهمیم و به صورت علمی و اصولی از آن استنباط کرد؟ - پرسش و پاسخ

المیزان

المیزان فی تفسیر القرآن که بیشتر به تفسیر المیزان شهرت دارد، از جامع‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر شیعی قرآن به زبان عربی است که در قرن چهاردهم هجری به قلم علامه سید محمد حسین طباطبائی (۱۲۸۱ - ۱۳۶۰ش) نگاشته شده است.

استنباط

واژه مجتهد از کلمه «اجتهاد» مشتق شده‌است. اجتهاد در لغت به معنای تلاش و کوشش است، اما مقصود از آن در اصطلاح اسلامی، بذل جهد و کوشش برای استنباط احکام شرعی فرعی از منابع فقه اسلامی است. منابع فقه اسلامی عبارتند از: قرآن، سنت، عقل و اجماع.از این عنوان در اصول فقه، مبحث اجتهاد و تقلید، و نیز نخستین باب از ابواب برخی کتب فقهی تحت همین عنوان (اجتهاد و تقلید) و باب‌های قضاء و حدود، بحث شده است.

اصولی

این رده تنها حاوی زیرردهٔ زیر است.

تفسیر

تفسیر از دانش‌های مرتبط با قرآن کریم است که تعریف‌های متعددی از آن ارائه شده، مانند «بيان معانى آيات قرآنى و كشف مقاصد و مداليل آن». واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.

قدر

سوره نود و هفتمین سوره قرآن می‌باشد.

ایت الله معرفت

محمد هادی معرفت (۱۳۰۹-۱۳۸۵ش) از عالمان شیعه و محققان علوم قرآنی است. در کربلا متولد شد و خاندانش از نوادگان شیخ عبدالعالی میسی هستند. تحصیلات حوزوی را در حوزه‎های علمیه کربلا، نجف و قم گذراند و سپس در کنار فقه و اصول، توان خود را در تفسیر و علوم قرآن گذارد. کتاب‌هایی از وی در این عرصه باقی مانده،که صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون از جمله آن‌هاست. محمد هادی معرفت در دی ۱۳۸۵ شمسی درگذشت و در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.

علامه طباطبایی

سید محمدحسین طباطبایی مشهور به علامه طباطبایی(۱۲۸۱- ۱۳۶۰ش)، مفسر، فلیسوف، اصولی، فقیه، عارف و اسلام‌شناس قرن ۱۴ق. وی از عالمان تأثیرگذار شیعه در فضای فکری و مذهبی ایران در قرن ۱۴ش بود. وی نویسنده تفسیر المیزان، و کتاب‌های فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، و اصول فلسفه و روش رئالیسم است.

تفسیر المیزان

المیزان فی تفسیر القرآن که بیشتر به تفسیر المیزان شهرت دارد، از جامع‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر شیعی قرآن به زبان عربی است که در قرن چهاردهم هجری به قلم علامه سید محمد حسین طباطبائی (۱۲۸۱ - ۱۳۶۰ش) نگاشته شده است.

محکم و متشابه

قرآن کریم مشتمل بر محکمات و متشابهات است. محکم، کلامی است که دلالتش واضح و صریح است و از ظاهر آن، علم به مراد و مقصود حاصل می‌شود و اصل و اساس قرآن را تشکیل می‌دهد. متشابه، کلامی است که بار معانی مختلفی را دربر دارد و مقصود از آن واضح و روشن نیست، مگر با تحقیق و دقت نظر و ارجاع به محکمات.

تفسیر به رای

تفسير به رأى روشى نكوهيده در فهم و تبيين قرآن كريم، از موضوعاتى است كه دانشمندان از زواياى گوناگون در علوم مختلف اسلامى به آن توجه كرده اند؛ در حوزه علوم قرآنى و تفسيرپژوهى، مفسران از ديرباز پديده تفسير به رأى را از آفت هاى دانش تفسير و فهم صحيح قرآن شمرده اند.

