به عقیده ی ما شیعیان، تمامی پیامبران و امامان(علیهم السلام) چه پیش از نبوت و امامت و چه پس از آن، دارای عصمت بوده اند. ویژگی های عصمت در این دو مرحله ی زمانی، تفاوت چندانی با یک دیگر ندارد. البته روشن است که برخی از مراتب عصمت، یعنی عصمت در دریافت وحی و نیز عصمت در ابلاغ و تبیین معارف وحیانی، پیش ازنبوت و امامت قابل طرح نیست؛ اما عصمت از گناه و خطا و نیز عصمت در اعتقادات، تمام دوران زندگی معصومین را پوشش می دهد. برای فهم بِه تر مطلب، توضیح دو نکته ضروری است:
1.عصمت قبل از نبوت و امامت، گستره ی وسیعی دارد و سال های آغاز زندگی را نیز در برمی گیرد. پرسشی که در این جا باید بدان پرداخت این است که قبل از رسیدن به سنّ تکلیف، گناهی قابل تصور نیست، پس چگونه می توان سخن از عصمت به میان آورد؟
در پاسخ باید گفت[1] که هر چند در انسان های معمولی، آمادگی برای پذیرش تکالیف الهی از حدود نُه یا پانزده سالگی آغاز می شود، اما می توان نسبت به انسان های مختلف، زمان تکلیف را متفاوت دانست. بی شک، همه ی ما افراد خردسالی را سراغ داریم که از نظر رشد عقلی و شناخت و آگاهی و قدرت تصمیم گیری، با افراد بزرگ سال برابری می کنند. حال اگر این افراد، قبل از سنین متعارف به تکلیف می رسیدند، نه محال عقلی لازم می آمد و نه با عدل و حکمت الهی منافات داشت. البته مشیّت الهی بر این قرار گرفته است که از این تفاوت ها و ویژگی های فردی چشم پوشی شود و زمان تکلیف همه ی انسان ها، یک سان تلقّی گردد؛ اما در باره ی پیامبران و امامان، که راه نمای مردمان و حجت الهی اند، وضعیّت به گونه ای دیگر است و باریابی گروهی از آنان به مقام نبوت و امامت در سنین خردسالی، مهر تأییدی بر تکلیف پذیری آنان در آن سنین به شمار می آید. چنان که به فرموده ی قرآن کریم، حضرت عیسی و یحیی(علیهم السلام) در کودکی به پیامبری رسیدند.[2] و براساس روایات و شواهد مسلّم تاریخی، عده ای از ائمه ی شیعه، در خردسالی، مسئولیت امامت و رهبری امت را به عهده گرفتند.[3]
2.عصمتِ پس از نبوت و امامت، به دلایلی که در جای خود مطرح گردیده، اختیاری است و ریشه در شایستگی هایی دارد که با تلاش خود معصومان(علیهم السلام) به دست آمده است. اما عصمت پیش از نبوت و امامت، اگر هم غیر اختیاری باشد، نقصی برای آنان به حساب نمی آید؛ زیرا ملاک برتری معصومین، عصمت اختیاری در سنین بزرگ سالی است، و عصمت در خردسالی، پاداش قبل از عمل به شمار می آید.
وقتی خداوند می داند که فردی در آینده ی زندگی خود، چه مسیری را انتخاب می کند، به میزان انتخاب او و تلاش مداوم آینده اش، او را از نخستین روز زندگی مورد لطف و عنایت قرار می دهد و از لغزش ها مصونش می دارد[4].
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: پژوهشی در عصمت معصومان، ص 188.
[2]. سوره ی مریم، آیات 30 و 12.
[3]. امام جواد(علیه السلام) در هفت یا نُه سالگی، امام هادی(علیه السلام) در هشت یا نُه سالگی و امام زمان (علیه السلام) درچهار یا پنج سالگی به امامت رسیدند. ر.ک: منتهی الامال، ج 2، ص 424364.
[4]. فلسفه ی وحی و نبوت، ص 220.
