آیا اختلاف در قرائات، موجب تحریف قرآن نمی‌شود؟

در 1400 سال پیش کتابی در شبه جزیره عربستان ظهور کرد که بالاتر از کتاب‌های بشری بود و تمام مطالب آن، بیانگر آن است که این کتاب، برخاسته از عقل بشری نیست و نظم و نثر و الفاظ و محتوی و علوم آن نشان می‌دهد قدرتی فراتر از قدرت بشر در نوشتن این کتاب دخالت دارد. و این کتاب برای تمام زمان‌ها و برای تمام نسل‌ها تا ابد نازل شده است و روح تشنه انسان‌ها را سیراب و به سر منزل مقصود برساند. قبل از آن که به مسئله (اختلاف قرائات) بپردازیم؛ لازم است اندکی درباره (تحریف) مطلبی گفته شود. تحریف در لغت به معنای (طرف) گوشه یا جانب آمده است.[1] و در اصطلاح به چند معنا آمده است. از جمله؛ تحریف معنوی تحریف به معنای زیاد کردن، کم کردن، تبدیل کردن الفاظ، و... .[2]
علمای شیعه و اکثر اهل تسنن، اتفاق نظر دارند که قرآن تحریف نشده و قرآن موجود، همان قرآن زمان رسول خدا و هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است و این مطلب را خود قرآن بیان می‌کند: (انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون؛[3] همانا ما قرآن را نازل کردیم و خود از آن نگه داری و محافظت می کنیم.) علامه طباطبایی می گوید: (از وصف (لحافظون) حفظ قرآن در آینده فهمیده می‌شود و قرآن از هر گونه تحریف مصون می‌باشد.)[4] هم چنین آیه (لا یأتیه الباطل من بین یدیه و لا من خلفه تنزیل من حکیم حمید؛[5] این کتاب (قرآن) قطعاً شکست ناپذیر است که هیچ گونه باطلی نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغ آن نمی‌آید، چون از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است.)
(عزیز) به معنای، شکست ناپذیر و نفوذ ناپذیر است، قبول کردن تحریف در قرآن، مستلزم پذیرفتن نفوذ پذیری در قرآن است که با عزیز بودن قرآن، ناسازگار می باشد.
افزون بر آنچه گذشت تحریف شدن قرآن، با اعجاز و معجزه بودن آن سازگاری ندارد و نمی‌تواند هدایت گر بشر باشد. در نتیجه قرآن، کتاب الهی و مصون از تحریف است.
قرائات
قرائت یکی از وجوه احتمالی در نص قرآن کریم است که به وسیله یکی از قرّاء ارایه شده باشد. قرائات قرآن به خود قرآن ربطی ندارد و دو امر متغایرند؛ زیرا بستر قرآن، بستر نص و تواتر مسلمانان است، در حالی که بستر قرائات قرآن، اختیارات و استنباطات قراء در قرائات قرآن است و دارای تواتر و حجیت نیست.[6] شیعه معتقد است قرآن بر یک حرف نازل شده است چنان که امام باقر - علیه السلام- می فرماید: (القرآن واحد نزل من عند واحد لکن الاختلاف یجیی من قبل الرواة؛[7] قرآن یکی است و از طرف یکی نازل شده و اختلاف در حروف از طرف راویان است.) و به قرائت مشهور بین راویان عمل می‌کنند. (... اقراء کما یقراء الناس...؛[8] همان گونه که مردم قرآن را قرائت می‌کنند شما نیز قرائت کنید.)
اختلاف در قرائات دارای ریشه‌های متفاوتی است از جمله:
1. ابتدائی بودن خط سبب اختلاف در قرائات شده است. مثلاً واو و یاء را بدون سبب حذف می‌کردند. در آیه 4 سوره تحریم می فرماید: (و صالحوا المؤمنین) واو را حذف می‌کردند (صالح المؤمنین) می‌نوشتند.
2. خالی بودن از نقطه: مسلمانان در قرن اوّل هجری کلمات را بدون نقطه می نوشته‌اند، این خود موجب اختلاف در حروف شده است.
3. مجرد بودن از حرکات.
4. الف نداشتن کلمات یا اختلاف لهجه.
5. اجتهاد و اعمال نظری قاری.
6. زیاد روی در اعمال قواعد ادبی.
7. علل روانی قاری و مشهور نمودن خود با ابتکار در قرائت.[9]
بعضی از اختلاف قرائت‌ها، به سبب مخلوط شدن وحی قرآن با تفسیر یا تأویل آیه است؛ مانند: (یا ایها رسول بلغ ما انزل الیک فی علیٍ..) کلمه (فی علی) در وحی قرآنی نیست، بلکه تفسیر ما (انزل الیک) است.
در نتیجه؛ اختلاف در قرائت با تواتر اصل قرآن منافات ندارد و با بررسی ریشه‌های اختلاف دریافتیم که اختلاف آنها در کلمه‌ای از قرآن از لحاظ، اعراب، هیئت، نقطه و... می‌باشد و در اصل کلمه اتفاق نظر دارند. و موجب تحریف قرآن نمی‌شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. التمهید، محمدهادی معرفت، قم، انتشارات نشر اسلامی، ج 2، ص 9 100.
2. البیان، سید ابوالقاسم خویی، قم، انتشارات نور الثقلین، ص 171.
3. البرهان، زرکشی، بیروت، دار المعرفة، ج 1، ص 318.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، مؤسسه طبع و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد، ج2، ص197.
[2] . خویی، سید ابوالقاسم، البیان، قم، دار الثقلین، ص 198.
[3] . حجر/9.
[4] . طباطبایی، محمد حسین، المیزان، قم، انتشارات اسراء، ج 12، ص 145.
[5] . فصلت/42.
[6] . معرفت، محمد هادی، التمهید، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1411ق، ج 2، ص 98.
[7] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ج 2، ص 630.
[8] . همان.
[9] . معرفت، محمد هادی، التمهید، همان، ج 2، ص 9 60؛ زرکشی، البرهان، بیروت، دار المعرفه، 1410 ق، ج 1، ص 318.