آیا معاد و بازگشت برای همه موجودات است، یا منحصر به انسان میباشد؟

از نظر آیات قرآن، معاد و برگشت به سوی خداوند سبحان، یک مسئله کلّی و عام بوده و مخصوص انسان نیست. با دقّت و تدبّر در نکات و تعبیرات قرآن، به این حقیقت پی میبریم که آفرینش و ایجاد هر موجودی، ملازم با برگشت دادن آن است؛ یعنی، اعطای وجود به هر موجودی از جانب حضرت حق، توأم با خصوصیت سیر و حرکت آن به سوی او است و وجود هر موجودی، برگشت به سوی خداوند را اقتضا می کند.
به عبارت دیگر، مبدأ متعال در متن ذات هر موجودی، این برگشت و حرکت را قرار داده است. هستی از خداوند، سرچشمه می گیرد و به سوی او بازگشت می کند و این، براساس عشق هر موجودی نسبت به کمال بالاتر و در نهایت نسبت به کمال بینهایت است.
هر موجودی به تناسب رتبه وجودی خود، از شعور برخوردار است و قبل از هر چیز، رو به جمال مطلق و خیر محض دارد و او را مییابد و چون مییابد، به او عشق میورزد و به سوی او در حرکت است.
در اینجا به بعضی از آیات قرآنی که دلالت بر عمومیّت و کلّیّت معاد دارد اشاره می شود:
1. (اللّه یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ )1؛
(خدای متعال خلق را آغاز می کند و سپس آن را اعاده و برگشت می دهد و سپس شما انسان ها به سوی خداوند برگشت داده می شوید) .
این آیه با توجّه به برگشت کلّی، مسئله معاد انسان ها را به آنان خاطر نشان ساخته، این حقیقت را بیان می کند که بر اساس قانون کلّی (اعاده)، مستثنا بودن انسان ها مفهومی ندارد.
2. (أَوَلَمْ یَرَوْا کَیْفَ یُبْدِءُ اللّه الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ إِنَّ ذَلِکَ عَلَی اللّه یَسِیرٌ. قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللّه یُنشیء النَّشْأَةَ الاْخِرَةَ إِنَّ اللّه عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ )2؛
(آیا ندیده اید که خداوند، چگونه آفرینش را آغاز می کند، سپس آن را بازمیگرداند؟ در حقیقت، این [ کار] بر خدا آسان است . بگو: در زمین بگردید و بنگرید چگونه آفرینش را آغاز کرده است . سپس[ باز] خدا است که نشئه آخرت را پدید میآورد . خدا است که بر هر چیزی توانا است) .
بر اساس این دو آیه که در مورد ارشاد مردم و سرزنش غافلان از برگشت به سوی خداوند است خداوند متعال، میخواهد این حقیقت را به انسان ها بفهماند که چون آفرینش، بر اساس مشیّت و اعاده حق، به سوی او در حرکت و برگشت است و این یک سنّت کلّی حاکم بر موجودات؛ شما انسان ها نیز از این قانون کلّی مستثنی نیستید؛ بلکه قطعه ای از هستی میباشید که به سوی او باز میگردید.
3. (قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکَائِکُمْ مَنْ یَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ قُلِ اللّه یَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ فَأَنّی تُؤْفَکُونَ )3؛
([ به مشرکان] بگو: آیا از شریکان تخیّلی و مصنوع شما، چنین موجودی پیدا می شود که خلق و ایجاد کند و سپس آنچه را که خلق کرده است، اعاده و برگشت دهد؟ [ به آنان] بگو: این خدای متعال است که خلق می کند و سپس خلق را اعاده و برگشت می دهد) .
در این آیه، علاوه بر اشاره به اصل اعاده کلّ هستی، به این حقیقت هم اشاره شده که این برگشت و معاد، یکی از مظاهر قدرت مطلقه خداوند سبحان است. این آیات و آیات فراوان دیگر، حکایت از این حقیقت می کند که آفرینش هر موجود و هر مخلوقی، به دنبال خود اعاده آن موجود و مخلوق را میآورد. به عبارت دیگر، (اراده و مشیّت حق)، اعاده هر مخلوق و برگشت دادن هر موجودی است که پا به عرصه وجود میگذارد و این مسئله منحصر در انسان نیست.4
پی نوشت:
1. روم 30، آیه 11.
2. عنکبوت 29، آیات 19 و 20.
3. یونس 10، آیه 34.
4. ر.ک: بازگشت به هستی، محمد شجاعی، صص 54 69؛ معاد یا بازگشت به سوی خدا، همو، ج 1، صص 10 47.
منبع: www.porseman.org