نظر اهل‌سنت و برادران شیعه درباره شفاعت چیست و اگر شفاعت از نظر دینی حقیقت دارد چه کسانی در روز قیامت شفاعت می‌کنند؟

شفاعت در لغت از ماده شفع به معنای ضمیمه شدن چیزی به چیز دیگر است{1} و در اصطلاح، عبارت است از ضمیمه شدن استعداد ناقص کسی که نیاز به شفاعت دارد با دعا، و درخواست شفیع و واسطه که در نتیجه شخصی شفاعت شده ارتقای مقام پیدا کرده و یا از عقوبت و عذاب رهایی می‌یابد /
مسأله شفاعت در قیامت، یکی از اصول مسلّم و خدشه‌ناپذیر اسلام است که همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی به استناد آیات قرآن و روایات، آن را پذیرفته‌اند /
شیخ مفید از علمای بزرگ شیعه می‌گوید : (امامیه اتفاق نظر دارند که پیامبر گرامی 6 و ائمه‌اطهار : در روز رستاخیز، گناهکاران را شفاعت می‌کنند ).{2}
ابومنصور ماتریدی سمرقندی که امام اهل‌سنت در مشرق زمین است بعد از نقل آیه (...وَ لا یُقْبَلُ مِنْها شَفاعٌَْ...);{3} و آیه (...وَ لا یَشْفَعُونَ اًّلاّ لِمَنِ ارْتَضی...);{4} می‌گوید : (اگرچه آیه نخست شفاعت را در ظاهر نفی می‌کند، ولی آیه دوم اشاره دارد که شفاعت در اسلام وجود دارد ).{5}
شفاعت در قرآن
در قرآن کریم، آیات فراوانی پیرامون شفاعت در قیامت وجود دارد که این آیات را می‌توان در یک جمع‌بندی، به سه دسته تقسیم کرد :
1 - آیاتی که شفاعت را در قیامت نفی می‌کند، مانند :
(...أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِی یَوْمٌ لا بَیْعٌ فیهِ وَ لا خُلٌَّْ وَ لا شَفاعٌَْ...);{6} از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش از آن که روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی است و نه دوستی و شفاعتی/
2 - آیاتی که تنها خداوند را به عنوان شفیع معرفی می‌نماید، مانند :
(قُلْ لله الشَّفاعَُْ جَمیعاً...);{7} بگو شفاعت همه‌اش از آن خداست/
3 - آیاتی که شفاعت دیگران را مشروط به اذن و فرمان خدا کرده است، مانند :
(...مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ اًّلاّ بِاًّذْنِهِ...);{8} کیست آن کسی که جز به اذن او، در پیشگاهش شفاعت کند/
با ملاحظه مجموع این آیات، چنین به نظر می‌رسد که شفاعت، مختص خداوند متعال است ولی در عین حال برخی افراد می‌توانند با اذن و اجازه پروردگار، نسبت به اشخاصی که زمینه شفاعت دارند، شفاعت کنند /
شفاعت‌گنندگان قیامت
با اثبات وجود شفاعت در قیامت با استفاده از روایت می‌توان گفت که افراد زیر از اجازه شفاعت کردن برخورداراند/
1 - پیامبر اسلام (ص)
شفاعت رسول گرامی اسلام (ص) در روز قیامت، از موضوعات مورد اتفاق شیعه و سنی است و روایات متواتری آن را ثابت می‌کند ، که به چند مورد از آن اشاره می‌شود:
الف) در ذیل آیه شریفه: (...عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً);{9} امید که پروردگارت تو را به مقامی ستوده برساند. مفسران شیعه و سنی با استناد به روایات گفته‌اند که مقصود از (مقام محمود) مقام شفاعت است که در روز قیامت به پیامبر اسلام اعطا می‌شود . در یکی از این روایات رسول خدا (ص) می‌فرماید : (قوله (عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً) هُوَ المَقامُ الّذی أَشْفَعَ لاِ ُمَّتی فیه)؛ مقصود از (عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ) همان مقامی است که من - به وسیله آن - امتم را شفاعت می‌کنم/