به صورت کامل

نماز شکسته یا نماز قَصر یا نماز مسافر در برابر نماز کامل و تمام به کار می‌رود. وظیفه مسافر آن است که با شرایطی، نمازهای چهار رکعتی خود را دو رکعتی بخواند. شکسته بودن نماز مسافر در مذهب امامیه واجب و در دیگر مذاهب اسلامی جایز است.

بدایه الحکمه

مؤلّف:علامه سید محمد حسین طباطبائی (م ۱۴۰۲ ه‍.ق).

اصول الفقه

اصول الفقه ممکن است در معانی ذیل به کار رفته و یا عنوان برای کتاب‌های ذیل باشد: • اصول فقه (علم)، یکی‌ از شاخه‌های‌ علوم‌ اسلامی‌ • أصول الفقه‌ (حسین‌ حلی)، به زبان عربی، اثر آیة‌الله شیخ حسین حلی، شرح و تعلیقه بر کتاب «اجود التقریرات» مرحوم نایینی• أصول الفقه‌ (محمدرضا مظفر)، تالیف شیخ محمدرضا مظفر• أصول الفقه‌ (محمدعلی‌ اراکی)، به زبان عربی، اثر آیةالله العظمی اراکی• أصول الفقه المقارن فیما لا نصّ فیه‌، اثر آیةالله سبحانی، به زبان عربی• العدة فی اصول الفقه، تالیف شیخ الطائفه، ابو جعفر، محمد بن حسن طوسی (۳۸۵- ۴۶۰ هجری)• الکافی فی اصول الفقه، تألیف آیةالله سیدمحمدسعید طباطبایی حکیم، در دو جلد، به زبان عربی • اصول فقه شیعه‌ (فاضل لنکرانی)، تقریرات درس خارج اصول مرحوم آیة‌الله‌العظمی، فاضل لنکرانی، به قلم محمود ملکی اصفهانی و سعید ملکی اصفهانی• اصول فقه مقارن‌ (رضوانی)، اثر علی اصغر رضوانی

تاریخ قران

کتاب تاریخ قرآن کتابی است به زبان آلمانی در حوزه پژوهشهای قرآنی و منسوب به تئودور نولدکه.

تفسیر علمی

در این‌ روش‌ تفسیری، مفسر می‌کوشد بین‌ آیات‌ قرآن‌ و یافته‌های علم‌ تجربی ارتباطی بیابد و به‌ شرح‌ آن‌ بپردازد.

تفسیر قران

تفسیر از دانش‌های مرتبط با قرآن کریم است که تعریف‌های متعددی از آن ارائه شده، مانند «بيان معانى آيات قرآنى و كشف مقاصد و مداليل آن». واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.

ادبیات عرب

خداوند که آدمی را خلق کرد، بیان را نیز به او آموخت. [۱] و لذا این نعمت الهی همزاد آدمی است، پس قواعد سخن گفتن نیز، پیشینه‌ای به بلندای تاریخ تفکر و تعلم بشر دارد. هر چند که تدوین قوانین و خواص یک زبان بسی متأخرتر است و به زمانی مربوط می‌شود که او به جمع آوری علوم و کتابت روی آورده است.قرآن به عربی ‌نازل شده است و روایات ائمه نیز به عربی است، و در واقع ‌زبان دین اسلام عربی است، و لذا در این نوشتار کوتاه، نگرشی اجمال خواهیم داشت بر تاریخچه و تعالیم علوم ادبی عرب.

مکی و مدنی

مکی و مدنی، تقسیم آیات قرآن به مکی و مدنی را می‌گویند.

