همه پیامبران الهی معصوم هستند و لذا حضرت آدم(ع) نیز فاقد آن نبوده است؛ لیکن برای روشن شدن این مسأله باید چند نکته را به دقت مورد بررسی قرار داد:
ا- اوامر و نواهی الهی دو قسم است: الف. مولوی یا قانونی، ب. ارشادی.
قسم اول تکلیف آور است و خداوند به طور جدی خواستار انجام آن می باشد و برای انجامش پاداش و در مقابل ترک آن عذاب قرار داده است. قسم دوم در حقیقت تکلیفی از ناحیه پروردگار نیست، بلکه خداوند بدان وسیله آدمی را به حکم عقل یا واقعیتی تکوینی که نتیجه آن عمل است ارشاد می‌کند؛ مانند طبیبی که به مریض دستور می‌دهد فلان غذا را نخور. این دستور یک تکلیف قانونی نیست که اگر خلاف کند او را به مجازات رسانند؛ بلکه به این معنا است که تخلف از آن با بهبودی او ناسازگار است.
بهشتی که آدم در آن بوده، مرحله ماقبل تکلیف و تشریع بوده است و نهی جنبه ارشادی داشت؛ زیرا آن درخت دارای ویژگی و اثر تکوینی خاصی بوده که چون از آن خوردند، به فرموده قرآن: (فبدت لهما سواتهما).(1) از این‌رو شرایط زیستی دیگری برای آنان لازم شد. بنابراین حضرت آدم مرتکب گناه تکلیفی نشده، ولی درعین حال عمل او متناسب با آن مقام منیع آموزگاری ملائک نبوده است. از این رو هم از آن مقام بلند تنزل یافت و هم دیگر آن بهشت جای مناسبی برای او نبود. از همین جا معنای آیاتی مثل: (فعصی آدم ربه فغوی)(2) و ... روشن می‌شود که این عصیان نه عصیان به معنای گناه است؛ بلکه سرپیچی در مقابل نهی ارشادی است که شایسته جایگاه رفیع او نبوده.
حال این سوال پیش می آید که چرا آدم توبه کرد؟در این رابطه باید گفت توبه به حسب حال انسان‌ها متفاوت است و همه انبیا و اولیا پیوسته در درگاه الهی بر توبه و استغفار مشغول بوده اند؛ زیرا:
الف. توبه و انابه فرد از بهترین شیوه های تواضع دربرابر پروردگار است.
ب. اولیای خدا حتی کارهای نیکشان را در مقابل جلالت و عظمت پروردگار ناچیز و مایه شرمندگی می دانستند و توبه می‌کردند.
ج. توبه مردم عادی از گناه است؛ ولی اولیا و اوصیا از اینکه ذره‌ای از خدا غافل شوند توبه می کردند.
بهترین دلیل بر اینکه عصیان حضرت آدم در برابر نهی مولوی و قانونی خداوند نبود، این است که بعد از آیه (و عصی آدم ربه فغوی) بلافاصله قرآن مجید می فرماید: (ثُمَّ اجْتَباهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَیْهِ وَ هَدی)(3) سپس پروردگارش او را برگزید و بر او ببخشود و هدایت کرد.
برگزیدگی شخصیتی از سوی خداوند؛ نشانه مقام بلند او است و اگر خطایی از او سر زده، در حد گناه و از بین رفتن عصمت نبوده است. در صورتی که اگر نافرمانی در برابر دستور مولوی و قانونی بود، از ظلم هایی است که با مقام پیامبری سازگار نیست؛ چنان که درداستان حضرت ابراهیم(ع) خداوند به طور کلی فرموده است: (لاینال عهدی الظالمین).(4) پیمان (امامت و پیامبری) من به بیدادگران نمی رسد. (5)
دلیل دیگر بر اینکه عصیان حضرت آدم(ع) در حد گناه نبوده است، این است که هیچ‌گاه خداوند وعده عذاب در برابر آن نداده و تنها به مشقت و رنج دنیایی اشاره فرموده است. چنانچه در سوره طه می خوانیم: (فلا یخرجنکما من الجنة فتشقی)؛ ((6) شما را از بهشت خارج نسازد که به رنج و سختی می افتید)(7)
پی نوشتها:
1- سوره طه، آیه 121
2- سوره طه، آیه 121
3- سوره طه، آیه 122-123
4- سوره بقره ، آیه 124
5- برای آگاهی بیشتر ر.ک: طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، آیه 124 سوره بقره.
6- سوره طه، آیه 117
7- ر.ک: تفسیر المیزان، ج 14، ص 222-218
منبع:سایت انوار طاها
