خداوند متعال در آیة 13 و 14، سورة واقعه می‌فرماید: (ثلة من الاولین و قلیل من الآخرین؛ گروه زیادی (از آنها) از امتهای نخستین هستند و اندکی از امت آخرین.
آیات یاد شده دربارة گروهی از بهشتیان به نام (سابقون) است که آنها مقرب، و در باغ‌های پرنعمت بهشت جای دارند. قرآن کریم گروه کثیری از سابقون را از میان امتهای نخستین می‌داند، و گروه اندکی نیز جز امت آخرین هستند.
منظور از مقربان همان سابقون و پیشگامان در ایمان هستند، و در امت اسلامی پیشگامان در پذیرش اسلام در صدر اسلام، گروه اندکی بودند که نخستین آنها از مردان حضرت علی علیه السلام و از زنان حضرت خدیجه(س) بود، در حالی که فراوانی پیامبران پیشین و تعداد امتهای آنها و وجود پیشگامان در هر امت، سبب می‌شود که تعداد آنها فزونی یابد.
افزون بر این، کثرت عددی دلیل بر کثرت کیفی نیست، و ممکن است تعداد سابقون این امت (اسلام) کمتر باشند، ولی از نظر مقام بسیار برتر و بالاتر، چنان که در میان پیامبران نیز برخی بر برخی دیگر افضل هستند.[1]
نکتة دیگر این که ممکن است بعضی از مؤمنان در زمرة پیشگامان در ایمان نباشند؛ ولی دارای صفات و ویژگی‌های دیگری باشند که آنها را هم ردیف سابقون قرار می‌دهد، و از نظر پاداش هم ردیف آنها هستند. به همین جهت در برخی روایات اسلامی از حضرت امام باقر علیه السلام نقل شده که فرمود: (نحن السابقون السابقون و نحن الآخرون؛ پیشگامان پیشگام و آخرون ما هستیم.)[2]
این که چرا افراد مقرب، در امت های پیشین زیادند، ولی در امت اسلامی کم هستند، چنین آمده است که مقربان، همان پیامبران الهی و جانشینان و معصومان هستند؛ لذا چون در امت های پیشین حدود صد و بیست چهار هزار پیامبر بود، از آن به (ثله) تعبیر می کند؛ ولی در اسلام، فقط چهارده معصوم داریم، لذا از آن به (قلیل) تعبیر نمود.[3]
حضرت امام صادق علیه السلام نیز به جمعی از پیروان خود فرمود: (سابقون نخستین و آخرین، شما هستید، در دنیا پیشگام در ولایت ما بودید و در آخرت پیشگام در بهشتید.[4]
قرآن کریم،در آیات 39 و 40، سورة واقعه دربارة اصحاب یمین می‌فرماید: (ثلة من الاولین و ثلة من الآخرین؛ که گروهی از امتهای نخستینند و گروهی از امتهای آخرین.)
(ثلة) به معنای قطعة مجتمع از پشم است و سپس به هر جمعیت انبوه در هم فشرده‌ای گفته شده است. در آیات مذکور می‌فرماید: گروه بزرگی از اصحاب یمین از امتهای گذشته و امت اسلام، از صالحان و مؤمنان می‌باشند و در آیات قبل از آیات مذکور اصحاب یمین و اوصاف آنها را معرفی کرده است.
بنابراین، آیات 13 و 14 با آیات 39 و 40، تناقض و تضادی ندارند و همان‌طور که گذشت لفظ قلیل در آیة 14 سورة مذکور، اشاره به کم بودن تعداد امت اسلام است که توضیحات آن گذشت.[5]
یادآوری این نکته لازم است که این دو آیه، ناظر به دو گروه می باشد: در گروه اول که مقربان و سابقون هستند، عده ای زیادی در امت های پیشین بودند، که طبق روایتی این ها همان انبیای الهی می باشند؛ ولی در امت اسلامی این مقربان کم هستند چرا که در امت اسلامی، معصومین علیهم السلام خیلی کمتر از پیامبران پیشین اند، هر چند عظمت و فضیلت معصومین اسلامی فراتر از آن است که، قابل مقایسه با انبیای گذشته باشد.
در گروه دوم که همان اصحاب یمین می باشند، قرآن کریم اشاره دارد که گروهی زیاد، در امت های پیشین در جرگه این اصحاب می باشند، و گروهی زیاد، از امت اسلامی نیز جزو اصحاب یمین خواهند شد.
بنابر این، چون دو آیه ناظر به دو گروه می باشند هیچ تناقضی ندارند، بلی اگر هر دو، به یک گروه شامل می شد، این شبهه پیش می آمد، که این دو با هم ناسازگار است.[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. فضل بن الحسن الطبرسی، مجمع‌البیان، بیروت، منشورات دار مکتبة الحیاة، الطبعة الجدید، بی‌تا، ج 6، ص 113 و 120.
2. سید هاشم الحسینی البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1415 ق.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ر. ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قمم جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیه، الطبعة الخامسة، 1417 ق، ج 19، ص 121 122.
[2] . ر. ک: فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، الطبعة الثانیة، 1402 ق، ج 5، ص 120 121.
[3]. طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378 ه ق، ج12، ص395؛ حسینی شیرازی، محمد، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، انتشارات دارالعلوم، چاپ اول، 1424 ه ق، ج5، ص 311.
[4] . ر. ک: همان، ص 125.
[5] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1367، ج 23، ص 206 208 و ص 225 226.
[6]. زحیلی، وهبه بن مصطفی؛ المنیر، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1418 ه ق، ج27، ص 256.