اهل بیت ع

اهل‌ بیت (عربی: أهلُ الْبَیت)، به معنای اهل یک خانه، خانواده و خاندان که در اصطلاح مسلمانان برای خاندان پیامبر اسلام(ص) به کار برده می‌شود. کلمه اهل بیت در روایات، در چند معنای مختلف به کار رفته است، و در ادبیات شیعی، برای امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا (س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نُه امام معصوم از فرزندان او استفاده می‌شود. قرآن در آیه تطهیر و آیه مودت تعبیر اهل البیت را به کار برده و بر پاکی و وجوب محبت آن‌ها تصریح کرده است. پیامبر اسلام نیز در احادیثی مانند حدیث سفینه و ثقلین از جایگاه والای اهل بیت در دین اسلام سخن گفته است.

علوم قران

براي شناخت هر دانشي، بررسي تعريف و شناخت قلمرو آن امري ضروري است. از سوي ديگر، در نظر گرفتن پيوند و ارتباط آن با ديگر منظومه‌هاي معرفتي، ما را در شناخت بهتر جايگاه آن دانش کمک مي‌کند. شناخت فوايد مترتب بر هر دانش و اثبات ضرورت آن، ميل به فراگيري آن را برمي‌انگيزد و ارزش و جايگاه آن را بيشتر نمايان مي‌کند.در اين مقاله برآنيم تا مفهوم علوم قرآن را بررسي کرده، دانش علوم قرآن را تعريف، قلمرو آن را معين و جايگاه آن را در ميان ديگر علوم مشخص کنيم. براي نيل به اين مقصود، ابتدا ترکيب «علوم القرآن» را مفهوم‌شناسي کرده، در پي آن پيشينة کاربرد اين واژه را بيان خواهيم کرد و در ادامه، گسترة مباحث اين دانش، ضرورت و فوايد شناخت آن و در نهايت جايگاه آن در ميان ديگر دانش‌ها را بررسي خواهيم کرد.هدف اين پژوهش، شناخت و شناسايي بهتر دانش علوم قرآن و اثبات اهميت و ضرورت اهتمام به آن به عنوان پيش‌نياز دانش تفسیر است.

علم کلام

علم کَلام یا کلام‌شناسی دانشی است که به بحث پیرامون اصول اعتقادی و جهان‌بینی دینی بر مبنای استدلال عقلی و نقلی می‌پردازد و به شبهه‌هایی که در این زمینه مطرح می‌شود، پاسخ می‌دهد.علم کلام از علوم اسلامی است که بیشتر بر کاربرد عقل و علم در مسائل اعتقادی تکیه دارد تا باور تقلیدی. علم کلام معتقد به تحقیقی بودن باورهای اعتقادی است، نه تقلیدی بودن آن‌ها.دانش کلام، به پایه‌های اعتقادی در یک دین و مقابله و بحث با نظرات دیگر اندیشه‌ها می‌پردازد. جُستارهایی مانند برهان‌های اثبات وجود خدا، حدوث یا قدم جهان هستی، نبوت خاصه و عامه، عدل الهی، امامت، معاد و... در این رشته نظری بحث می‌شود. دانشمند علم کلام را «متکلم» می‌نامند.در آثار اسلامی گاه از متألهین دیگر ادیان نیز به عنوان متکلم نام‌برده شده‌است.

اصطلاحات

با توجه به نیاز محققین به مرور تعدادی از رده های موجود نمایش داده می شود:

علم اصول

اُصولِ فِقْه، نام دانشی است که شیوه استنباط احکام شرعی را بررسی می‌کند؛ در این دانش روش صحیح دستیابی به احکام شرعی با استفاده از ادله نقلی و عقلی بررسی می‌شود.

طباطبایی

طباطبائی ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

ایت الله

آیَتُ اللّه، یا آیة الله به معنای نشانه خداوند، عنوانی عام برای نشان دادن جایگاه علمی فقیهان طراز اول و دوم شیعه از اوایل قرن چهاردهم است.

فهم قران

در این مقاله بحث ما از از امکان فهمیدن قرآن، به معنی امکان درک معانی آن، به مقدار آشکار شدن ظاهر کلام برای انسان است. درک تمام بطون، مخصوص پاکان و معصومان می‌باشد.

