اجابت
اجابت به معنای پذیرفتن دعوت و خواهش کسى است. احکام اجابت، در باب هاى طهارت، زکات،جهاد، امر به معروف، تجارت، نکاح و اطعمه و اشربه آمده است.
چرا خداوند بعضی حاجات انسان را به سرعت اجابت می‌کند و بعضی را اجابت نمی‌کند؟
علامه طباطبایی (ره) با استفاده از دو آیه شریفه (وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ)(1) و آیه (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ)(2) استفاده می‌فرمایند که در استجابت دعا دو چیز معتبر است: یکم) دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت نه که این لقلقه زبان باشد که لفظ (ادعو) آن را می‌رساند. دوم) فقط از خداوند بخواهد که لفظ (عنّی) همین را می‌فهماند. بنابراین اگر به یک سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد کند، از خدا نخواسته و در این جا (عنّی) محقق نشده است)(3) و خداوند قول نداده که اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب کند. حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یک از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است بلکه اگر کسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار می‌فرماید. یک. موانع استجابت دعا اهل بیت عصمت و طهارت- که مفسران قرآن کریم هستند- برای استجابت دعا موانعی را ذکر نموده‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم. 1. 1. غفلت قلب دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی می‌باشد و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل) (بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی‌کند).(4) در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت می‌کند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب کنند. 1. 2. منافات داشتن با حکمت الهی خدای متعال بر اساس حکمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‌کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی‌کند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد، مستجاب نمی‌شود زیرا خدای متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمی‌کند. امام علی (ع) می‌فرماید: (ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فی کل دعوة) (خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمی‌کند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‌سازد).(5) 1. 3. عدم مصلحت در ضمن شمارش علل گوناگونی که باعث می‌شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهم‌ترین آنها این است که گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‌نماید و فکر می‌کند اجابت آن به نفع او می‌باشد حال آنکه در واقع اجابت آن درخواست به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره (بقره) دارد که می‌فرماید: (عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ) (چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است). و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیت‌هایی است که در انسان وجود دارد. 1. 4. گناهان اجتماعی گناهان اجتماعی- مثل ترک امر به معروف و نهی از منکر- باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیکان شما دست به دعا برمی‌دارند، ولی اجابت نمی‌شود). دو. آداب دعا در روایات نورانی معصومین (ع) اموری به عنوان آداب دعا بیان شده که رعایت آنها می‌تواند در استجابت دعا مؤثر باشد. 2. 1. اصرار در دعا یکی از عواملی که سبب استجابت دعا می‌گردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی‌کند حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینکه خدای متعال می‌خواهد بنده‌اش، ارتباط خود را با او بیشتر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود می‌تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است. امام باقر (ع) می‌فرماید: (ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلک لنفسه) (بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات، در حالی که آن را برای خود دوست دارد).(6) و نیز می‌فرماید: (والله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له) (به خدا قسم اصرار نمی‌ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده می‌سازد).(7) رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (ان الله یحب السائل) (خدای متعال درخواست‌کننده را دوست دارد)،(8) بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت می‌شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچ‌گاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب) (خدا رحمت کند بنده‌ای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد)(9).(10) 2. 2. انجام کار نیک همان‌طور که گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن کار نیک سبب استجابت دعا می‌گردد و طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روی انسان باز می‌کند و زمینه‌ساز استجابت دعا می‌گردد. بنابراین بعد از هر نمازی، می‌توان به استجابت دعایی امیدوار بود. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة) (هر کس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت).(11) 2. 3. عجله نداشتن در اجابت دعا انسان وقتی خواسته‌ای دارد، می‌خواهد هر چه زودتر به آن برسد اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‌شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‌های مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه انسان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط می‌شود، مداخله نکنیم که در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادق (ع) فرمود: (همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید می‌شود و دعا را ترک می‌کند. از امام (ع) پرسیده شد: چگونه عجله می‌کند امام می‌فرماید: می‌گوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.(12) بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا است. امام صادق (ع) می‌فرماید: (ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل) (به درستی که بنده هنگامی که دعا می‌کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی که او عجله نکند). 2. 4. واسطه قرار دادن معصوم (ع) خداوند متعال می‌فرماید: (وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ) (به سوی خداوند واسطه بجویید)(13) و نیز می‌فرماید: (وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو می‌آمدند و طلب مغفرت می‌کردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار می‌نمود، خدا را مهربان و توبه‌پذیر می‌یافتند).(14) 2. 5. دعا در مکان‌های مقدس دعا در مساجد، حرم اهل بیت (ع)، تربت شهیدان و زمان هایی که در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است. پی‌نوشت‌ (1) بقره (2)، آیه 186) هرگاه بندگانم از من سؤال کردند، به درستی که من نزدیک هستم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخواند اجابت می‌کنم (. (2) غافر (40)، آیه 60) بخوانید مرا استجابت می‌کنم شما را (. (3) المیزان، 2، صص 30- 33. (4) میزان الحکمه، ج 2، ص 875. (5) میزان الحکمة، ج 2، ص 876. (6) میزان الحکمه، ج 2، ص 880. (7) همان‌ (8) همان‌ (9) همان، ص 880. (10) میزان الحکمه، ج 2، ص 880. (11) همان‌ (12) همان‌ (13) مائده، آیه 35. (14) نساء، آیه 64.
