معاد جسمانی - روحانی، همان مشکل تناسخ را دارد، پس محال و باطل است؟

وقتی اجزای پراکنده ی بدن جمع شدند و ترکیب و هیئت مناسب خود را یافتند روح از مبدأ فیّاض افاضه می شود؛ از سوی دیگر، قرار است روح اولیه اش برگردد، تا معاد محقق شود، در نتیجه، دو روح در یک بدن جمع می شود که طبق دلایل قطعی این امر محال و نشدنی است.
این شبهه بر اساس اندیشه ی (مشائی ها) پی ریزی شده است که می گویند نسبت روح به بدن، مانند نسبت مرغ به قفس است؛ گویا نفوس قبلا آفریده و موجود شده اند و در صف انتظار قرار دارند، تا بدنی مستعد پیدا شود و فوراً در آن لانه کنند؛ اما طبق حکمت متعالیه، روح هم زمان و همراه با بدن رشد و تکامل می یابد، روی این اصل، آن گاه که جنین به پایه ای از تکامل رسید، روح انسان بر آن، به عنوان یک موجود لطیف که کم ترین مرتبه ی از مراتب تجرد را داراست، تعلق گرفت، پیوسته در طول زمان با تکامل جسم او همراه است، تا سرانجام تبدیل به نفس انسان می گردد و به مرور زمان راه تکامل را می پیماید تا آن جا که نفس انسان سی ساله با نفس نوزاد از نظر تکامل قابل قیاس نیست؛ نفس نوزاد با پایین ترین درجه ی تجرد فقط صور اشیا را درک می کند، اما انسان سی ساله توان استدلال علمی و نظری را دارد.
با توجه به این مطلب باید گفت: اگر معاد جسمانی روحانی، تدریجی و در طول زمان می بود، به گونه ای که بشر در آن جهان نیز از طریق جنین و به صورت نوزادی در آمده و سرانجام انسان کامل می شد، شبهه ی یاد شده ارزش طرح داشت؛ لکن مسأله ی معاد، آن گونه که قرآن یاد آور شده، دفعی و آنی است[1] و در یک لحظه، کم تر از یک چشم به هم زدن، اجزای بدن دور هم گرد می آیند؛ در این صورت، چنین بدنی فقط شایستگی تعلق نفس خودش را دارد، نه نفس و روح جدید را؛ زیرا روح جدید، طبق اصل یاد شده، نه پیش از آن آفریده شده و نه فوراً به وجود می آید، بلکه در سایه ی تکامل ماده، از نازل ترین مرتبه به کامل ترین آن می رسد.[2]
پی نوشتها:
[1]. سوره ی بقره، آیه ی 259: (وَ انْظُرْ إِلَی الْعِظامِ کَیْفَ نُنْشِزُها ثُمَّ نَکْسُوها لَحْماً)؛ و به استخوان های (مرکب سواری خود) نگاه کن که چگونه آنها را برداشته به هم پیوند می دهیم و گوشت بر آنها می پوشانیم. در ماجرای حضرت عزیر، جسد پراکنده ی حیوان تبدیل به حیوان کامل شد.
[2]. جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج 9، ص 162.
منبع: آخرین سفر، رحیم لطیفی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1385)