اصفهانی

اصفهانی صفت نسبت به شهر اصفهان است و ممکن است به یکی از این افراد اشاره کند:

المیزان

المیزان فی تفسیر القرآن که بیشتر به تفسیر المیزان شهرت دارد، از جامع‌ترین و مفصل‌ترین تفاسیر شیعی قرآن به زبان عربی است که در قرن چهاردهم هجری به قلم علامه سید محمد حسین طباطبائی (۱۲۸۱ - ۱۳۶۰ش) نگاشته شده است.

اهل بیت

اهل‌ بیت (عربی: أهلُ الْبَیت)، به معنای اهل یک خانه، خانواده و خاندان که در اصطلاح مسلمانان برای خاندان پیامبر اسلام(ص) به کار برده می‌شود. کلمه اهل بیت در روایات، در چند معنای مختلف به کار رفته است، و در ادبیات شیعی، برای امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا (س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نُه امام معصوم از فرزندان او استفاده می‌شود. قرآن در آیه تطهیر و آیه مودت تعبیر اهل البیت را به کار برده و بر پاکی و وجوب محبت آن‌ها تصریح کرده است. پیامبر اسلام نیز در احادیثی مانند حدیث سفینه و ثقلین از جایگاه والای اهل بیت در دین اسلام سخن گفته است.

علم فقه

فقه، دانشی اسلامی برای به‌دست‌آوردن احکام عملی یا تکالیف دینی انسان در این دنیا. احکام فقهی از طریق استدلال و تحقیق در منابع چهارگانه به‌دست می‌آید که عبارتند از قرآن، سنت، اجماع و عقل. فقه در بین اهل سنت و شیعه، از ابتدای اسلام دوره‌هایی را سپری کرده است. دوره مشترک بین این دو مذهب را دوره تشریع می‌گویند که زمان حضور پیامبر(ص) است.

استنباط

واژه مجتهد از کلمه «اجتهاد» مشتق شده‌است. اجتهاد در لغت به معنای تلاش و کوشش است، اما مقصود از آن در اصطلاح اسلامی، بذل جهد و کوشش برای استنباط احکام شرعی فرعی از منابع فقه اسلامی است. منابع فقه اسلامی عبارتند از: قرآن، سنت، عقل و اجماع.از این عنوان در اصول فقه، مبحث اجتهاد و تقلید، و نیز نخستین باب از ابواب برخی کتب فقهی تحت همین عنوان (اجتهاد و تقلید) و باب‌های قضاء و حدود، بحث شده است.

احادیث

حدیث اصطلاحا كلامی است كه حاكی قول یا فعل یا تقریر معصوم (ع) باشد و بر آن خبر و سنت و روایت نیز اطلاق شده.شیخ بهائی در وجیزه فرموده الحدیث كلام یحكی قول المعصوم او فعله او تقریره.سپس فرماید: و اما نفس الفعل و التقریر فیطلق علیهما اسم السنه لا الحدیث.در مجمع البحرین حدیث را مرادف كلام دانسته و وجه تسمیه باین نام را تجدید و حدوث آن گرفته.در قاموس آمده (الحدیث: الخبر و الجدید) در مصباح المنیر فرموده الحدیث ما یتحدث به و ینقل و منه حدیث الولایه.فراء گوید: واحد احادیث احدوثه است ولی بر خلاف قاعده در جمع حدیث استعمال شده.صاحب کشاف آنرا اسم جمع دانسته.ابو حیان در تفسیر خود بنام (البحر) آنرا جمع حدیث (منتهی بر خلاف قیاس) گرفته مانند اباطیل جمع باطل [۱]

اشتقاق

اِشْتِقاق‌، اصطلاحی‌ در دستور زبان‌ عربی‌ است.

