آیا خواب از سنخ مرگ است؟

از آیات شریفه ی قرآن چنین استفاده می شود که خواب و مرگ هم سنخ و هم جنس هستند؛ همان گونه که با مرگ رابطه و علقه ی بین روح و بدن قطع می گردد، در خواب نیز این رابطه قطع می شود، الّا این که کیفیت قطع رابطه ی روح و بدن در خواب (شبیه مرگ) است، نه (عین مرگ).[1]
خداوند می فرماید:
(اللّهُ یَتَوَفَّی الاَْنْفُسَ حِینَ مَوْتِها وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنامِها فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضی عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الاُْخْری إِلی أَجَل مُسَمًّی...)؛[2] خداست که جان ها را در دم مرگ می گیرد و آنها هم که نمرده اند در خواب می گیرد؛ پس هر یک از جان ها که مرگش رسیده باشد نگه می دارد و آن دیگری را به بدنش برمی گرداند تا مدتی معین...
در آیه ای دیگر می فرماید:
(وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفّاکُمْ بِاللَّیْلِ)؛[3] خدایی که چون شب به خواب می روید شما را می میراند.
در این آیات، هم برای خواب و هم برای مرگ کلمه ی (توفّی) استعمال شده و این پیام را دارد که (این خداوند است که جان آدمیان را می گیرد (و توفّی می کند)). استعمال مشترک (توفّی) برای خواب و مرگ بدین سبب است که در هر دو حال، تصرفات نفس در بدن قطع می گردد. هم در خواب نفس انسانی و ناطقه هیچ گونه تصرفی در بدن ندارد، هم در مرگ؛ الّا این که در مرگ توفّایی رُخ می دهد که برگشتی در آن راه ندارد و علقه ی روح و بدن به تمام و کمال قطع می گردد، ولی در خواب چون این علاقه و ارتباط دوباره برمی گردد، کیفیتِ انقطاع روح از بدن ضعیف تر از مرگ است.[4]
آیت الله جوادی آملی دراین باره می فرماید:
... به هنگام خواب، روح آدمی تعلّق خود را از بدن قطع می کند و جز حفظِ حیات گیاهی و مراتب پایینی از زیستِ جانوری، همه ی وابستگی های خود را از پیکر انسان برمی گیرد. از منظر ادبیات قرآن کریم در این مرحله خدا یا فرشتگانِ او، انسان را (قبض روح) می کند و پس از فرصتی معین آن را به بدن بازپس می فرستد، امّا ارواحی را که مهلتشان در دنیا به پایان رسیده است، نزد خود نگه می دارد... .[5]
حضرت جوادالائمه(علیه السلام) حقیقت مرگ را چنین معرفی می کنند:
مرگ همان خوابی است که هر شب به سراغ شما می آید جز این که مدتش طولانی است و انسان تا روز قیامت از آن بیدار نمی شود. هر کسی در خوابش آن اندازه از انواع خوشحالی ها و اقسام وحشت ها می بیند که نمی تواند به حساب آورد. پس حال خوشحالی و ترس در خواب چگونه است؟ این همان مرگ است؛ بنابراین برای آن آماده شوید.[6]
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: محمد تقی مصباح یزدی، ره توشه، ج 1، ص 39 40، و معارف قرآن، ج 1 3، ص 451. ر.ک: محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 11، ص 273.
[2]. سوره ی زمر، آیه ی 42.
[3]. سوره ی انعام، آیه ی 60.
[4]. ر.ک: محمد حسین طباطبایی، همان، ج 17، ص 269، ج 7، ص 130، ج 11، ص 273؛ مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج 4، ص 646 647 و جعفر سبحانی، معاد انسان و جهان، ص 81 82.
[5]. عبدالله جوادی آملی، حیات حقیقی انسان در قرآن، ج 15، ص 49 50.
[6]. عبدالله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج 4، ص 185 186، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 6، ص 154.
منبع: مرگ، واقعیت ناشناخته، محسن میرزاپور، نشر انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1383).