قبل از پاسخ، لازم است گفته شود که در بسیاری از آیات و یا سور قرآن از واقعة خاصی صحبت نمی‌کند بلکه سور قرآن متشکّل از وقایع و حوادث گوناگون است. و موضوعات متعدّدی در آنها آمده است ولی نام سوره‌های قرآن اغلب به‌خاطر آن واقعة خاصّی‌که در آن آمده است نام‌گذاری شده است. مانند: سورة احزاب که شرح جنگ احزاب در آن است و نام (احزاب) برای آن تعیین شده است.
محتوای سورة احزاب:
سورة احزاب در مدینه نازل شده است و دارای 73 آیه است.[1] و بخش مهمّی از این سوره به ماجرای (جنگ‌احزاب) (خندق) می‌‌پردازد، و این سوره یکی از پربارترین سوره‌های قرآن مجید است و مسائل متنوع و بسیار مهمّی را در بر دارد که به‌صورت خلاصه بیان میگردد:
1 مهمترین بخش سورة احزاب مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهندة آن و پیروزی اعجاب‌آمیز مسلمین بر کفار، و کارشکنی‌ها و بهانه‌جویی‌های گوناگون منافقان و پیمان‌شکنی آنان می‌باشد. (حزب) به معنی گروه و طایفه است و این جنگ را (احزاب) مینامند. برای آنکه یهودیان با مشرکان مکّه و طوائف دیگر پیمان بستند و ائتلاف کردند تا یک‌باره بر مدینه بتازند و کار مسلمانان را یکسره سازند.[2] از آیات (259) سورة احزاب، شرح واقعه جنگ احزاب است و از آیة 25 تا 27 مربوط به غزوة بنی‌قریظه است،[3] که پس از پایان جنگ احزاب، پیامبر مأمور شد حساب یهود بنی قریظه را که عامل اصلی جنگ احزاب بودند و مشرکان عرب را در این جنگ پشتیبانی کرده بود روشن سازد که پیامبر اسلام و لشکریانش فاتح این نبرد بودند.
2 در این سوره چند حکم فقهی آمده است که بخش مهمّی از آنها به پیامبر صلّی الله علیه و آله و همسران او اختصاص دارد از جمله در آیات 28 تا 34 و آیة 59، ازدواج با همسر فرزند خواندة خود بعد از طلاق جایز است آیة 37، و نمونة آن داستان زید (پسر خواندة رسول خدا صلّی الله علیه و آله ) که همسرش را طلاق داد و سپس پیامبر صلّی الله علیه و آله با همسر طلاق یافتة او ازدواج کرد و پاسخ اشکالات منافقین در این مورد، احکامی دربارة طلاق و عدّه آیة (49)، حکم حجاب و پوشش برای زنان از موضوعات دیگر این سوره است.