علامه طباطبایی (ره) با استفاده از دو آیه شریفه (وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ)(1) و آیه (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ)(2) استفاده می‌فرمایند که در استجابت دعا دو چیز معتبر است: یکم) دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت نه که این لقلقه زبان باشد که لفظ (ادعو) آن را می‌رساند. دوم) فقط از خداوند بخواهد که لفظ (عنّی) همین را می‌فهماند. بنابراین اگر به یک سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد کند، از خدا نخواسته و در این جا (عنّی) محقق نشده است)(3) و خداوند قول نداده که اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب کند. حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یک از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است بلکه اگر کسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار می‌فرماید. یک. موانع استجابت دعا اهل بیت عصمت و طهارت- که مفسران قرآن کریم هستند- برای استجابت دعا موانعی را ذکر نموده‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم. 1. 1. غفلت قلب دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی می‌باشد و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل) (بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی‌کند).(4) در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت می‌کند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب کنند. 1. 2. منافات داشتن با حکمت الهی خدای متعال بر اساس حکمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‌کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی‌کند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد، مستجاب نمی‌شود زیرا خدای متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمی‌کند. امام علی (ع) می‌فرماید: (ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فی کل دعوة) (خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمی‌کند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‌سازد).(5) 1. 3. عدم مصلحت در ضمن شمارش علل گوناگونی که باعث می‌شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهم‌ترین آنها این است که گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‌نماید و فکر می‌کند اجابت آن به نفع او می‌باشد حال آنکه در واقع اجابت آن درخواست به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره (بقره) دارد که می‌فرماید: (عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ) (چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است). و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیت‌هایی است که در انسان وجود دارد. 1. 4. گناهان اجتماعی گناهان اجتماعی- مثل ترک امر به معروف و نهی از منکر- باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیکان شما دست به دعا برمی‌دارند، ولی اجابت نمی‌شود). دو. آداب دعا در روایات نورانی معصومین (ع) اموری به عنوان آداب دعا بیان شده که رعایت آنها می‌تواند در استجابت دعا مؤثر باشد. 2. 1. اصرار در دعا یکی از عواملی که سبب استجابت دعا می‌گردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی‌کند حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینکه خدای متعال می‌خواهد بنده‌اش، ارتباط خود را با او بیشتر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود می‌تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است. امام باقر (ع) می‌فرماید: (ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلک لنفسه) (بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات، در حالی که آن را برای خود دوست دارد).(6) و نیز می‌فرماید: (والله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له) (به خدا قسم اصرار نمی‌ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده می‌سازد).(7) رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (ان الله یحب السائل) (خدای متعال درخواست‌کننده را دوست دارد)،(8) بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت می‌شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچ‌گاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب) (خدا رحمت کند بنده‌ای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد)(9).(10) 2. 2. انجام کار نیک همان‌طور که گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن کار نیک سبب استجابت دعا می‌گردد و طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روی انسان باز می‌کند و زمینه‌ساز استجابت دعا می‌گردد. بنابراین بعد از هر نمازی، می‌توان به استجابت دعایی امیدوار بود. پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة) (هر کس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت).(11) 2. 3. عجله نداشتن در اجابت دعا انسان وقتی خواسته‌ای دارد، می‌خواهد هر چه زودتر به آن برسد اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‌شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‌های مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه انسان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط می‌شود، مداخله نکنیم که در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادق (ع) فرمود: (همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید می‌شود و دعا را ترک می‌کند. از امام (ع) پرسیده شد: چگونه عجله می‌کند امام می‌فرماید: می‌گوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.