قرآن پژوهان درباره حکمت تقسیم قرآن به سوره‌های مختلف، نظرهای گوناگونی را بیان کرده‌اند. برخی در این باره گفته‌اند: حکمت تقسیم قرآن به سوره‌ها برای اثبات این مسئله است که هر سوره‌ای از قرآن- حتی در حداقل آیات آن معجزه و آیتی از نشانه‌های الهی است. همچنین اشاره به آن است که هر سوره، دارای روش و سبک مستقل و مخصوص به خود است. برای مثال سوره ( یوسف) از داستان یوسف و سوره (برائت) از احوال و اسرار منافقان صحبت می‌کند.(1) به علاوه هر سوره دارای حداقل یک هدف اصلی و پیام ویژه‌ای می‌باشد که آیات سوره بر محور آن دور می‌زند.(2) برخی نیز به حکمت‌های دیگری اشاره کرده‌اند از جمله: تفصیل قرآن به آیات و سوره‌های مختلف به سبب به هم پیوستن اشکال و نظایر و متناسب بودن آنها با یکدیگر است که موجب ملاحظه و شناخته شدن معانی و نظم آنها می‌گردد.(3) در پایان لازم است به دو نکته اشاره شود: یکم. تقسیم قرآن به سوره‌ها به دستور خدا بوده و در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله تعیین شده است. هر سوره با (بسم‌اللَّه الرحمن الرحیم) شروع و با تکرار نزول آن، سوره پیشین ختم می‌شود. دوم. تقسیم قرآن به سوره‌ها، اختصاص به این کتاب آسمانی ندارد زیرا کتاب‌های آسمانی پیشین (مانند تورات و انجیل) هم به شکل تبویب و سوره‌بندی نازل شده است چنان که زمخشری بدین موضوع اشاره کرده است.(4) پی‌نوشت‌ (1) بدرالدین محمد بن عبدالله زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج 1، نشر دار المعرفه، ص 264. (2) ر. ک: اهداف و مقاصد سوره‌های قرآنی، محمود شماته، ترجمه محمد باقر حجتی. (3) جلال الدین عبدالرحمن سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج 1،) نشر دار ابن کثیر (، ص 207 و 208 سید محمدباقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 107. (4) الاتقان، ج 1، ص 208.
قرآن پژوهان درباره حکمت تقسیم قرآن به سورههای مختلف، نظرهای گوناگونی را بیان کردهاند. برخی در این باره گفتهاند: حکمت تقسیم قرآن به سورهها برای اثبات این مسئله است که هر سورهای از قرآن- حتی در حداقل آیات آن معجزه و آیتی از نشانههای الهی است. همچنین اشاره به آن است که هر سوره، دارای روش و سبک مستقل و مخصوص به خود است. برای مثال سوره (
یوسف) از داستان یوسف و سوره (برائت) از احوال و اسرار منافقان صحبت میکند.(1) به علاوه هر سوره دارای حداقل یک هدف اصلی و پیام ویژهای میباشد که آیات سوره بر محور آن دور میزند.(2) برخی نیز به
حکمتهای دیگری اشاره کردهاند از جمله: تفصیل قرآن به آیات و سورههای مختلف به سبب به هم پیوستن اشکال و نظایر و متناسب بودن آنها با یکدیگر است که موجب ملاحظه و شناخته شدن معانی و نظم آنها میگردد.(3)
در پایان لازم است به دو نکته اشاره شود:
یکم. تقسیم قرآن به سورهها به دستور خدا بوده و در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله تعیین شده است. هر سوره با (بسماللَّه الرحمن الرحیم) شروع و با تکرار نزول آن، سوره پیشین ختم میشود.
دوم. تقسیم قرآن به سورهها، اختصاص به این کتاب آسمانی ندارد زیرا کتابهای آسمانی پیشین (مانند تورات و انجیل) هم به شکل تبویب و سورهبندی نازل شده است چنان که زمخشری بدین موضوع اشاره کرده است.(4)
پینوشت
(1) بدرالدین محمد بن عبدالله زرکشی، البرهان فی علوم القرآن، ج 1، نشر دار المعرفه، ص 264.
(2) ر. ک: اهداف و مقاصد سورههای قرآنی، محمود شماته، ترجمه محمد باقر حجتی.
(3) جلال الدین عبدالرحمن سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج 1،) نشر دار ابن کثیر (، ص 207 و 208 سید محمدباقر حجتی، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 107.
(4) الاتقان، ج 1، ص 208.
- [سایر] ترتیب سورهها و آیات قرآن بر چه اساس است؟
- [سایر] آیا برای نزول قرآن بر قلب پیامبر اسلام(ص)، فرشتگانی آیات و سورهها را بدرقه و همراهی میکردند؟
- [سایر] چرا قرآن به ترتیب نزول سورهها در دست مردم نیست؟
- [سایر] خودسازی مربی و دلسوز بودن و مردمی بودن در کدام سورهها و آیات آمده است؟
- [سایر] اثبات وحیانی بودن الفاظ و تراکیب قرآن یا وحیانی بودن ترتیب سورهها و آیات آن، چه میزان در تمسک به قرآن کریم برای به دست آوردن احکام شرعی نقش دارد؟
- [سایر] فلسفه و فواید تقسیمبندی قرآن به سورهها چیست؟
- [سایر] لفظ قرآن کریم در کدام سورهها آمده است؟
- [سایر] روایاتی که در تبیین مراد خداوند از آیات قرآن کریم رسیده است، به چند دسته قابل تقسیم است؟
- [سایر] آیات قرآن به موضوعات مختلفی پرداخته است؛ محورهای اصلی این آیات چهطور ترسیم شده است؟ آیا تقسیم بر اساس موضوعات مختلف است یا چیز دیگر؟
- [سایر] علت تعدّد عناوین و اوصاف قرآن چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] جواب سلام را باید به قصد جواب بگوید، نه به قصد قرائت بعضی از آیات قرآن و مانند آن.
- [آیت الله بهجت] غذای نجسی که لای دندان ها مانده ، اگر آب در دهان بگردانند و به تمام غذای نجس برسد پاک می شود در صورتی که یقین کند آب مطلق به همه جای نجس رسیده، با تعدد در آنچه تعدد در آن لازم است.
- [آیت الله اردبیلی] اگر پسر بزرگ میّت بیش از یکی باشد مثلاً از دو زن او در یک زمان دو پسر به دنیا آمده باشد باید لباس و قرآن و انگشتر و شمشیر میّت را به طور مساوی بین خودشان تقسیم کنند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر نجاست بدن را در اب کر یا جاری بر طرف کنند بدن پاک می شود و تعدد شستن حتی در بول لازم نیست
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر از چیزهائی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکیاتّفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد وزلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها، یک نماز آیات بخواند؛ مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر از چیزهائی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد؛ انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند؛ مثلا اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود؛ باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله سیستانی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد، و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله بروجردی] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتّفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.
- [آیت الله بهجت] اگر از چیزهایی که نماز آیات برای آنها واجب است بیشتر از یکی اتفاق بیفتد، انسان باید برای هر یک از آنها یک نماز آیات بخواند، مثلاً اگر خورشید بگیرد و زلزله هم بشود، باید دو نماز آیات بخواند.