3 آیة (33) اشاره به تطهیر ساحت اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله که برهان روشن اهل‌بیت علیهم السّلام است می‌باشد، مسئله خاتمیت در آیة (40) و حمل امانت الهی آیة (72) دیگر موضوعاتی است که در این سورة شریفه بررسی شده است.[4]
محتوای سوره روم:
1 این سوره در مکه نازل شده و دارای 60 آیه است.[5] در این سوره اشاره به جنگ ایران و روم است که در عصر (خسرو پرویز) و(هرقل) قیصر روم واقع شد و در آن جنگ ایرانی‌ها پیروز شدند. مشرکان مکّه این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت نیّت شرک خود دانستند و گفتند ایرانیان مجوسی و مشرک هستند. امّا رومیان مسیحی هستند و اهل کتاب، همان‌گونه که ایرانیان بر رومیان غلبه کردند، پیروزی نهایی از آن شرک است. این امر بر مسلمانان گران آمد و آیات (71) سورة روم نازل شد و یک پیشگوئی عجیب را بیان کرد که گرچه ایرانیان در این نبرد پیروز شدند امّا چیزی نمی‌گذرد که از رومیان شکست خواهند خورد. و حتّی‌حدود زمان این پیشگوئی را نیز بیان داشت که در طول چند سال به وقوع می‌‌پیوندد و این پیشگوئی از مظاهر اعجاز قرآن است.[6]
2 عاقبت بدکاران در آیة (108)، سرنوشت مجرمان در قیامت در آیة (1611) تبیین بخشی از قوانین خلقت و سنن الهی، مانند مسئله زوجیت، مودّت و رحمت فطری میان انسان‌ها، اختلاف شب و روز و زبان‌ها و رنگ‌ها، نزول باران و احیای زمین مرده به آب باران، قوام آسمان و زمین در فضا در آیة (3020) توحید فطری در آیة (3630) ، تأثیر اعمال انسان در ظهور فتنه و فساد به عنوان کیفیت اعمال در آیة (41) به بعد، مسئله اختلاف، تفرقه و گروه‌گرائی و زیان‌ها و آثار منفی آن در دین و جامعه، در آیة (32)، نهی از رباخواری در آیة (39) و ... از دیگر موضوعات این سوره است.
محتوای سوره نور:
سورة نور در مدینه نازل شده و(64) آیة دارد.[7] این سوره را در حقیقت می‌توان سورة پاکدامنی و عفّت و مبارزه با آلودگی‌های جنسی دانست. چرا که قسمت عمدة دستوراتش بر محور پاک‌سازی اجتماع از آلودگی‌های جنسی می‌باشد. بیان مجازات شدید مرد و زن زناکار در آیة (31)، مجازات تهمت در آیة (4و 5)، داستان تهمت عظیمی که به یکی از همسران رسول خدا صلّی الله علیه و آله در آیة (1611)، ممنوعیت اشاعة فحشا در آیة (2017)، بخشی از آداب معاشرت و دستورهای اجتماعی اسلام در آیة (2927)، مبارزه با چشم‌چرانی و ترک حجاب در آیة (313)، ترغیب به ازدواج آسان در آیة (3432)، آیة نور (3835) تسبیح‌گویی همه موجودات در آیة (4241)، حکومت جهانی مستضعفان در آیة (55)، خانه‌هائی که غذا خوردن از آنها مجاز است در آیة (61)، کیفیت معاشرت مسلمانان با پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله در آیة (6462) و .. از موضوعات این سورة مبارکه است.[8]
محتوای سورة سجده:
سورة سجده یا الم سجده در مکّه نازل شده و دارای 30 آیه است. عظمت قرآن، مبدأ و معاد، خلقت زمین و آسمان و کل جهان در 6 روز در آیة (51)، آفرینش انسان از گل و آفرینش نسل وی (96)، مسئله توحید، معاد و اوضاع قیامت و نیز دفع شبه‌هایی که دربارة این دو مسئله در دل‌ها خلجان می‌کند در آیة (1410)، مسئله نماز و راز و نیاز شبانة بندگان خالص با پروردگارشان (2015) صبر و ایمان، سرمایه امامت (2523)، تهدید مجرمان بی ایمان و ... از موضوعات این سوره است.[9]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ذیل سوره.
2. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ذیل سوره.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . ابوعلی الفضل الطبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات مکتبة المرعشی، 1403 ق، ج 4، ص 334.
[2] . شعرانی، حاج میرزا ابوالحسن، تهران، نشر طوبی، کتابفروشی اسلامیه، 1363، ج 1، ص 171.
[3] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 291.
[4] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393 ق، ج 16، ص 273.
[5] . ابو علی الفضل الطبرسی، جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1371، ج 3، ص 257.
[6] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363، ج 16، ص 359.
[7] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، ج 15، ص 77.
[8] . برای اطلاعات بیشتر ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1362، ج 14، ص 352 .
[9] . برای اطلاعات بیشتر ر. ک: همان، 1363، ج 17، ص 101.
