خداوند بهشت و جهنم را در قرآن به طور کامل و روشن بیان کرده، ولی مزایا و خصوصیات نعمت های بهشت، هم چنین آلام و شداید نعمت های دوزخ در عالم آخرت برای انسان هایی که اکنون در قید حیاتند و در این جهان زندگی می کنند، درک ناشدنی و غیر قابل توصیف است، زیرا شناختی که مردم دنیا از ملایمات و ناملایمات دارند، در حدود نعمت ها و نقمت هایی است که در ایام عمر خود با آن ها رو برو شده و لمس کرده، یا از زبان دیگران شنیده و تصوّر نموده اند.
اما چگونگی نعمت و عذاب الهی و کیفیت و کمیّت لذایذ و آلام آن قابل قیاس با دیده ها و شنیده های این جهان نیست. و نمی توان آن ها را معیار شناخت ملایمات و ناملایمات قرار داد.
نارسایی درک و کوتاهی اندیشه مردم دربارة بهشت و دوزخ با تعبیرهای مختلفی در کتاب و سنت، خاطر نشان گردیده که به آن اشاره می کنیم:
قرآن شریف دربارة بهشت می گوید:
"هیچ کس نمی داند و در مقابل اعمال خیری که پاکان و نیکان در این جهان انجام می دهند، چه نعمت هایی که مایه روشنی چشم است، در جهان غیب برای آنان فراهم شده است".(1)
در تفاسیر شیعی و سنی ذیل این آیه حدیثی از رسول گرامی اسلام(ص) بدین مضمون نقل شده: "خداوند فرموده: برای پاداش بندگان شایسته و درستکارم، نعمت هایی آماده کرده ام که نه چشمی آن ها را دیده و نه گوش شنیده و نه بر قلب بشری خطور کرده است".(2)
این گونه نعمت های اگر وصف آن بیان نشده، برای آن استکه انسان ها نمی توانند در دنیا آن را درک نمایند، مثلاً خداوند می فرماید: "در بهشت هر آنچه که انسان بخواهد و اراده کند، فراهم است".(3)
شاید ندانیم آن جا چه اراده خواهیم کرد و چه چیزهایی می خواهیم اما همه چیز به محض اراده، تحقق می یابد. در آیة دیگر در وصف بهشت می گوید: " در آن جا هیچ سخن بیهوده و بی معنا و فاسد نمی شوند".(4) یعنی آن چه که با طبع انسانی سازگار است و انسان در دل آرزوی آن دارد و هیچ گاه در دنیا محقق و فراهم نمی شود. از طرف دیگر لذت ها و خوبی ها و نیکی ها و همه چیز که در بهشت برای انسان فراهم است، به صورت خالص و بی هیچ رنج و عیب و کاستی وجود دارد. همه چیز به صورت کامل خود، بدون هیچ نقص وجود دارد، اما هیچ چیزی در دنیا، این گونه نیست.
اگر لذت باشد، همراه با درد و غم و رنج و سختی است؛ تازه پس از مدتی انسان از آن دلزده و سیر می شود، در حالی که در بهشت هیچ گاه چنین نمی شود.
هیچ چیز جنبة تکرار ندارد. همه چیز برای انسان نو و تازه است، حتی نعمت های مادی که در قرآن اشاره شده است.
به عبارت دیگر هر چیزی که انسان در دنیا آرزو دارد و می خواهد و به آن دست نخواهد یافت، در بهشت فراهم است، حتی چیزهایی که به ذهن و اندیشه انسان ها خطور نمی کند اما با خواسته های درونی انسان ها هماهنگ است. بنابراین زندگی دنیوی و اخروی اصلاً قابل مقایسه با هم نیست.
در مورد جهنم نیز، آتش های دنیا بدن را می سوزاند، ولی آتش دوزخ به دل نیز سرایت می کند و جسم و جان را یکجا می سوزاند.
قرآن شریف دربارة حیات جاودان بهشتیان فرموده است.
"بهشیان طعم مرگ را نمی چشند و پس از مرگی که در پایان عمر دیده اند، مرگی نخواهد داشت.(5)
نه تنها مرگ در عالم آخرت نیست، بلکه پاره ای از دگرگونی های ناشی از تقابل و ناهمگونی که در دنیا دیده می گردد، در آخرت مشاهده نمی شود، از آن جمله دربارة آسایش و رفاه اهل بهشت در زمینة گرما و سرما آمده است:
"بهشتیان در عالم آخرت از تضاد گرما و سرما که دو عامل ناراحت کننده است، مصونند و در آن جا نه آفتاب مشاهده می کنند و نه زمهریر".(6)
در این زمینة آیات و احادیث فراوانی مطرح است که در برخی از موارد به جزئیات بهشت و جهنم و عذاب و نعمت های آن نیز اشاره شده استکه به جهت دوری از طولانی کردن پاسخ، از ذکر آن خودداری می کنیم.
با نگاه همه جانبه به آیات که در مورد نعمت های بهشتی وجود دارد (که بقیة آیات در سایة آن ها معنا می پذیرند) نیز با نظر به روایاتی که در این موضوع وجود دارد، می توانیم تفاوت های اساسی میان نعمت های بهشتی را با آنچه در دنیا وجود دارد، دریابیم که حتی لحظه ای زندگی در آن عالم، به تمام دنیا می ارزد.
پی نوشت ها:
1. سجده (32) آیة 17.
2. تفسیر مجمع البیان، ح 7 و 8، ص 331؛ تفسیر درالمنثور، ج 5، ص 276.
3. زخرف (43) آیة 71.
4. مریم (19) آیة 62.
5. سورة (44) دخان آیة 56.
6. انسان (76) آیة 13.
www.eporsesh.com