متشابه

لفظ متشابه، لفظ فاقد ظهور در هیچ یک از معانی آن است.

بابایی

بابایی‌، عنوان‌ جنبشی‌ دینی‌ - اجتماعی‌ که‌ در نیمه نخست‌ سده ۷ق‌/۱۳م‌ همزمان‌ با یورش‌ مغولان‌، در آناتولی‌ و قلمرو سلاجقه روم‌ ایجاد شد.

ممارست

تکرار عمل به منظور حصول عادت و آسان شدن آن بر انسان را تمرین گویند و از آن به مناسبت در بابهای صلات، صوم و حج یاد شده است.

مراجعه

مراجعه، نقل پرسش و پاسخ صورت گرفته بین گوینده و شخص دیگر، به صورت موجز و جذاب را می‌گویند.

معانی

این علم یکی از ارکان بلاغت محسوب می‌شود و اصول و قواعدی را آموزش می‌دهد که می‌توان با آنها لفظ را مطابق با مقتضای حال، به کار برد، اموری هم چون تقدیم، تأخیر و حذف و یا ذکر هر یک از ارکان جمله و نیز ایجاز و اطناب و فصل و وصل کلام به هم.... مباحث این علم را تشکیل می‌دهند. [۱]مقتضای حال، رکن اساسی این علم است. چرا که موقعیت مخاطب نقش فراوانی در شکل دهی به جمله دارد و گوینده و نویسنده باید کلام خود را به نوعی شکل دهد که مخاطب هم آن را به خوبی بفهمدو هم آزرده نشود. و این وظیفه علم معانی است.به عبارت بهتر مراد از معانی در علم معانی، معانی ثانویه است. یعنی اغراضی که متکلم دارد و به خاطر همان اغراض، اسلوب خاصی به کلام خود می‌دهد. [۲] و مثلاً یک جمله‌امری مثل «برف را ببین» به جای جمله خبری «برف زیادی باریده است» به کار برده می‌شود. تا تعجب متکلم ابراز شود. [۳]

معرفت

شناخت مجموع حالت‌ها و فرآیندهای روانی مانند تفکر، استدلال، درک و تولید زبان، دریافت حواس پنجگانه، آموزش، آگاهی، احساسات و… می‌باشد.

مناسب

مناسب، وصف ملازم حکم در قیاس و متناسب با آن می باشد.

منابع

جهت بحث مربوط به قابل اعتماد بودن یک منبع خاص ویکی‌شیعه:تابلوی اعلانات منابع معتبر را ببینید.

پرهیز

اجتناب: به معنای دورى گزیدن است.اجتناب از عناوین کلّى است که در همه ی فقه، کاربرد دارد و در این جا، به اجمال، به مباحث آن اشاره مى‌شود.

تاریخ

زمان وقوع یک پدیده را، تاریخ گویند. از عنوان تاریخ در فقه در باب هایى نظیر طهارت، حج، نکاح و ارث و نیز در اصول فقه سخن رفته است.

زاویه

زاویه همان گوشه است که کنج نامیده می شود.

شرایط

شرط امری محتمل الوقوع در آینده که طرفین حدوث اثر حقوقی را متوقف بر حدوث آن امر محتمل الوقوع می‌نمایند. شرط در علم اصول به معنای هر امری که وجود آن برای تحقق امر دیگری لازم است و در اصطلاح حقوق و فقه به معنی مطلق تعهد است اعم از اینکه در ضمن عقد باشد یا مستقل از عقد. به طور کلی در تعریف شرط به معنای حقوقی و نه معنای منطقی و اصولی در فقه چنین آمده است " الشرط امر زاید علی الثمن و المثمن علی وجه التزام دون التعلیق.... " [۱]

شناخت

شناخت مجموع حالت‌ها و فرآیندهای روانی مانند تفکر، استدلال، درک و تولید زبان، دریافت حواس پنجگانه، آموزش، آگاهی، احساسات و… می‌باشد.

