آیة چهار سورة قدر را شرح داده و بفرمایید مقصود از روح چیست؟

سوره شناسی و سیمای سورة قدر:
1. سورة قدر، نود و هفتمین (97) سورة قرآن است.
2. دارای پنج آیه می باشد.
3. سورة مکی است. یعنی در مکّه نازل شد.
4. محتوای کلّی آن در رابطه با نزول قرآن در شب قدر است و به دنبال آن پایین آمدن ملائکه و روح در زمین است.
اما ترجمه و شرح آیة چهار چنین است:
(تنزّل الملائکة والروح فیها باذن ربّهم من کلّ امر...) یعنی:
فرشتگان و (روح) در آن شب به اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می شوند. شبی است سرشار از سلامت (و برکت و رحمت) تا سپیدة صبح و طلوع سپیده.
امّا شرح آیه: مولانا می گوید:
باز کرد از رطب و یابس حقّ نَوَرد روح را (من امر ربّی) مهر کرد[1]
علامه سید محمد حسین طباطبایی در تفسیر خود ذیل این آیه می فرمایند: ظاهر آن است که مراد از روح دراین آیه، (همان روح از امر و روح امری) است که در آیة (85) سورة اسری آمده است[2]. و آن آیه این است که:
(وَ یَسئلونک عن الرّوح قل الّروح من امر رَبّی...) یعنی (از تو (پیغمبر) در بارة روح می پرسند. بگو: روح از امور پروردگارم (و مربوط به اوست) و به شما جز اندکی از دانش نداده اند).
در واقع علامة طباطبایی طبق روش تفسیری خود، آیة چهار سورة قدر را با آیة (85) سورةاسری تفسیر کرده است.
به هر حال کلمة (روح) 21 مرتبه در قرآن شریف آمده و در موارد زیر به کار رفته است:
1. به معنای روحی که در کالبد انسان دمیده شده است[3].
2. به معنای وحی[4].
3. به معنای قرآن[5].
4. به معنای روح القدس[6].
5. به معنای بزرگ فرشتگان[7].
ولی به هر حال روح بشر امری پیچیده، ناشناخته و نفخة الهی و دارای بعد آسمانی است و تنها خداوند آن را می شناسد[8].
در تفسیر الکشاف که یکی از تفسیرهای اهل تسنن است، آمده است:
مراد از روح، جبرئیل است. برخی نیز گفته اند: روح، دسته ای از فرشته هستند که فرشتگان دیگر او را نمی بینند مگر در شب قدر. و مراد از (من کلّ امر) سرنوشت و تقدیر همة انسان ها و هر انسان است.[9]
از امام صادق علیه السّلام از روح سؤال کردند: آیا روح همان جبرئیل نیست؟
امام صادق علیه السّلام فرمود: (الّروح اعظم من جبرئیل، ان جبرئیل من الملائکة و انّ الروح هو خلق اعظم من الملائکة، الیس یقول الله تبارک و تعالی تنزّل الملائکة والروح[10]).
امام صادق علیه السّلام می فرماید: روح فرشته ای است که از جبرئیل بزرگتر است. چون جبرئیل از ملائک هاست ولی روح بزرگتر از ملائکه می باشد. در واقع روح فرشتة بزرگ است و دلیل آن نیز این است که در سورة قدر ملائکه و روح به صورت جدا آمده است. پس ملائکه با روح با هم فرق می کنند و روح همان جبرئیل نیست.
در تفسیر مجمع البیان آمده: روح همان جبرئیل است. و در ذیل (من کل امر) آمده هر امر خیر و با برکت را گویند[11].
آن چه به عنوان خلاصه و نتیجة بحث قابل بیان است این است که: در شب قدر :که شب قدر شناسی، وقت شناسی و شب سرنوشت و سرنوشت ساز است، فرشتگان و روح به اذن پروردگار به زمین می آیند و بر بندگان خدا سلام می دهند و تا سپیدة صبح با آن ها نجوا می کنند.
در رابطه روح هم باید گفت: اگر چه دراین مورد اختلاف نظر وجود دارد، ولی نظر روایت صحیح تر به نظر می رسد، و روح، فرشته بزرگی غیر از ملائکه و جبرئیل است که وظیفة خاص خودش را دارد و یکی از فرشته های بزرگ شب قدر است. و در دعای سوّم صحیفة سجادیه نیز چنین آمده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 27.
2. هاشمی رفسنجانی، علی اکبر، تفسیر راهنما، ذیل سورة قدر.
3. دعای سوّم صحیفة سجادیه.
4. طباطبایی، علامه سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، ج20.
5. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج12.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مثنوی معنوی، دفتر 6، بیت 2878، ص 436.
[2] . تفسیر المیزان، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، 1394 ه ق، ج 20، ص 332.
[3] . سجده/ 9.
[4] . غافر/ 15.
[5] . شوری/ 52.
[6] . بقره/ 87.
[7] . قدر/ 4.
[8] . قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز نشر فرهنگی، ج 7؛ و درس هایی از قرآن، چاپ دوم، 1380، ص 112.
[9] . تفسیر الکشاف، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج 4، ص273.
[10] . تفسیر نورالثقلین، قم، دارالتفسیر، چاپ اوّل، 1382، ج 4، ص 638.
[11] . تفسیر مجمع البیان، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، بی تا، ج 5، ص 520.