شرح پرسش:
سلام علیکم؛ خداوند در آیه 63 سوره نور می‌فرماید: (لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ). لطفا درباره این فقرات: (لا تجعلوا دعاء)، (یتسللون منکم لواذا) و (فلیحذر الذین) توضیح دهید.
پاسخ:
(لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصیبَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ)؛[1]
برای روشن شدن معنای آیه و با توجه به درخواست پرسش‌گر که از سه موضوع سؤال نموده، آن‌را در سه بخش بررسی می‌کنیم.
الف. (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً). مفسران در ارتباط با معنای این جمله، سه نظر ارائه کرده‌اند:
1. (دعای رسول) در آیه شریفه به این معنا است که هرگاه پیامبر اسلام(ص) مردم را برای کاری از کارها دعوت کرد-مانند دعوت به سوی ایمان، عمل صالح، مشورت در امر اجتماعی، نماز جماعت، و به طور کلی امری از امور دنیا و آخرت- همه اینها مانند دعا و دعوت خداست و باید آن‌را با اهمیت تلقی کرد، و به طور جدی روی آن ایستاد، دعوت‌های او را ساده نگرفت که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است. شاهد این معنا، جمله ذیل آیه است که می‌فرماید: (قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً)، نیز تهدیدی که دنبال آیه درباره مخالفت امر آن‌حضرت آمده است؛ لذا شهادت این دو فقره بر این معنا روشن است. علاوه بر اینکه این معنا با آیه قبلی[2] هم مناسب‌‌تر است؛ زیرا در آن آیه کسانی که دعوت رسول خدا(ص) را اجابت می‌کردند، و نزدش حضور می‌یافتند، و بدون اجازه‌اش او را ترک نمی‌کردند، مورد مدح و ستایش قرار گرفتند. و این آیه کسانی را که وقتی آن‌حضرت دعوتشان میکند اعتنایی به دعوت آن‌جناب نمی‌‌کنند، مذمت می‌نماید.[3] بنابر این، معنای این دعای رسول آن است که هر آنگاه پیامبر شما را برای مسئله‌‌ای فرا میخواند به یقین موضوع مهم الهی و دینی است، باید آن‌را با اهمیت تلقی کنید، و به طور جدی روی آن بایستید، دعوت‌های او را ساده نگیرید که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است.
2. برخی گفتهاند: مراد از دعای رسول، خطاب کردن او و صدا زدن او است که مردم آن حضرت را مثل سایر مردم صدا نزنند، بلکه با مردم فرق گذاشته او را محترمانه صدا بزنند؛ مثلاً، نگویند یا محمد، و یا ابن عبد اللَّه، بلکه بگویند یا رسول اللَّه.[4]
3. عده‌ای نیز معتقدند: منظور از دعا، نفرین کردن است؛ یعنی نفرین او را مانند نفرین دیگران نپندارند که در حقیقت آیه شریفه مردم را نهی میکند از اینکه خود را در معرض نفرین پیامبر قرار دهند؛ یعنی او را به خشم در نیاورند، چون خدا نفرین او را بی‌اثر نمی‌‌گذارد.[5]
ب. (قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً). (یتسللون) از ماده (تسلل) در اصل به معنای بر کندن چیزی است. به عنوان مثال وقتی گفته میشود (سل السیف من الغمد) یعنی شمشیر را از غلاف کشید.[6] معمولاً به کسانی که مخفیانه و به طور قاچاقی از جایی می‌‌گریزند، (متسللون) گفته میشود.
(لواذا) از (ملاوذه) به معنای (استتار) است، و (ملاوذه) آن است که انسانی به غیر خود پناهنده شده و خود را پشت سر او پنهان کند، یا در پشت دیواری قرار گیرد، و به اصطلاح، سر دیگران را گرم کرده و فرار میکند، این عملی بود که منافقان به هنگامی که پیامبر اسلام(ص) مردم را برای جهاد یا امر مهم دیگری فرا میخواند انجام می‌‌‌دادند.[7]
(یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً)، به معنای این است که کسی خود را از زیر بار تکلیفی به طور آرام بیرون بکشد، که دیگران نفهمند. معنای آیه این است که خدای عز و جل از میان شما آن کسانی را که از بین مردم با حیله و تزویر خارج میشوند، در حالی‌که به غیر خود پناهنده میشوند و به این وسیله خود را پنهان میکنند و هیچ اعتنایی به دعوت رسول خدا ندارند، می‌‌شناسد.[8]
ج. (فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ). ظاهر سیاق آیه با در نظر داشتن معنایی که بیان شد؛ این است که ضمیر (عن امره) به رسول خدا(ص) بر میگردد، و امرش همان دعوت او است، در نتیجه آیه شریفه کسانی را که از امر و دعوت آن‌حضرت سر باز می‌زنند، تهدید می‌نماید که هرگاه امر پیامبر را مخالفت کنند، باید بترسند از اینکه بلا و یا عذابی دردناک دامن‌گیر آنان میگردد.[9]
البته بعضی از مفسران گفتهاند: ضمیر در (عن امره) به خدای سبحان بر میگردد، و در آیه شریفه هر چند که امری از ناحیه خدا وجود ندارد تا ضمیر بدان برگردد، اما همان نهی که در آیه وجود دارد مبنی بر اینکه (دعای رسول را چون دعای یک نفر عادی قرار ندهید)، در حقیقت در معنای امر و به صورت نهی است؛ چون معنایش این است که دعوت او را بپذیرید، و کلمه (بپذیرید) امر است.[10]
پی نوشت:
[1]. نور، 63. (صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهی خداوند کسانی از شما را که پشت سر دیگران پنهان میشوند، و یکی پس از دیگری فرار میکنند می‌داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت میکنند، باید بترسند از اینکه فتنه‌ای دامنشان را بگیرد، یا عذابی دردناک به آنها برسد)!
[2]. (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا کانُوا مَعَهُ عَلی أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّی یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُولئِکَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم)؛ مؤمنان کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند. و چون با پیامبر در کاری همگانی باشند، تا از او رخصت نطلبیده‌اند نباید بروند. آنان که از تو رخصت می‌طلبند، کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده‌اند. پس هنگامی که از تو برای پاره‌ای از کارهایشان رخصت خواستند، به هر یک از آنان که خواهی رخصت بده و برایشان از خدا آمرزش بخواه، که خدا آمرزنده و مهربان است. نور، 62.
[3]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 166- 167، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417 ق.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 248، ناصر خسرو، تهران، 1372ش.
[5]. به نقل از، آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 9، ص 414، دار الکتب الاسلامیة، بیروت، 1415ق.
[6]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 418، دارالعلم الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412 ق.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 14، ص 566، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
[8]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 167
[9]. همان؛ بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 9، ص 158، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361 ش.
[10]. روح المعانی، ج 9، ص 416.
منبع:islamquest.net