تمرین

تکرار عمل به منظور حصول عادت و آسان شدن آن بر انسان را تمرین گویند و از آن به مناسبت در بابهای صلات، صوم و حج یاد شده است.

ترجمه

تَرْجُمه، گردانیدن گفتار یا نوشتاری از زبانی به زبان دیگر؛ یا تحویل و تبدیل بیانی به بیان دیگر برای روشن‌تر کردن مفهوم سخن است.

داوری

«قضاوت» که عبارت از داوری کردن برای رفع نزاع و کشمکش در میان مردم است، یکی از منصب‌های بزرگی است که از جانب خداوند متعال برای پیغمبر صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام و از جانب آنان برای فقیه جامع‌الشرایط تعیین شده است. [۱]

تفسیر

تفسیر از دانش‌های مرتبط با قرآن کریم است که تعریف‌های متعددی از آن ارائه شده، مانند «بيان معانى آيات قرآنى و كشف مقاصد و مداليل آن». واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.

ایات

آیه، عبارت، جمله یا جملات تشکیل‌دهنده قرآن که با ترتیب خاصی از یکدیگر تفکیک شده‌اند و سوره‌های قرآن را به وجود آورده‌اند. در قرآن کریم، کلمه آیه به همین معنا استفاده شده و آیات قرآن، «‌بیّنات‌» یعنی آشکار و واضح دانسته شده‌اند.

کلام

علم کلام، شاخه‌ای از علوم اسلامی که موضوع آن اصول و مفاهیم اعتقادی ِ دینی است. علم کلام با تکیه بر نقل و عقل، به تبیین مفاهیم نظری، اثبات اصول اعتقادی دینی و پاسخ به شبهات مطرح شده درباره آنها می‌پردازد. به متخصصان این شاخه علمی، مُتَکَلِّم می‌گویند.

اسوه

تَأسّی به معنی الگو قرار دادن دیگری در عمل است. از این عنوان در بابهای مختلف فقه از عبادات، عقود و غیر آن دو به مناسبت سخن رفته است.

مدنی

سوره‌های مکی و مدنی، تعبیری است در علوم قرآنی و برخی رشته‌های مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته سوره‌های قرآن است که به اعتبار محل نزول دسته‌بندی شده‌اند. مکه و مدینه محل نزول آیات قرآن کریم بوده‌اند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغه‌های مسلمانان از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سوره‌های مکی و مدنی کدام‌اند، چه معیارها و سنجه‌هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگی‌های آیات مکی و مدنی چیست، از مهم‌ترین مسائل این دانش به شمار می‌آیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، تحصیل آن از شریف‌ترین و پرفایده‌ترین علوم قرآنی است.

عقلی

استدلال‌های گوناگونی برای اثبات عقل شده است. یکی از معروف‌ترین استدلال‌های آن مبتنی بر قاعده الواحد است. طبق این استدلال:

کتاب

قرآن، کتاب مقدس دین اسلام. به باور مسلمانان، قرآن کلام خداوند است که از طریق وحی بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است. آنها هم محتوای قرآن و هم الفاظ آن را نازل‌شده از سوی خداوند می‌دانند. قرآن به وسیله جبرئیل به پیامبر وحی می‌شده است. آیات قرآن در زمان پیامبر(ص) به صورت پراکنده بر روی پوست حیوانات، چوب درخت خرما، کاغذ و پارچه نوشته می‌‌شد. پس از پیامبر(ص) صحابه قرآن را به صورت یک‌جا جمع‌آوری کردند.

مفسر

تفسیر از دانش‌های مرتبط با قرآن کریم است که تعریف‌های متعددی از آن ارائه شده، مانند «بيان معانى آيات قرآنى و كشف مقاصد و مداليل آن». واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.

رجبی

‌حَریز مشرقی (حَریز بن عثمان‌ بن جبر رَحَبیِ مشرقی)، محدّث و راوی حدیث در قرن دوم می‌باشد.

