آیا اعتقاد به شفاعت با آیه «وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی» در تناقض نیست؟

نخست باید دانست سعی و تلاش آدمی، تنها به تلاش‌های ظاهری و فعالیت‌های فیزیکی منحصر نیست بلکه ارتباط معنوی و محبت به اولیای خدا نیز از اعمال با فضیلت شمرده شده است. علاوه بر این شفاعت اولیای الهی، متوقف بر شرایطی است که همگی بر عمل و استحقاق شفاعت شونده استوار است و کسانی که در دنیا با سعی و تلاش خود، این شرایط را تحصیل کرده‌اند، مشمول شفاعت خواهند شد.
در تعبیر روایات، (شفاعت)، پاداش و هدیه الهی به انسان‌هایی است که عمل و عقیده آنان، مورد پسند و رضایت خداوند است.(1) این پاداش بر اساس اصل قرانی (لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی)(2)، تنها به کسانی داده می‌شود که در دنیا، تلاش و سعی خود را در عمل به دستورات و وظایف الهی و رسیدن به مقام قرب او و نیز جلب رضایت او به کار گرفته‌اند و با اولیای الهی، هم فکر، هم عقیده و همراه شده‌اند. البته ممکن است گه‌گاهی دچار خطا و لغزش نیز شده باشند. در حقیقت این افراد، به واسطه عمل خود در دنیا، استحقاق مغفرت الهی را در آخرت پیدا کرده‌اند.
توجّه به بعضی آیات و روایات، نقش مهم عمل انسان را در بهره مندی از شفاعت، بیشتر آشکار می‌سازد:
1. قرآن کریم، عمل نکردن به وظایف و دستورات دینی را علت عدم بهره‌مندی برخی اهل دوزخ از شفاعت می‌داند: (از اهل جهنم سؤال می‌شود: چه چیزی شما را جهنمی کرد؟ گویند: از نمازگزاران نبودیم و بینوایان را اطعام نمی‌کردیم و با اهل باطل در هرزه فرو می‌رفتیم. پس شفاعت شفیعان به حال آنان سودی نمی‌بخشد).(3)
2. امام صادق (ع) می‌فرماید: (هر کس دوست دارد شفاعت شافعان در مورد او سودمند باشد، باید رضایت خداوند را جلب کند و هیچ کس رضایت خدا را جلب نخواهد کرد، مگر با اطاعت از خدا، پیامبر و امامان معصوم).(4)
3. قرآن کریم می‌فرماید: (ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ حَمِیمٍ وَ لا شَفِیعٍ یُطاعُ)(5) (در روز قیامت برای ستمگران، دوست و شفاعت کننده‌ای که شفاعتش پذیرفته شود، وجود نخواهد داشت).
بنابراین نجات با شفاعت، بر اساس سعی و عمل به اضافه لطف و رحمت خداوند است.
در نتیجه، شفاعت نه تنها با آیه بالا در تناقض نیست بلکه منطبق بر آن و مبتنی بر عمل انسان است.
پی‌نوشت‌
(1) بحارالانوار، ج 8، ص 40، ح 22.
(2) نجم (53)، آیه 39.
(3) مدثر (74)، آیات 42- 46.
(4) بحارالانوار، ج 78، ص 220، ح 93.
(5) غافر (40)، آیه 18.