ب) در ذیل آیه مبارک: (وَ لَسَوفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی);{10} و به زودی پروردگارت تو را عطا خواهد کرد تا خرسند گردی. بسیاری از مفسران گفته‌اند : مقصود از این آیه مقام شفاعت است /
ج) رسول خدا (ص) می‌فرماید : (أُعْطیتُ خَمْساً . . . وَأُعْطیتُ الشَّفاعََْ فَادّخَرْتُها لاِ ُمَّتی));{11} به من پنج چیز داده شد ، از جمله آن شفاعت است که آن را برای امتم ذخیره نموده‌ام/
د) ابوذر غفاری و سلمان فارسی از رسول خدا (ص) نقل کرده‌اند که فرمود : (اًِّنَّ الله أَعْطانی مَسْأَلٌُْ فَادَّخَرْتُ مَسْأَلَتی لِشَفاعَِْ المُؤمنینَ مِنْ أُمَّتی یَوْمَ القِیامَِْ فَفَعَلَ ذلکَ);{12} خداوند یک دعای مستجاب به من عطا فرمود و من آن را برای شفاعت مؤمنان امتم در روز قیامت نگاه داشتم ، پس خداوند هم آن را پذیرفت /
2 - پیامبران، علما و شهدا
به جز رسول گرامی اسلام (ص) سایر پیامبران نیز از اجازه شفاعت برخورداراند و همچنین دانشمندان و شهدا نیز حق شفاعت کردن دارند/
از علی (ع) نقل شده است که پیامبر (ص) فرمود : (ثَلاثٌَْ یَشْفَعُون الله عَزَّوَجَلَّ فَیَشْفَعُونَ الأَنْبیأَ ثُمَّ العُلَمأ ثُمَّ الشُّهدأَ);{13} سه دسته در پیشگاه خداوند شفاعت می‌کنند و شفاعت آنان نیز پذیرفته می‌شود ، پیامبران ، دانشمندان و شهدا/
در سنن ابن ماجه - از منابع معتبر اهل‌سنت - آمده است که رسول خدا (ص) فرمود : (یَشْفَعُ یَوْمَ القِیامَِْ الأَنْبیأُ ثُمَّ العُلَمأُ ثُمَّ الشُّهدأُ);{14} پیامبران ، علما و شهدا در روز قیامت شفاعت می‌کنند /
3- فرشتگان و مؤمنان
روایت شده است که رسول خدا (ص) فرمود : (یَشْفَعُ النَّبیُّونَ وَ المَلائِکَْ والمُؤمِنُونَ);{15} پیامبران ، فرشتگان و مؤمنان در روز قیامت شفاعت می‌کنند /
4 - امامان معصوم : و اهل‌بیت رسول خدا (ص)
احادیث و روایات فراوانی در منابع شیعه حق شفاعت را برای اهل‌بیت و ائمه : ثابت نموده است /
رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید : (اًِّنّی لأشْفَعُ یَوْمَ القیِامَِْ فَأَشْفَعُ وَ یَشْفَعُ عَلی‌لایم شفاعت می‌کنیم و شفاعت ما پذیرفته می‌شود /
[1]. لسان العرب ، ماده شفع /
[2]. اوائل المقالات، شیخ مفید ، ص علیهاالسلام‌قدس سرهم /
[3]. سوره بقره، آیه علیهماالسلام‌رحمهم الله/
[4]. سوره انبیا، آیه علیهماالسلام‌رضی الله عنه/
[5]. تفسیر ماتریدی معروف به تأویلات اهل‌سنت ، ص علیهماالسلام‌رحمهم الله‌قدس سره /
[6]. سوره بقره، آیه رحمهم الله‌قدس سرهم‌رضی الله عنه/
[7]. سوره زمر، آیه رحمهم الله‌رحمهم الله/
[8]. سوره بقره، آیه قدس سرهم‌قدس سرهم‌رضی الله عنه/
[9]. سوره اسرأ، آیه صلی الله وعلیه وآله‌علیه‌السلام/
[10]. سوره ضحی، آیه قدس سرهم/
[11]. صحیح، بخاری ، ج قدس سره ، ص علیهماالسلام‌صلی الله وعلیه وآله وسلم‌قدس سره، باب صلاْ فی مواضع الحنف و العذاب/
[12]. امالی، شیخ طوسی ، ص صلی الله وعلیه وآله وسلم‌علیهاالسلام /
[13]. خصال، صدوق ، ص صلی الله وعلیه وآله وسلم‌قدس سرهم‌قدس سره /
[14]. سنن، ابن ماجه ، عمر بن یزید ابوعبداله قزوینی، تحقیق محمد فواد عبدالباقی، ج رضی الله عنه ، ص علیهاالسلام‌رحمهم الله‌رحمهم الله‌قدس سره ، باب شفاعت فی التزویج/
[15]. صحیح، بخاری ، ج صلی الله وعلیه وآله ، ص صلی الله وعلیه وآله‌صلی الله وعلیه وآله‌علیه‌السلام ، کتاب التوحید /
[16]. مناقب، ابن شهرآشوب ، ج رضی الله عنه ، ص قدس سرهم‌قدس سره /
www.eporsesh.com