علوم

منظور از علوم در این نوشته، دانش‌های بشری است که همواره مورد توجه اکید دین اسلام نیز بوده است.

اصول

واژه اصول ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • اصول فقه (علم)، یکی‌ از شاخه‌های‌ علوم‌ اسلامی‌• أصول دین، (در مقابل‌ فروع‌ دین)، اصطلاحی‌ کلامی‌

محکم

عبارت دارای معنای صریح و بدون احتمالات مختلف را گویند.

لغات

ـــ اَلْفاظ، عنوان‌ بخشی‌ از بدنه اصلی‌ اصول‌ فقه‌ که‌ به‌ عنوان‌ مقدمه‌ای برای استنباط احکام‌ شرع‌ از ادله‌ ، به‌ بررسی‌ مباحث‌ لفظی‌ می‌پردازد. ـــ الفاظ، اصوات خارج شده از دهان است.

نزول

یکی از مباحث مهم در حوزه قرآن‌شناسی، بحث از نزول قرآن و چگونگی آن است که از دیر زمان تاکنون مورد توجه دانشمندان، مفسران و پژوهشگران حوزه قرآن قرار داشته است

نیاز

حاجت‌ در نیاز و احتیاج استعمال شده است.از اين عنوان در بسياری ابواب فقهی از قبيل طهارت، صلات، حج، امر به معروف و نهی از منکر، تجارت، دین و نکاح سخن رفته است.

کلی

عام، غير معين

لغت

لغت صوتی است که هر قوم از اغراض خویش تعبیر می‌کنند.

کمک

یاری کردن را اعانت گویند. از این عنوان به مناسبت در باب‌های صلات، حج، تجارت، ضمان، اجاره، اطعمه و اشربه، غصب و دیات سخن رفته و احکام و آثاری بر آن مترتّب گشته است.

متن

متن الفاظی است كه معنای حدیث بدان استوار است. [۱]

نحو

علم به اصول و قواعدی است که با آنها حالت و حرکت حرف آخر هر کلمه در جمله و نیز کیفیت ترکیب کلمات با هم در یک جمله‌، معلوم می‌شود. موضوع این علم کلمه و کلام و هدف آن نیز حفظ زبان از اشتباه لفظی است. [۱] [۲] [۳] در این علم درباره إعراب هر یک از فاعل و مفعول و فعل و مبتدا و خبر و... و جایگاه هر یک از آنها در جمله بحث می‌شود و هم چنین این که چه عاملی باعث می‌شود این اعراب تغییر کنند.

الف

اَلِف‌ (آ، ا)، نخستین‌ حرف‌ از حروف‌ الفبای‌ زبان‌ فارسی ‌.

اهل

اهل در معانی همسر و نیز خانواده و همچنین خویشاوندان به کار رفته است.

بیت

بیت ممکن است در معانی ذیل و یا اضافه به معانی ذیل باشد: • خانه، محل سکونت• بیت شعر، از اجزای شعر• بیت الاحزان، به معنای ماتمسرا• بیت‌الحرام، کعبه یا خانه خدا در شهر مکه • بیت الحمد، خانه‌اى كه از هنگام ولادت حضرت مهدی (علیه‌السّلام) چراغى در آن روشن شده• بیت الریس، خاندانی مکی و عهده‌دار منصب اذان‌گویی در مسجدالحرام• بیت المعمور، یکی از مفاهیم قرآنی • بیت العزة، نام مکانی در آسمان دنیا؛ محل نزول دفعی قرآن از لوح محفوظ در شب قدر • بیت‌الغزل، از اصطلاحات ادبی شعر فارسی و عربی • بیت الله، یکی از نام‌های کعبه • بیت الله الحرام، نام دیگر کعبه • بیت المال، به محلّ نگهداری اموال عمومی • بیت المدراس، از مراکز تعلیمی یهود در یثرب • بیت‌المقدس، نخستین قبله و سومین شهر مقدس مسلمانان (پس از مکه و مدینه)، نیز شهری مقدس برای یهودیان و مسیحیان • بیت النار، نام دیگر آتشکده • بیت بلس، نام دیگر شهر بالس • بیت عربایه، نام دیگر ناحیه باعربایا • بیت لحم، از شهر های تاریخی فلسطین

