می‌گویند که خداوند از روحش در انسان دمیده پس چرا روح انسان را عذاب می‌کنند؟

جواب این پرسش در چند محور رائه می‌شود تا همه جنبه‌ها و زوایای سؤال روشن شود.
1 . قبل از همه باید گفت: این که خداوند از روحش در انسان دمیده سخن خود خداوند است که فرموده است (فاذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین)[1] یعنی وقتی آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم، پیش او به سجده درافتید.
2 . نکته دوم‌ اینکه: اگر در آیة یادشده روح انسان به خداوند نسبت داده شده و فرمود: من از روح خودم در او دمیدم. مراد اضافه و نسبت تشریفی است یعنی خداوند برای تکریم روح انسانی آن را به خود نسبت داد و فرمود: من از روح خود در او دمیدم، پس نباید تصور شود که خداوند روحی داشته و آن را در انسان دمیده است چون این معنا موجب توهم حلول روح خدا در کالبد انسان می‌شود که باطل و غلط است. پس مراد اضافه و نسبت تشریفی است مثل آن که کعبه به خدا نسبت داده شده و گفته می‌شود: (بیت الله الحرام)[2] به طور یقین خداوند خانه ندارد و نیازمند مکان نیست تا کعبه خانه او باشد بلکه از جهت تکریم آن مکان مقدس به خدا نسبت داه شده و اضافه تشریفی است. مسئله روح انسان نیز از این جهت یعنی به دلیل اضافه تشریفی نسبت به خدا داده شده است. (برای اطلاع بیشتر به منابع ذیل مراجعه شود)[3]
3 . روح از عالم امر الهی و موجودی اسرارآمیز است لذا قران کریم خطاب به پیامبر فرمود: (یسئلونک عن الروح قل الروح من امر ربّی و ما اوتیتم من العلم الّا قلیلاً)[4] یعنی از تو درباره روح سؤال می‌کنند بگو روح از امر پروردگار من است و در این باره دانش شما اندک است، برابر این آیه روح انسان یکی از مخلوقات خداوند است.[5] و نه روح خود خداوند لذا در آیه سیر آفرینش انسان را چنین توضیح می‌دهد:
ما انسان را از عصاره‌ای از گِل آفریدیم، پس آن را نطفه‌ای در قرارگاه مطمئن (رحم) قرار دادیم، سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) و علقه را به صورت مضغه (چیزی شبیه گوشت جویده شده) و مضغه را به صورت استخوانهایی درآوردیم، از آن پس آن را آفرینش تازه‌ای ایجاد کردیم[6] این آیه سیر آفرینش انسان را که منجر به خلقت روح او شد مطرح کرده[7] بنابراین روح انسان مخلوق خداست نه این که روح خدا باشد.
4 . با توجه به آنچه گفته شد معلوم گردید که روح انسان به چه معنا به خدا نسبت داده شده است پس درباره عذاب روح باید گفت: اولاً: روح انسان گناه‌کار عذاب می‌شود و نه روح خدا. ثانیاً: انسان عذاب می‌شود و انسان تنها روح او نیست بلکه مجموعة از روح و بدن انسان گفته می‌شود که اگر گناه‌کار و یا کافر باشد در قیامت عذاب می‌شود.
ثالثاً: اگر انسان گناه‌کار عذاب می‌شود در واقع نتیجه عمل‌کرد خود را می‌چشد نه اینکه خداوند او را عذاب کند بلکه عذاب نتیجه و عکس‌العمل کارهای اوست، مانند آن که شاگرد که در دوران سال به حرف‌های معلم خود گوش نداده و همواره درس و آموزش را به بازی بگیرد در پایان سال نتیجه کارش مردودی است نه این که معلم او را مردود کند لذا در این باره گفته‌اند: (کیفرها در حقیقت اثر طبیعی عمل است و خاصیت تکوینی آن محسوب می‌شود و یا نتیجه حضور خود عمل در برابر انسان است، چنان که در قرآن کریم فرمود: (بدالهم سیئات ما عملوا و حاق بهم ما کانوا به یستهزؤن)[8] اعمال بدشان در برابر آنان آشکار می‌شود و آنچه را به باد مسخره می‌گرفتند بر آنها وارد می‌گردد. و در آیه دیگر فرمود: (و لاتجزون الّا ما کنتم تعملون)[9] جز اعمال خود شما، جزائی برای شما نیست.
(برای اطلاع بیشتر از این بحث به منبع ذیل مراجعه شود:[10])
برای مطالعه بیشتر:
1 . امام خمینی، معاد از دیدگاه امام خمینی، (تبیان دفتر 30) نشر مؤسسه آثار امام خمینی، چاپ اول، 1378 ش.
2 . سید محمدحسین حسینی طهرانی، معادشناسی، انتشارات حکمت، بی تا.
3 .علی اللهور دیخانی، مبدأ و معاد، نشر آستان قدس رضوی، مشهد، چاپ 2، سال 1376.
4 . سید ابوالحسن قزوینی، معاد، نشر طه، چاپ اول، 1380ش.
پس هر که هموزن ذره‌ای نیکی کند نتیجه آن را خواهید دید و هر که هموزن ذره‌ای بدی کند نتیجه آن را خواهد دید.
سوره الزلزله: 7 8

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سوره حجر، آیه 29.
[2] . سوره بقره، آیه 125.
[3] . علامه طباطبائی، المیزان، ج 12، ص 155، نشر مؤسسه مطبوعاتی اسماعلیان، قم، 1371 ش.
[4] . سوره اسراء، آیه 85.
[5] . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 12، ص 12، نشر دارالکتب اسلامیه، تهران، 1379 ش.
[6] . سوره مومنون،‌آیه 12 تا 16.
[7] . مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 14، ص 208، نشر پیشین.
[8] . سوره جاثیه، آیه 33.
[9] . سوره یس، آیه 54.
[10] . مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج 6، ص 500، نشر دارالکتب الاسلامیه، تهران، ص 1377 ش.