(12) بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا است. امام صادق (ع) می‌فرماید: (ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل) (به درستی که بنده هنگامی که دعا می‌کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی که او عجله نکند). 2. 4. واسطه قرار دادن معصوم (ع) خداوند متعال می‌فرماید: (وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ) (به سوی خداوند واسطه بجویید)(13) و نیز می‌فرماید: (وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو می‌آمدند و طلب مغفرت می‌کردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار می‌نمود، خدا را مهربان و توبه‌پذیر می‌یافتند).(14) 2. 5. دعا در مکان‌های مقدس دعا در مساجد، حرم اهل بیت (ع)، تربت شهیدان و زمان هایی که در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است. پی‌نوشت‌ (1) بقره (2)، آیه 186) هرگاه بندگانم از من سؤال کردند، به درستی که من نزدیک هستم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخواند اجابت می‌کنم (. (2) غافر (40)، آیه 60) بخوانید مرا استجابت می‌کنم شما را (. (3) المیزان، 2، صص 30- 33. (4) میزان الحکمه، ج 2، ص 875. (5) میزان الحکمة، ج 2، ص 876. (6) میزان الحکمه، ج 2، ص 880. (7) همان‌ (8) همان‌ (9) همان، ص 880. (10) میزان الحکمه، ج 2، ص 880. (11) همان‌ (12) همان‌ (13) مائده، آیه 35. (14) نساء، آیه 64.
پاسخ:
علامه طباطبایی (ره) با استفاده از دو آیه شریفه (وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ)(1) و آیه (ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ)(2) استفاده می‌فرمایند که در استجابت دعا دو چیز معتبر است:
یکم) دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت نه که این لقلقه زبان باشد که لفظ (ادعو) آن را می‌رساند.
دوم) فقط از خداوند بخواهد که لفظ (عنّی) همین را می‌فهماند. بنابراین اگر به یک سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد کند، از خدا نخواسته و در این جا (عنّی) محقق نشده است)(3) و خداوند قول نداده که اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب کند.
حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یک از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است بلکه اگر کسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار می‌فرماید.
یک. موانع استجابت دعا
اهل بیت عصمت و طهارت- که مفسران قرآن کریم هستند- برای استجابت دعا موانعی را ذکر نموده‌اند که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم.
1. 1. غفلت قلب
دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی می‌باشد و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل) (بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی‌کند).(4)
در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت می‌کند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب کنند.
1. 2. منافات داشتن با حکمت الهی
خدای متعال بر اساس حکمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‌کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی‌کند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد، مستجاب نمی‌شود زیرا خدای متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمی‌کند.
امام علی (ع) می‌فرماید: (ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فی کل دعوة) (خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمی‌کند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‌سازد).(5)
1. 3. عدم مصلحت
در ضمن شمارش علل گوناگونی که باعث می‌شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهمترین آنها این است که گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‌نماید و فکر می‌کند اجابت آن به نفع او می‌باشد حال آنکه در واقع اجابت آن درخواست به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره (بقره) دارد که می‌فرماید: (عَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ) (چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است). و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیت‌هایی است که در انسان وجود دارد.
1. 4. گناهان اجتماعی
گناهان اجتماعی- مثل ترک امر به معروف و نهی از منکر- باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیکان شما دست به دعا برمی‌دارند، ولی اجابت نمی‌شود).
دو. آداب دعا
در روایات نورانی معصومین (ع) اموری به عنوان آداب دعا بیان شده که رعایت آنها می‌تواند در استجابت دعا مؤثر باشد.
2. 1. اصرار در دعا
یکی از عواملی که سبب استجابت دعا می‌گردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی‌کند حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینکه خدای متعال می‌خواهد بنده‌اش، ارتباط خود را با او بیشتر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود می‌تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است.
امام باقر (ع) می‌فرماید: (ان
الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلک لنفسه) (بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات، در حالی که آن را برای خود دوست دارد).(6)
و نیز می‌فرماید: (والله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له) (به خدا قسم اصرار نمی‌ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده می‌سازد).(7)
رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (ان الله یحب السائل) (خدای متعال درخواست‌کننده را دوست دارد)،(8)
بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت می‌شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچگاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد.
پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب) (خدا رحمت کند بنده‌ای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد)(9).(10)
2. 2. انجام کار نیک
همان‌طور که گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن کار نیک سبب استجابت دعا می‌گردد و طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روی انسان باز می‌کند و زمینه‌ساز استجابت دعا می‌گردد. بنابراین بعد از هر نمازی، می‌توان به استجابت دعایی امیدوار بود.
پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: (من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة) (هر کس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت).(11)
2. 3. عجله نداشتن در اجابت دعا
انسان وقتی خواسته‌ای دارد، می‌خواهد هر چه زودتر به آن برسد اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‌شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‌های مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه انسان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط می‌شود، مداخله نکنیم که در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادق (ع) فرمود: (همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید می‌شود و دعا را ترک می‌کند. از امام (ع) پرسیده شد: چگونه عجله می‌کند امام می‌فرماید: می‌گوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.(12)
بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا است.
امام صادق (ع) می‌فرماید: (ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل) (به درستی که بنده هنگامی که دعا می‌کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی که او عجله نکند).
2. 4. واسطه قرار دادن معصوم (ع)
خداوند متعال می‌فرماید: (وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ) (به سوی خداوند واسطه بجویید)(13) و نیز می‌فرماید: (وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو می‌آمدند و طلب مغفرت می‌کردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار می‌نمود، خدا را مهربان و توبه‌پذیر می‌یافتند).(14)
2. 5. دعا در مکان‌های مقدس
دعا در مساجد، حرم اهل بیت (ع)، تربت شهیدان و زمان هایی که در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است.
پی‌نوشت
(1) بقره (2)، آیه 186) هرگاه بندگانم از من سؤال کردند، به درستی که من نزدیک هستم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخواند اجابت می‌کنم (.
(2) غافر (40)، آیه 60) بخوانید مرا استجابت می‌کنم شما را (.
(3) المیزان، 2، صص 30- 33.
(4) میزان الحکمه، ج 2، ص 875.
(5) میزان الحکمة، ج 2، ص 876.
(6) میزان الحکمه، ج 2، ص 880.
(7) همان
(8) همان
(9) همان، ص 880.
(10) میزان الحکمه، ج 2، ص 880.
(11) همان
(12) همان
(13) مائده، آیه 35.
(14) نساء، آیه 64.
- [آیت الله مظاهری] طریقه صحیح خواستن حاجات از خداوند تبارک و تعالی چگونه است؟ طریقه صحیح خواستن حاجات از پیامبر صلوات الله علیه و ائمه معصومین علیهم السلام چگونه است؟
- [سایر] شبهه: مطالب علمی ثابت می‌کند که قرآن از طرف خدا نازل شده است؛ امّا معجزهی قرآن را ثابت نمی‌کند.
- [سایر] با توجه به اینکه خدا دعای فرعون طغیانگر را بدون واسطه اجابت می‌کند (زیاد شدن آب نیل با تضرع فرعون به درگاه الهی) در حالیکه فرعون با چندین‌بار توسل به حضرت موسی(ع) در هنگام غرق شدن اجابت نشد (که خداوند می‌فرماید اگر یکبار از من درخواست میکرد اجابتش میکردم) و با اینکه خداوند از چهارده معصوم به خلق مهربانتر است چگونه درخواست کردن با واسطه از خدا بهتر از درخواست کردن بدون واسطه است و نتیجه بهتری دارد؟
- [آیت الله خامنه ای] هنگامی که در نماز وتر که یک رکعت است دستها را برای قنوت بلند کرده و حاجات خود را از خداوند عزّوجلّ طلب می کنیم، آیا طلب حاجات به زبان فارسی اشکال دارد؟
- [سایر] خداوند خلق می‌کند انسان هم این کار را می‌کند! فرق بین این دو خلق چیست؟
- [سایر] نام جهنم مرادف با کلمه نار و آتش است. چرا خداوند از آتش برای عذاب ستمکاران استفاده می‌کند و از عذابهای دیگر... استفاده نمی‌کند؟
- [سایر] آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
- [سایر] آیا خدا محدود به قوانین این دنیاست که بعضی از خواسته های ما را اجابت نمی کند؟
- [سایر] چرا گاهی دعا آن قدر در اجابت به تأخیر می افتد که انسان دچار رنج و زحمت می شود؟
- [سایر] اگر انسان برترین مخلوق خدا است، آیا می‌توان گفت خدا دیگر بهتر از ما خلق نمی‌کند؟ اگر چنین باشد؛ یعنی خدا از خلق آفرینش کاملتر ناتوان است! این تناقض را چگونه می‌توان حل نمود؟
- [آیت الله اردبیلی] اگر در عقد شرکت شرط کنند کسی که کار می‌کند یا بیشتر از شریک دیگر کار می‌کند، بیشتر منفعت ببرد یا شرط کنند کسی که کار نمی‌کند یا کمتر کار می‌کند بیشتر منفعت ببرد، عقد و شرط صحیح است.