صرف

واژه صرف ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • علم صرف، یکی از شاخه‌های ادبیات عرب• صرف (فقه)، بیع طلا به طلا و نقره به نقره یا بیع یکی از آن‌ها به دیگری

عرب

لفظ اعراب در موارد متعددی در قرآن بیان شده است و معارفی را در ذیل آن آمده است. اعراب جمع "عرب" است و "عرب" نام یکی از فرزندان حضرت اسماعیل نبی بود؛ [۱] و "عربی" منسوب به عرب، و " اعرابی" به افراد بادیه‌نشین گویند، هر چند در شهر باشند؛ [۲] [۳] بنابراین اعراب به ساکنان بادیه ‌نشین اطلاق می‌گردد. [۴] به عبارتی مرد اعرابی به کسی گویند که در بیابان به دنبال آب و گیاه باشد؛ یعنی هر کس که ساکن روستاها و شهرهای عربی باشد، عرب گفته میشود؛ اما کسانی که در بادیه و صحرا سکونت داشته باشند، اعراب گویند. [۵]

علم

علم دارای ارزش ذاتی می‌باشد و در دین مبین اسلام به علم ارزش و بهای بالایی داده شده است.

روش

سیره به سیرت و روش عملى گفته می شود.

رای

نظریه ای که حاصل تلاش ذهن یک شخص هست و بر اساس آن حکم می شود را رأی گویند.

حسن

ابو محمد حسن‌ بن سعید، از اصحاب امام رضا علیه‌السلام و برادر حسین بن سعید اهوازی است. وی در کوفه متولد شد و بعدا به اهواز هجرت کرد و در آنجا می‌زیست. وی تا سال ۲۲۰ق. زنده بوده است. رجالیان او را توثیق کرده‌اند.

فقه

فقه، دانشی اسلامی برای به‌دست‌آوردن احکام عملی یا تکالیف دینی انسان در این دنیا. احکام فقهی از طریق استدلال و تحقیق در منابع چهارگانه به‌دست می‌آید که عبارتند از قرآن، سنت، اجماع و عقل. فقه در بین اهل سنت و شیعه، از ابتدای اسلام دوره‌هایی را سپری کرده است. دوره مشترک بین این دو مذهب را دوره تشریع می‌گویند که زمان حضور پیامبر(ص) است.

مکی

سوره‌های مکی و مدنی، تعبیری است در علوم قرآنی و برخی رشته‌های مطالعات اسلامی که مراد از آن، دو دسته سوره‌های قرآن است که به اعتبار محل نزول دسته‌بندی شده‌اند. مکه و مدینه محل نزول آیات قرآن کریم بوده‌اند و شناخت آیات نازل شده در این دو شهر از دغدغه‌های مسلمانان از قرون نخستین تا امروز بوده و موجب پدید آمدن دانشی به نام «علم المکی و المدنی» شده است. اینکه آیات و سوره‌های مکی و مدنی کدام‌اند، چه معیارها و سنجه‌هایی برای تمایز نهادن میان دو دوره نزول وجود دارد و ویژگی‌های آیات مکی و مدنی چیست، از مهم‌ترین مسائل این دانش به شمار می‌آیند که به اعتقاد دانشمندان علوم قرآنی، تحصیل آن از شریف‌ترین و پرفایده‌ترین علوم قرآنی است.

صدر

صدر می‏‌تواند به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:

نسخ

سنی:

حد

حدّ یکی از اقسام احکام، در اسلام است.