آیا قرآن در حجیت و تبیین معارف مستقل است؟

قرآن کریم هم در اصل حجیت و هم در تبیین خطوط کلی معارف دین مستقل است؛ یعنی حجیّت آن ذاتی است و با خودْ تفسیر می‌پذیرد؛ گرچه اندیشه‌های بیرونی به عنوان مبدأ قابلی فهم قرآن سهیم است. مخاطبان قرآن برای بهره‌گیری از ظواهر قرآن به سرمایه‌ای فراتر از علوم پایه مؤثر در فهم قرآن و ضمیری که به تیرگی گناه آلوده نباشد نیاز ندارند.
استقلال قرآن کریم در حجّیت و تبیین معارف و همچنین اتقان شیوه تفسیری "قرآن به قرآن" با دلایلی چند قابل اثبات است:
1 قرآن کریم خود را به عنوان "نور" معرفی می‌کند: "قد جاءکم من الله نور وکتاب مبین"(1)، "واتّبعوا النور الذی أنزل معه"(2) و بارزترین ویژگی نور آن است که هم خود روشن است و هم روشنگر غیر خود است؛ یعنی هم در روشن بودن خود و هم در روشن کردن اشیای دیگر نیازمند به غیر نیست.
مقتضای نور بودن قرآن کریم نیز این است که نه در روشن بودن خود نیازمند غیر باشد و نه در روشن کردنِ غیر؛ زیرا در صورت نیاز به مبیّنی دیگر، آن مُبَیِّنْ اصل بوده، قرآن کریم فرع آن خواهد بود و این فرع و تابع قرار گرفتن قرآن با نور بودن آن ناسازگار است.
از سویی دیگر، بی‌تردید بسیاری از معارف قرآنی با ضمیمه کردن دو یا چند آیه حاصل می‌شود و رسیدن به آن معرفت، از راهِ یک آیه به تنهایی میسور نیست. نور بودن قرآن ایجاب می‌کند، همه آیاتی که مبیّن حدود، قیود و قراین یک مطلب است با هم بررسی شود، تا قرآن کریم در هیچ بخشی مطلب تیره و مبهم نداشته باشد.
2 یکی از صفات قرآن کریم: "تبیان کل شیء" است: "ونزّلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء..."(3) کتابی که بیانگر همه علوم و معارف ضروری و سودمند برای بشر یا بیانگر همه حقایق جهان آفرینش است، در تبیین خود نیازی به غیر ندارد، بلکه در بیان خویش به خود متکی است و برخی از آیاتش با برخی دیگر تبیین و تفسیر می‌شود وگرنه کتابی که تبیان خود نباشد، چگونه می‌تواند تبیان هر چیز دیگر باشد؟
لازم است توجه شود: منظور از این که "چون قرآنْ تبیان همه چیز است، تبیان خود نیز خواهد بود" این نیست که چون هر آیه، تبیان همه چیز است، پس تبیان خود هم هست، بلکه مقصود آن است که "مجموع قرآن" تبیان همه چیز است، پس "مجموع قرآن" تبیان خود هم خواهد بود. بنابراین، کمبود هر آیه‌ای حتماً با آیه دیگر تأمین می‌شود و از جمع‌بندی نهاییِ همه آیاتِ مناسبِ لفظی و معنوی با یکدیگر، معنای روشنی از آنها به دست می‌آید.
3 قرآن کریم در کنار دعوتِ انسانها به تدبر، دعویِ انتساب به خدای سبحان و مبرّا بودن از هر گونه اختلاف و ناهماهنگی درونی دارد.

1 سوره مائده، آیه 15.
2 سوره اعراف، آیه 157.
3 سوره نحل، آیه 89.

مأخذ: ( تفسیر تسنیم، ج 1، ص 64)