- [آیت الله خوئی] اگر در عقد شرکت شرط کنند کسی که کار می‌کند یا بیشتر از شریک دیگر کار می‌کند بیشتر منفعت ببرد، باید آنچه را شرط کرده‌اند به او بدهند ولی اگر شرط کنند کسی که کار نمی‌کند، یا بیشتر کار نمی‌کند بیشتر منفعت ببرد، شرط باطل است اگرچه اظهر این است که شرکت آنان صحیح است و به نسبت مال منفعت بین آنها تقسیم می‌شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که زیاد مسافرت نمی‌کند، اگر اتفاقاً در شهری یا دهی جنسی دارد که برای حمل آن مسافرتهای پی در پی می‌کند، باید نماز را شکسته بخواند.
- [آیت الله بروجردی] اگر انسان حالی دارد که در آب کشیدنِ چیز نجس یقین پیدا نمی‌کند، می‌تواند به گمان اکتفا نماید.
- [آیت الله علوی گرگانی] سرفه کردن و آروغ زدن و آه کشیدن در صورتی که صدق تکلّم نکند در نماز اشکال ندارد ولی گفتن آخ وآه ومانند اینها که دو حرف است، اگر عمدی باشد، نماز را باطل می‌کند مگر آن که گفتن آه شکایت نزد خدا باشد، نمازش را باطل نمی‌کند.
- [آیت الله سیستانی] اگر در عقد شرکت شرط کنند کسی که کار می‌کند ، یا بیشتر از شریک دیگر کار می‌کند ، یا کار او با اهمیت تر از کار دیگری است بیشتر منفعت ببرد ، باید آنچه را شرط کرده‌اند به او بدهند . و همچنین اگر شرط کنند کسی که کار نمی‌کند ، یا بیشتر کار نمی‌کند ، یا کار او با اهمیتتر از کار دیگری نیست ، بیشتر منفعت ببرد ، باز هم شرط صحیح است ، و باید آنچه شرط کرده‌اند به او بدهند .
- [آیت الله علوی گرگانی] بول وغائط انسان و هر حیوان حرام گوشتی که خون جهنده دارد که اگر رگ آن را ببرند، خون از آن جستن می‌کند، نجس است. بول وغائط حیوان حرام گوشتی که خون آن جستن نمی‌کند پاک است وفضله حیوانات کوچک مثل پشه ومگس که گوشت ندارند، پاک است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] بول و غائط انسان و هر حیوان حرامگوشتی که خون جهنده دارد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می‌کند، نجس است و بنا بر احتیاط، باید از بول و غائط حیوان حرامگوشتی که خون آن جستن نمی‌کند، مثل ماهی حرام گوشت، اجتناب کرد ولی فضله حیوانات کوچک، مثل پشه و مگس که گوشت ندارند، پاک است.
- [آیت الله بروجردی] بول و غائط انسان و هر حیوان حرام گوشتی که خون جهنده دارد که اگر رگ آن را ببرند خون از آن جستن می‌کند نجس است و بنا بر احتیاط واجب باید از بول و غائط حیوان حرام گوشتی که خون آن جستن نمی‌کند مثل ماهی حرام گوشت اجتناب کرد، ولی فضلهی حیوانات کوچک مثل پشه و مگس که گوشت ندارند پاک است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کر بودن آب به دو راه ثابت می‌شود: اوّل: آن که خود انسان یا نوع مردم یقین یا اطمینان کنند و چنانچه در موردی، نوع مردم اطمینان ندارند و انسان برخلاف متعارف، اطمینان داشته باشد کفایت نمی‌کند. دوّم: آن که دو مرد عادل به آن خبر دهند و بنا بر احتیاط واجب قول یک نفر عادل کفایت نمی‌کند.